تاریخ
معصومه هادی؛ محسن رحمتی؛ جهانبخش ثواقب؛ مجتبی گراوند
چکیده
در گسترۀ وسیعی از هند و ایران در قرون ۷-۹ق. طریقتهای صوفیانۀ متعددی حضور داشتند. صوفیان که بهعنوان نمادی از زهدگرایی و دنیاگریزی شناخته میشدند با کنارهگیری از دنیا و استقرار در خانقاه، به ریاضت و تزکیه نفس اشتغال داشتند. تأمین هزینههای معیشتی ساکنان خانقاه بر عهده مرشد بود که با طرق مختلف محقق میگشت که یکی از آنها زمینداری ...
بیشتر
در گسترۀ وسیعی از هند و ایران در قرون ۷-۹ق. طریقتهای صوفیانۀ متعددی حضور داشتند. صوفیان که بهعنوان نمادی از زهدگرایی و دنیاگریزی شناخته میشدند با کنارهگیری از دنیا و استقرار در خانقاه، به ریاضت و تزکیه نفس اشتغال داشتند. تأمین هزینههای معیشتی ساکنان خانقاه بر عهده مرشد بود که با طرق مختلف محقق میگشت که یکی از آنها زمینداری بود. از آنجا که اکثر این زمینها از سوی سلاطین به خانقاه واگذار میشد و هم اینکه کار بر روی زمین، به نحوی مانع ریاضت محسوب میشد، پذیرش یا ردّ این بخششها و همچنین زمینداری به عنوان یک مسأله برای صوفیان درآمد که طریقتهای مختلف، نگرش و شیوههای متفاوتی را در اینباره ابراز داشتند. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که نگرش صوفیان طریقتهای نامبرده در هند و ایران در قرون 7-9ق. به زمینداری و عواید حاصل از آن به چه صورت بود؟ اساس این پژوهش براین فرض استواراست که در قرون 7 تا 9 هجری ایران و هند، بین تعالیم نظری و سیرت عملی مرشدان طریقت، هماهنگی لازم وجود نداشت؛ چنانکه شیوخ سه مورد از طریقتهای مورد مطالعه( یعنی چشتیه، سهروردیه وکبرویه)، با عدول از تعالیم نظری مبتنی بر توصیه مریدان به تشرع و زهدگرایی، برای تأمین هزینههای خانقاههای خود، به لحاظ عملی، به زمینداری گرایش پیدا کردند ولی عملکرد مشایخ کازرونیه با سه فرقه دیگر تفاوت داشت.
حسن زندیه؛ حمیده شهیدی
چکیده
اختلافات قضایی جامعه در دوره مشروطه شامل دعاوی حقوقی و کیفری، بیانگر واقعیاتی است که در بستر اجتماعی، اداری و سیاسی جامعه در ایران، ایجاد شده بود. این نوشتار بر آن است، به روش توصیفی – تحلیلی دعاوی و شکایتهای قضایی مردم تهران در حوزه حقوقی، از میان منابع بهویژه اسناد عدلیه بهجای مانده از آن دوران، استخراج و بررسی نماید. در حوزه ...
بیشتر
اختلافات قضایی جامعه در دوره مشروطه شامل دعاوی حقوقی و کیفری، بیانگر واقعیاتی است که در بستر اجتماعی، اداری و سیاسی جامعه در ایران، ایجاد شده بود. این نوشتار بر آن است، به روش توصیفی – تحلیلی دعاوی و شکایتهای قضایی مردم تهران در حوزه حقوقی، از میان منابع بهویژه اسناد عدلیه بهجای مانده از آن دوران، استخراج و بررسی نماید. در حوزه دعاوی حقوقی در این زمان میتوان به اختلافات ملکی، مالی، ارث و وقف اشاره کرد. یافتهها نشان میدهد که در این حوزه بیشترین چالش میان افراد، مسائل مالی بوده است. رژیم نوپای مشروطه نیز از همان بدو تأسیس دچار بحرانهای فزاینده مالی بود. این امر علل زیادی داشت که بیشتر از عملکرد ناصحیح حکومت پیشین قاجاریه در مواجهه با مشکلات اقتصادی ناشی میشد. در این دوره ارزش پول ایران در قبال ارزهای معتبر خارجی بسیار تنزل کرد. از سوی دیگر نقدینگی موجود کشور هم به رغم نوسانات شدید پولی تا مدت مدیدی نمیتوانست پاسخ گوی نیازهای داخلی کشور باشد. این وضعیت بر مردم هم تأثیر گذاشته و عمده شکایتهای قضایی آنان در حوزه مسائل مالی بود.
منصور صفت گل
چکیده
گسترش افقهای صفویهشناسی در دورۀ معاصر، ضرورت ارزیابی و بررسی پژوهشهای این عرصه را از آغاز تا کنون مطرح میسازد. صفویهشناسی کوششی ریشهدار و در عین حال پراهمیت برای شناخت ایران در سدههای دهم تا دوازدهم هجری بود. این کوشش از یکسو بازتاب تحقیقات ایرانی و از سوی دیگر دستاورد ایرانشناسان به ویژه ایرانشناسی اروپایی غربی ...
بیشتر
گسترش افقهای صفویهشناسی در دورۀ معاصر، ضرورت ارزیابی و بررسی پژوهشهای این عرصه را از آغاز تا کنون مطرح میسازد. صفویهشناسی کوششی ریشهدار و در عین حال پراهمیت برای شناخت ایران در سدههای دهم تا دوازدهم هجری بود. این کوشش از یکسو بازتاب تحقیقات ایرانی و از سوی دیگر دستاورد ایرانشناسان به ویژه ایرانشناسی اروپایی غربی بود. بررسی کنونی میکوشد تا ضمن اشاره به مراحل آغازین صفویهشناسی و دستهبندی ادوار اساسی آن، نمونههایی از تحقیقات این عرصه را شناسایی و معرفـی و به دیـدگاههای مندرج در آنها دربارۀ تحولات ایران در این دوره توجه کند. صفویهشناسی به دو دستۀ بزرگ ایرانی و غیرایرانی قابل تقسیمبندی است. تحقیقات ایرانی پیرامون این موضوع از همان دورۀ صفویه آغاز شد اما در واقع در دورههای پس از آن و بهویژه در تاریخنویسی معاصر ایران جایگاهی در خور یافت. مهمترین بخش صفویهشناسی، تحقیقات غیرایرانیان بهشمار است که سهم اروپاییان و سپس مراکز علمی و ایرانشناسان آمریکا در آن چشمگیر است. پس از این بررسی، و اشاره به کمبودهای پژوهشی این موضوع، پیشنهادهایی برای گسترده ساختن عرصههای صفویهشناسی و توجه به استفاده از اسناد و مکتوبات و منابع ایرانی، لزوم توجه به منابع تصویری اروپایی و غربی بخصوص نقشهها و تابلوهای نقاشی، توجه به تاریخ دریایی ایران عصر صفوی و بازاندیشی در مفهوم جهان ایرانی این دوره بخش دیگری از بررسی کنونی را تشکیل میدهد
سید بنیامین کشاورز؛ احمد چایچیان امیرخیز
چکیده
در قرن نوزدهم کشور دولت علیه ممالک محروسۀ شاهنشاهی ایران، همانند دیگر دول و جوامع آسیایی (که اکثریت ایشان استقلال خود را ازدست دادند) بخاطر موقعیت استراتژیک خود تحت فشار دول امپریالیست به خصوص بریتانیای کبیر و روسیه قرار گرفت و مردم ایران بهمانند بسیاری دیگر مردم آسیا سرنوشت رو به زوال خود و برتری غرب را پذیرفتند. شرایط بهطور ...
بیشتر
در قرن نوزدهم کشور دولت علیه ممالک محروسۀ شاهنشاهی ایران، همانند دیگر دول و جوامع آسیایی (که اکثریت ایشان استقلال خود را ازدست دادند) بخاطر موقعیت استراتژیک خود تحت فشار دول امپریالیست به خصوص بریتانیای کبیر و روسیه قرار گرفت و مردم ایران بهمانند بسیاری دیگر مردم آسیا سرنوشت رو به زوال خود و برتری غرب را پذیرفتند. شرایط بهطور یکسان و بدون هیچ تغییری باقی ماند تا آنکه در اواخر قرن نوزدهم امپراتوری آفتاب تابان یا ژاپن موجی از اصلاحات مدرنیزم را شروع کرد که در عصر مِیجی به اوج خود رسیده و نتیجه آن ایجاد نیرویی شکست ناپذیر حتی در برابر امپراتوری روسیه، یک ابرقدرت غربی بود. در اینجا مطرح میشود که ایرانیان چه شناختی از تحولات ژاپن داشتند، منبع این شناخت چه بوده، چه تاثیری بر اندیشه و تحولات اجتماعی یا حتی اقتصادی ایران گذاشت و عکسالعمل مردم و دولت ژاپن نسبت به تحولات جدید ایران چه بود. مقاله اینطور نتیجهگیری نموده که با رسیدن اخبار ژاپن به وسیله روزنامه رویترز موجی از روحیۀ تحولخواهی و پروتو پان آسیاییسم در ایران را شکل داد که نتیجۀ آن انقلاب مشروطه بود درحالیکه ژاپنیان یا ایران را نمیشناختند یا بنابر شرایط سیاسی هر دو کشور توجهی نشان نمیدادند.
اصغر منتظرالقائم
چکیده
فرزندان و نوادهگان امامان شیعه برای به دست آوردن امنیت و موقعیت اجتماعی و تبلیغی به ایران مهاجرت کردند و به مرور زمان بر تعدادشان افزوده گشت. ایرانیان آنان را به سبب انتساب به رسول الله(ص) با اشتیاق پناه دادند. منزلت اجتماعی امامزادهها نهتنها به دلیل انتساب به آن حضرت و سفارش قرآن به دوستی اهل بیت بود بلکه کارکرد علمی و فرهنگی ...
بیشتر
فرزندان و نوادهگان امامان شیعه برای به دست آوردن امنیت و موقعیت اجتماعی و تبلیغی به ایران مهاجرت کردند و به مرور زمان بر تعدادشان افزوده گشت. ایرانیان آنان را به سبب انتساب به رسول الله(ص) با اشتیاق پناه دادند. منزلت اجتماعی امامزادهها نهتنها به دلیل انتساب به آن حضرت و سفارش قرآن به دوستی اهل بیت بود بلکه کارکرد علمی و فرهنگی آنان در ایران و در اختیار داشتن مقامات اجتماعی مثل شیخالاسلام، نقابت، وزارت و دبیری، اداره دارالسیاده و متولی قبور عرفا و امامزادگان و موقوفات آنها بر منزلت آنها افزود. ایرانیان پس از فوت یا قتل یکی از امامزادگان، آرامگاهی بر سر مزارشان میساختند و به زیارت آن میرفتند. ایرانیان با ساخت امامزاده و تزیین آن به اقسام هنرها، عشق و محبت خود را نسبت به خاندان رسول الله(ص) ابراز کردند. این مقابر کارکردهای اجتماعی، علمی و فرهنگی و اقتصادی بر انگارۀ تاریخی تشیع در ایران پیش از صفوی داشتند و عاملی برای گسترش عقیدۀ اسلامی و دوستی اهل بیت و تشیع بودند. این مقاله برآنست تا با شیوۀ توصیفی و تحلیلی متکی بر اسناد وقفی و آثار معماری و تاریخهای محلی، به این سؤال پاسخ دهد که امامزادهها در انگارۀ تاریخی شیعه در ایران پیش از صفویه در شیراز و یزد چه نقشی داشتند؟ فرضیۀ مقاله آنست که: امامزادگان در گسترش و غنای فرهنگ تشیع در ایران پیش از صفویه در شیراز و یزد نقش مهمی داشتهاند.
محمدباقر وثوقی؛ مهران رضایی
چکیده
ایرانیان به عنوان میانجی فرهنگی و اقتصادی بین شرق و غرب موجب انتقال و تبادل فرهنگی بین چین و دنیای غرب بودهاند. تا پیش از قرن شانزدهم میلادی بخشی از تمدن و فرهنگ چین از دریچۀ نگاه ایرانیان به غرب معرفی شده است. بازرگانان ایرانی از دو مسیر زمینی و دریایی مسیر چین را بارها پیموده و بار اصلی تبادل فرهنگی و اقتصادی دو کشور را به دوش کشیدند. ...
بیشتر
ایرانیان به عنوان میانجی فرهنگی و اقتصادی بین شرق و غرب موجب انتقال و تبادل فرهنگی بین چین و دنیای غرب بودهاند. تا پیش از قرن شانزدهم میلادی بخشی از تمدن و فرهنگ چین از دریچۀ نگاه ایرانیان به غرب معرفی شده است. بازرگانان ایرانی از دو مسیر زمینی و دریایی مسیر چین را بارها پیموده و بار اصلی تبادل فرهنگی و اقتصادی دو کشور را به دوش کشیدند. اطلاعات مسافران و بازرگانان به اشکال گوناگون به متون جغرافیایی و تاریخی و ادبی فارسی و عربی راه یافت و طی قرنها از یک نسل به نسل دیگر منتقل شد. یکی از مهمترین وجوه این امر انتقال جاینامهای چینی از طریق متون فارسی و عربی به دنیای غرب و یا به عبارت دیگر به متون غربی است. این جاینامها در بسیاری از موارد با تغییرات آوایی و معنایی و به صورت فارسی و عربی شده به متون غربی راه یافته است. از سوی دیگر باید افزود که جاینامهای چینی به دلیل ویژگیهای آوایی با تلفظهای گوناگون نوشته شده و از این رو ثبت و ضبط این جاینامها در متون اسلامی به صورت مختلف انجام پذیرفته است. این ویژگی موجب شده تا محقّقان و پژوهشگران حوزۀ مطالعات چین با دشواری بسیاری روبرو شدهاند، از این رو به دست دادن حداقل اطلاع از موقعیّت جغرافیایی و جانمایی جاینامهای چینی از اهمیّت بسزایی برخوردار است، این موضوع تاکنون آنگونه که بایسته است مورد توجّه قرار نداشته است. «ماچین» و «ختا» از جمله جاینامهایی بهشمار میروند که به کرات در متون اسلامی بکار گرفته شده و در فرهنگ جغرافیایی مسلمانان از اهمیّت بسیاری برخوردارند. علیرغم کاربرد وسیع این دو جاینام در متون ادبی و تاریخی و جغرافیایی، هنوز به طور دقیق دربارۀ جانمایی و جایابی آنها پژوهشی مستقل به زبان فارسی به انجام نرسیده و در واقع بدرستی دانسته نیست که جغرافینویسان و مورخّان و ادبای مسلمان چه تصوّر جغرافیایی از این دو جاینام داشته اند. با توجّه به کاربرد گستردۀ این دو جاینام در متون دورۀ اسلامی و اهمّیت مسألۀ جانمایی و جایابی آنها در مطالعات مرتبط با تمدن و فرهنگ چین، این مقاله بر آن است تا موضوع «ماچین» و «ختا» در تصور جغرافیایی مسلمانان را به صورت یک مسألۀ تاریخی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. در این مقاله متون جغرافیایی و نجومی و تاریخی اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و جغرافیای ذهنی نویسندگان مسلمان دربارۀ جانمایی دو جاینام «ماچین» و «ختا» مورد ارزیابی قرار میگیرد.
فرج الله احمدی؛ آروین قائمیان
چکیده
بازی بزرگ روسیه و بریتانیا که از دهههای نخستین قرن نوزدهم آغاز شده بود، به رویارویی آن دو قدرت در ایران طی سالهای آغازین قرن بیستم منجر شد. رقابت روسیه و بریتانیا در ایران در شرایطی تشدید شد که پس از دور دوم جنگهای ایران و روسیه در قفقاز، اعادۀ حاکمیت تاریخی ایران بر هرات در دستور کار دولت ایران قرار گرفت؛ اقدامی که باعث نگرانی ...
بیشتر
بازی بزرگ روسیه و بریتانیا که از دهههای نخستین قرن نوزدهم آغاز شده بود، به رویارویی آن دو قدرت در ایران طی سالهای آغازین قرن بیستم منجر شد. رقابت روسیه و بریتانیا در ایران در شرایطی تشدید شد که پس از دور دوم جنگهای ایران و روسیه در قفقاز، اعادۀ حاکمیت تاریخی ایران بر هرات در دستور کار دولت ایران قرار گرفت؛ اقدامی که باعث نگرانی سیاستمداران بریتانیایی از بسط نفوذ روسیه در مرزهای غربی هند شد. در دهۀ 1830م (1245ق) تحرکات نظامی ایران در مرزهای شرقی که با حمایت روسیه همراه بود، به محاصرۀ هرات در 1837م (1252ق) منجر شد؛ اما باتوجهبه واکنش نظامی بریتانیا در خلیج فارس، عملیات نظامی محمدشاه قاجار به شکست انجامید. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که در این بازی بزرگ، در شرایطی که حمایت روسیه از دربار ایران و محاصرۀ هرات ذهن سیاستمداران بریتانیایی را در کلکته و لندن به خود مشغول داشته بود، واکنش سریع و لشکرکشی بریتانیا به خلیج فارس، نتیجۀ کارزار در هرات را به نفع آن کشور رقم زد. از آن پس بود که موقعیت بریتانیا در افغانستانِ امروزی تثبیت شد. این مقاله برخلاف پژوهشهای دیگر که اغلب مسئلۀ هرات را در چارچوب روابط ایران و بریتانیا، ایران و روسیه و یا روابط ایران و امیرنشینهای افغان بررسی کردهاند، آن را در چارجوب بازی بزرگ روسیه و بریتانیا بررسی و تحلیل کرده است.
نعمتاله علیمحمدی؛ محرم باستانی
چکیده
مُهرها ازجمله اشیاء باارزشی هستند که سابقة بسیار طولانی در تاریخ دارند. بنا بر شواهد باستانشناسی قدمت این اشیاء به هزارة ششم قبل از میلاد بازمیگردد. چنانکه از اسناد و مدارک برمیآید، مُهر در طیّ ادوار تاریخی تحولات زیادی پشت سرگذاشته است؛ بهطوریکه طرحها، شکلها، رنگها و کتیبههای آن بنا به شرایط زمانی دستخوش ...
بیشتر
مُهرها ازجمله اشیاء باارزشی هستند که سابقة بسیار طولانی در تاریخ دارند. بنا بر شواهد باستانشناسی قدمت این اشیاء به هزارة ششم قبل از میلاد بازمیگردد. چنانکه از اسناد و مدارک برمیآید، مُهر در طیّ ادوار تاریخی تحولات زیادی پشت سرگذاشته است؛ بهطوریکه طرحها، شکلها، رنگها و کتیبههای آن بنا به شرایط زمانی دستخوش تغییر شده و هریک از تعلیقاتش، مفاهیم پیچیدهای را در خود کتمان کرده است. مهرها کاربردهای متعددی چون اداری، سیاسی، اقتصادی، دینی، قضایی و غیره داشتهاند؛ ازاینرو، تحلیل و تفسیر تعلیقات آنها میتواند برخی از ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، دینی، فرهنگی و زبانی هر دورۀ تاریخی را روشن سازد و بهسبب دامنة اطلاعاتی آنها در حوزههای متعدد، گفتار حاضر درصدد آن است تا با بررسی یک نمونه از این آثار که اخیراً در چین یافت شده است، برخی از زوایای آن را روشن سازد و به این پرسشها پاسخ دهد که مُهر مکشوفه در چین حاوی چه نوع اطلاعاتی است و کارکرد آن چه بوده است؟ و چرا شاهان یا حاکمان و یا سایر اقشار جامعه از این ابزار استفاده میکردهاند؟ بررسیهای مقدماتی در حوزۀ خطشناسی نشان میدهد که این وسیلة باارزش مربوط به دورۀ ساسانی است، ولی کارکرد آن دقیقاً مشخص نیست.
سید حسن شجاعی دیوکلائی؛ محمدحسن پورقنبر
چکیده
پس از پیروزی انقلاب چپگرایانه در همسایة شمالی ایران، یعنی روسیه، حکومت این کشور بنا بر رویکرد سوسیالیستیِ خود، اقتصاد را کاملاً در اختیار گرفت و تجارت خارجی را ملی اعلام کرد. برای تحقق این هدف، حکومت شوروی در اواخر سال 1299ش دو کمپانی دولتی ونشتورگ و تسنترسایوز را تأسیس و صادرات و واردات شوروی را به انحصار آنها درآورد. پیوند اقتصاد ...
بیشتر
پس از پیروزی انقلاب چپگرایانه در همسایة شمالی ایران، یعنی روسیه، حکومت این کشور بنا بر رویکرد سوسیالیستیِ خود، اقتصاد را کاملاً در اختیار گرفت و تجارت خارجی را ملی اعلام کرد. برای تحقق این هدف، حکومت شوروی در اواخر سال 1299ش دو کمپانی دولتی ونشتورگ و تسنترسایوز را تأسیس و صادرات و واردات شوروی را به انحصار آنها درآورد. پیوند اقتصاد ایران به اقتصاد روسیه، زمینه را برای فعالیتهای این دو کمپانی در مناطق شمالی ایران، اعم از خراسان، مازندران، گیلان و آذربایجان فراهم کرد. بر این اساس، مقالة پیشرو به این پرسش پاسخ میدهد که عملکرد تجاری کمپانیهای ونشتورگ و تسنترسایوز در ایران طی سالهای 1300 تا 1306ش چه بود و چه پیامدهایی را با خود به همراه داشت؟ نتایج این پژوهش که با استفاده از روش تحقیق تاریخی و بهکارگیری اسناد و مدارک آرشیوی صورتگرفت، نشان میدهد که عملکردهای تجاری این دو کمپانی، ضمن اینکه اقتصاد مناطق شمالی کشور را با بحران جدی مواجه کرد، نارضایتی شدید تجار ایرانی را به همراه آورد. بهعلاوه، از زوایای سیاسی و اجتماعی نیز آثار بسیاری برجایگذاشت. تلاشهای حکومت ایران برای رفع این بحران بهواسطة رویکرد سیاسی ایدئولوژیک حکومت شوروی تا انعقاد قرارداد تجاری ایران و شوروی در شهریور 1306ش بینتیجه ماند.
داریوش غلامی؛ مرتضی دهقان نژاد
چکیده
سالهای نخستین سدة نوزدهم میلادی سرآغاز تحولات بنیادین در ایران بود. جنگهای ایران و روس، ایرانیان را به فکر تحولخواهی انداخت. دورة طولانی سلطنت ناصرالدین شاه (1264-1313ق) و شرایط حاکم بر ایران عصر ناصری باعث شکلگیری کانونهایی از ایرانیان در خارج از مرزها شد. استانبول از مهمترین نقاط شکلگیری چنین جمعیتهایی بود. روزنامة ...
بیشتر
سالهای نخستین سدة نوزدهم میلادی سرآغاز تحولات بنیادین در ایران بود. جنگهای ایران و روس، ایرانیان را به فکر تحولخواهی انداخت. دورة طولانی سلطنت ناصرالدین شاه (1264-1313ق) و شرایط حاکم بر ایران عصر ناصری باعث شکلگیری کانونهایی از ایرانیان در خارج از مرزها شد. استانبول از مهمترین نقاط شکلگیری چنین جمعیتهایی بود. روزنامة اختر چاپ استانبول، نشر عقاید و آرای تحولخواهانة این دسته از ایرانیان را به داخل ایران برعهده داشت. گردانندگان اختر در دو سطح به زمینهسازی برای نهادینهکردن نهاد مجلس اقدام میکردند: نخست، با طرح مفاهیم فکری همانند علم، آزادی و قانون، قصد تأثیرگذاری بر زمینة فکری و باوری خواننده را داشتند و در مرحلة بعد، با معرفی نهاد مجلس و عنوان مصادیق آن در کشورهای مشروطه، موجب آشنایی با این ساختار و تقویّت باور لزوم مشارکت در ادارة امور کشور میشدند. گردانندگان اختر تلاش داشتند با این شیوه باور به مشارکت مردم را در ادارة کشور تقویّت و زمینة تغییر را برای رسیدن به این هدف فراهم کنند. برایناساس، پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن بررسی اجمالی رویکرد اختر در ساختارسازی مدنی، به دیدگاه این روزنامه دربارة نهاد مدنی مجلس و زمینهسازیهای آن برای رسیدن به این هدف بپردازد.
یاسر قزوینی حائری
چکیده
عراق با وجود ریشههای تمدنی کهن، کشوری نوپاست که در ابتدای دهة سوم قرن بیستم تأسیس شد. شکلگیری هویّت ملی در عراق از ابتدای تأسیس تاکنون با مشکلات و چالشهای فراوانی روبهرو بوده است؛ یکی از این مشکلات، قرائت قومی از هویّت ملی عراق است که در اکثر قریببهاتفاق سالهای تأسیس این واحد سیاسی تا سقوط نظام صدام در آوریل 2003م، بر آن ...
بیشتر
عراق با وجود ریشههای تمدنی کهن، کشوری نوپاست که در ابتدای دهة سوم قرن بیستم تأسیس شد. شکلگیری هویّت ملی در عراق از ابتدای تأسیس تاکنون با مشکلات و چالشهای فراوانی روبهرو بوده است؛ یکی از این مشکلات، قرائت قومی از هویّت ملی عراق است که در اکثر قریببهاتفاق سالهای تأسیس این واحد سیاسی تا سقوط نظام صدام در آوریل 2003م، بر آن سایه افکنده و پس از سقوط نظام صدام بهگونه ای دیگر بر هویّت ملی عراق تأثیرگذار بوده و هست. این قرائت قومی از هویّت ملی عراق از نظر گفتمانی بهشدّت واگرا و دیگریساز است و در کنار «دیگری»های متعارف در گفتمان عربگرایانه همچون استعمار، امپریالیسم، صهیونیزم و ایران، در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق به اوج خود رسید و تحت عنوان «دروازة شرقی جهان عرب» ایران را بهمثابة دیگری برجسته ساخته، بخش بزرگی از ساکنان عراق را با همعرض گرفتن شیعه و ایرانی بهمثابة دیگری طرد میکند. گفتمان عربگرایانة واگرا در این دیگریسازی خود از ایران، از ابتدای شکلگیری عراق تحولاتی را به خود دیده است و با واژگانی همچون «شعوبی»، «عجمی»، «مجوس» و «صفوی»، بخش بزرگی از ساکنان عراق را با قرائت قومگرایانه از هویّت عراقی طرد میکند. مسئله ایران در عراق بعد از سقوط صدام صورت جدیدی به خود می گیرد، که با توجه به تحولات هویتی در عراق، همچنان ظرفیت بازگشت به عقب را دارد.
گودرز رشتیانی
چکیده
منطقة قفقاز در تاریخ ایران از دورة باستان از اهمیّت ویژهای برخوردار بوده و در عمده تحولات روابط خارجی ایران نقش مهمی داشته است که با جدایی از ایران در 1243 هـ.ق/ 1828م این اهمیّت برای دهههای آتی همچنان پابرجا ماند؛ گرچه شکل و صورت آن تغییر پیدا کرد. در مقالة حاضر نقش ارامنة قفقاز در موضوع گرایش به روسیه و جدایی از ایران در دورة بعد از ...
بیشتر
منطقة قفقاز در تاریخ ایران از دورة باستان از اهمیّت ویژهای برخوردار بوده و در عمده تحولات روابط خارجی ایران نقش مهمی داشته است که با جدایی از ایران در 1243 هـ.ق/ 1828م این اهمیّت برای دهههای آتی همچنان پابرجا ماند؛ گرچه شکل و صورت آن تغییر پیدا کرد. در مقالة حاضر نقش ارامنة قفقاز در موضوع گرایش به روسیه و جدایی از ایران در دورة بعد از صفویه تا عهدنامة ترکمانچای بررسی و به این پرسش اساسی پاسخ داده میشود که دیدگاههای علمی دو سدة گذشته و دوران حاضر که پیوستن به روسیة تزاری را خواست عمومی و حداکثری جامعة ارمنی میدانند تا چه میزان با واقعیت تاریخی و منابع و اسناد مربوط همخوانی و سازگاری دارد؟ در پژوهش حاضر با بررسی اسناد و متون مربوط نشان داده میشود که این گرایش یک درخواست حداکثری نبوده و بخشهای مهم و گستردهای از کلیسای اصلی و بدنة جامعة ارمنی تمایلی برای پیوستن به روسیه نداشتهاند و به دلایل مختلف سیاسی از جمله حمایتهای سیاسی دولتهای ایران از مسیحیان به ویژه در زمان تثبیت قدرت مرکزی، بیشتر ارامنه خواستار تداوم پیوستگی به جامعة ایرانی بودهاند.
حمید حاجیان پور؛ اکبر حکیمی پور
چکیده
حضور پزشکان اروپایی در ایران عصر قاجار، علاوه بر جنبههای بهداشتی و درمانی، جلوههای سیاسی و مذهبی نیز به خود گرفت. در این دوران شیوع روزافزون انواع بیماریهای واگیردار از یکسو، و ناکارآمدی نسبی طب سنتی در درمان بیماریها از سوی دیگر، عرصۀ حیات را برای اقشار مختلف جامعۀ ایرانی تنگ کرده بود. این پژوهش با شیوۀ توصیفی ـتحلیلی ...
بیشتر
حضور پزشکان اروپایی در ایران عصر قاجار، علاوه بر جنبههای بهداشتی و درمانی، جلوههای سیاسی و مذهبی نیز به خود گرفت. در این دوران شیوع روزافزون انواع بیماریهای واگیردار از یکسو، و ناکارآمدی نسبی طب سنتی در درمان بیماریها از سوی دیگر، عرصۀ حیات را برای اقشار مختلف جامعۀ ایرانی تنگ کرده بود. این پژوهش با شیوۀ توصیفی ـتحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانهای بر آن است به بررسی عوامل بسترساز حضور این پزشکان در جامعۀ ایرانِ عصر قاجار، ارزیابی موانع فعالیت، و نیز گونهشناسی جایگاه و حوزۀ فعالیت آنان بپردازد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که علم نوین پزشکی بهعنوان بخشی از رویة دانشی تمدن غرب، نقش بسیار مهمی در راهیابی کشورهای اروپایی به جوامع شرقی ایفا کرد. درواقع یکی از کلیدهای فهم چرایی و چگونگی روند مناسبات گستردۀ سیاسیـاقتصادی ایران و کشورهای اروپایی در دورۀ قاجار را میتوان در نحوۀ برخورد نظام سیاسی و اجتماعی ایران با رویکردهای نوین درمانی و طب جدید غربی جستجو کرد. چنین تأثیرگذاریای را میتوان در سه حیطۀ یا بُعد سیاسی-اقتصادی، اجتماعی-مذهبی، و علمی دستهبندی و بررسی کرد.
محسن رحمتی؛ پیرحسین نظری
چکیده
ایل سنجابی از ایلات کرد غرب ایران هستند که در جریان جنگ جهانی اول، به حمایت از دولت موقت ملی نظامالسلطنه و ملیگرایان همراه وی برخاستند و ضمن اعلامِ مخالفت با حضور و فعالیت سپاهیان دولتهای انگلیس و روس، با نیروهای آلمانی و عثمانی همراه شدند. بعد از غلبة سپاهیان روس و انگلیس بر منطقة غرب، این ایل پناهگاه عناصر ملی دولت موقت شدند ...
بیشتر
ایل سنجابی از ایلات کرد غرب ایران هستند که در جریان جنگ جهانی اول، به حمایت از دولت موقت ملی نظامالسلطنه و ملیگرایان همراه وی برخاستند و ضمن اعلامِ مخالفت با حضور و فعالیت سپاهیان دولتهای انگلیس و روس، با نیروهای آلمانی و عثمانی همراه شدند. بعد از غلبة سپاهیان روس و انگلیس بر منطقة غرب، این ایل پناهگاه عناصر ملی دولت موقت شدند و بهمخالفتباحضوروبرنامههای نیروهای بریتانیا در غرب ایران ادامه دادند. این مقاله درصدد بررسی چگونگی تقابل سران ایل سنجابی با اقدامات و برنامههای دولت بریتانیا در غرب ایران در جریان جنگ جهانی اول است. این مطالعه نشان میدهد انگلیسیها بعد از غلبه بر غرب ایران، قصد داشتند پلیس غرب را از طریق جذبِ ایلاتِ منطقه تشکیل دهند و ایل سنجابی نیز با توجه به قدرت نظامی قابلتوجه و حمایت از عناصر ملی، بیش از دیگر ایلات مورد توجه آنها قرارگرفت. سران ایل سنجابی ضمن ادامة همکاری با اعضای کمیتة دفاع ملی، مخالفت خود را با برنامهها و اقدامات نیروهای انگلیسی در غرب اعلام کردند. کارگزاران انگلیسی در غرب ایران کوشیدند تا سران ایل سنجابی را از چهار طریقِ گفتوگو، تحریک ایلات مجاور علیه آنها، قطع ارتباط اعضای کمیتة ملی با ایشان و سرانجام حملة نظامی، با خود همراه و از مخالفت آنها جلوگیری کنند.
محمدباقر وثوقی
چکیده
تاریخ مناسبات تاریخی ایران و کره، دارای پیشینۀ چندان طولانی نیست و اگرچه محققّان دو کشور و شرقشناسان در این باره پژوهشهایی انجام دادهاند، پرسشهایی چند دربارۀ این روابط هنوز بیپاسخ مانده است. با انتشار منظومۀ «کوشنامه» که روایت پیش از اسلام روابط ایران و کره را نشان میدهد، دریچهای نو بر روی محققّان گشوده و مشخص ...
بیشتر
تاریخ مناسبات تاریخی ایران و کره، دارای پیشینۀ چندان طولانی نیست و اگرچه محققّان دو کشور و شرقشناسان در این باره پژوهشهایی انجام دادهاند، پرسشهایی چند دربارۀ این روابط هنوز بیپاسخ مانده است. با انتشار منظومۀ «کوشنامه» که روایت پیش از اسلام روابط ایران و کره را نشان میدهد، دریچهای نو بر روی محققّان گشوده و مشخص شد که سابقۀ مناسبات این دو کشور به دوران پیش از اسلام بر میگردد. در این کتاب نام قدیم کشور کره با عنوان «بسیلا» آمده است، در حالی که در بسیاری از متون اسلامی این نام به صورت «سیلا» ثبت شده است؛ در نخستین گام این پرسش پیش میآید که آیا تفاوتی بین دو نام سیلا و بسیلا وجود دارد یا نه؟ و این که چرا نام قدیم کره به دو صورت در متون فارسی و اسلامی ثبت شده است؟ از آنجایی که تاکنون پژوهشی مستقل در این باره به انجام نرسیده، این مقاله بر آن است تا با استفاده از نسخههای خطی متون اسلامی، دربارۀ علل تفاوت ضبط نام قدیم کره، به عنوان مسئلهای تاریخی پژوهش کند و بر این اساس نسخههای خطی جدیدی را در این زمینه معرفی نماید.
علی علیبابایی درمنی
چکیده
در طول تاریخ باستان، اقوام بیابانگرد شمال قفقاز، با گذر از گذرگاههای قفقاز، بهخصوص دو گذرگاه پراهمّیّت «دربند» و «داریال»، مناطق ثروتمند جنوبی را غارت میکردند. در دوران شاهنشاهی خسرو انوشیروان، استحکامات نیرومندی در مقابل این گذرگاهها ساخته شد و اقوام بیابانگرد شمال قفقاز دیگر نتوانستند از طریق این دو ...
بیشتر
در طول تاریخ باستان، اقوام بیابانگرد شمال قفقاز، با گذر از گذرگاههای قفقاز، بهخصوص دو گذرگاه پراهمّیّت «دربند» و «داریال»، مناطق ثروتمند جنوبی را غارت میکردند. در دوران شاهنشاهی خسرو انوشیروان، استحکامات نیرومندی در مقابل این گذرگاهها ساخته شد و اقوام بیابانگرد شمال قفقاز دیگر نتوانستند از طریق این دو گذرگاه مناطق جنوبی را مورد هجوم قرار دهند.
در این مقاله با بهرهگیری و استنتاج از اغلب منابع تاریخی مرتبط، اعم از قفقازی، رومی و ایرانیـاسلامی، تلاش کردهایم تا نشان دهیم چگونه در سدۀ 6 میلادی، در پی نفوذناپذیری دو گذرگاه مذکور، اقوام بیابانگرد شمال قفقاز برای نفوذ به مناطق جنوبی، متوجه گذرگاه سوم قفقاز، یعنی لازیکا شدند، و چگونه ایرانیان و بیزانسیها با جنگ و دیپلماسی کوشش میکردند بر این گذرگاه مسلط شوند.
رسول عربخانی
چکیده
گسترش فعالیتهای شیعیان در عراق و سرایت این مذهب در میان عشایر سنیمذهب آنجا یکی از مهمترین مسائلی بود که ذهن دولتمردان عثمانی را در نیمة پایانی قرن نوزدهم، مصادف با دورة سلطنت عبدالحمید دوم (1876-1909) به خود مشغول میکرد. گزارشهای فراوانی – خواه واقعی، خواه غیر واقعی- که از سوی کارگزاران محلی ولایت بغداد در خصوص محذورات فرهنگی، سیاسی ...
بیشتر
گسترش فعالیتهای شیعیان در عراق و سرایت این مذهب در میان عشایر سنیمذهب آنجا یکی از مهمترین مسائلی بود که ذهن دولتمردان عثمانی را در نیمة پایانی قرن نوزدهم، مصادف با دورة سلطنت عبدالحمید دوم (1876-1909) به خود مشغول میکرد. گزارشهای فراوانی – خواه واقعی، خواه غیر واقعی- که از سوی کارگزاران محلی ولایت بغداد در خصوص محذورات فرهنگی، سیاسی و گسترش فعالیتهای شیعهگرایی به باب عالی ارسال میگشت، دولتمردان استانبول را به چارهجویی و ارائة برنامههای پیشگیرانه وادار میساخت. همجواری عراق با ایران به عنوان یگانه قدرت سیاسی شیعی و رقیب دیرینة امپراطوری عثمانی به همراه اهمیت جغرافیایی استراتژیک این سرزمین، مسئلة فعالیتهای شیعهگرایانة عراق را از پیچیدگیهای خاصی برخوردار میکرد. تعقیب سیاست اتحاد اسلام به عنوان محور سیاستهای داخلی و خارجی عبدالحمید دوم و نیز وجود اقلیتهای مذهبی مختلف نظیر شیعیان در درون مرزهای امپراطوری، عوامل دیگری بود که بر این پیچیدگیها میافزود. این مقاله بر آن است تا با بهرهگیری از منابع مستند تاریخی و به ویژه اسناد آرشیو عثمانی به بررسی ابعاد مسئلة گسترش تشیع پرداخته، ماهیت سیاستهای دولت عثمانی و نتایج آن را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.
ناصر صدقی
چکیده
امروزه، با نگاهی به سابقة نیم قرنی مطالعات و تحقیقات نظری در تاریخ ایران میبینیم که اجزای نظریههای موسوم به «ماتریالیسم تکاملی تاریخ» و «نظام آسیایی»، گفتمانهای نظری مسلط در تحلیل جامعهشناختی ویژگیهای تاریخ ایران بودهاند. نظریاتی که دارای اصل و منشأ اروپایی، یا اروپایی ـ روسی و ترویجکنندة ایدئولوژی مارکسیسم ـ لنینیسم و ...
بیشتر
امروزه، با نگاهی به سابقة نیم قرنی مطالعات و تحقیقات نظری در تاریخ ایران میبینیم که اجزای نظریههای موسوم به «ماتریالیسم تکاملی تاریخ» و «نظام آسیایی»، گفتمانهای نظری مسلط در تحلیل جامعهشناختی ویژگیهای تاریخ ایران بودهاند. نظریاتی که دارای اصل و منشأ اروپایی، یا اروپایی ـ روسی و ترویجکنندة ایدئولوژی مارکسیسم ـ لنینیسم و ارزشهای سرمایهداری و لیبرالیسم غربی هستند. مهمترین معضلات معرفتی حاکم در نظریات مذکور، علیرغم ادعای تبیینهای علمی و عینیِ واقعگرایانه از تاریخ ایران، مبتنی بودن بر نگاه اروپامحوری در دو شکل ایجابی و سلبی، و نادیده گرفتن بخش عمدهای از واقعیات و تجربیات تاریخی ایران است. بهطوری که تاریخ و جامعة ایرانی را همواره با معیار میزان شباهت یا متفاوتبودن از تجربیات تاریخی غرب مورد توجه قرار دادهاند. بر همین اساس در این پژوهش، تلاش بر آن است مبانی فکری و معرفتی گفتمانهای نظری مذکور، در زمینة چگونگی تحلیل جریان و فرجام تاریخ جامعة ایرانی، از منظر نقد گفتمان موسوم به «شرقشناسی»، مورد ارزیابی انتقادی قرار گیرد.
محمدباقر وثوقی؛ علی ستاری
دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 113-128
چکیده
قبایل سرزمین فارس در دورههای زند و قاجار از گروههای تأثیرگذار و تغییرآفرین سیاسی و اجتماعی بودند. هنگامی که درآمدهای یک ایل پاسخگوی نیازهای آنها نبود به شهرها و بویژه شهر شیراز که از نظر آنها مرکز انباشت کالا و ثروت بود، هجوم میبردند و بقتل و غارت مبادرت مینمودند. شهر شیراز مرکز قدرت سیاسی ایران در دولت زند و مرکز حاکمیّت سیاسی ایالت ...
بیشتر
قبایل سرزمین فارس در دورههای زند و قاجار از گروههای تأثیرگذار و تغییرآفرین سیاسی و اجتماعی بودند. هنگامی که درآمدهای یک ایل پاسخگوی نیازهای آنها نبود به شهرها و بویژه شهر شیراز که از نظر آنها مرکز انباشت کالا و ثروت بود، هجوم میبردند و بقتل و غارت مبادرت مینمودند. شهر شیراز مرکز قدرت سیاسی ایران در دولت زند و مرکز حاکمیّت سیاسی ایالت وسیع فارس در حکومت قاجار بود؛ بعلاوه مزایای اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی شیراز نیز موجب مطلوبیّت آن برای قبایل شده بود.
بدینسان آنها همسازگری و ناهمسازگریهایی با یکجانشینان شیرازی داشتهاند. چگونگی، نقش، و تأثیر این فرایند در ساختار کالبدی ـ فضایی شیراز از آغازحکومت زند تا پایان حکومت ناصرالدّین شاه قاجار(1163هـ .ق./1750م.تا 1313هـ .ق./1895م.) با رهیافتهای تاریخی بررسی نشده است؛ همچنین اوضاع جغرافیایی در ایجاد زمینه-های همسازگری و ناهمسازگریهای میان قبایل و یکجانشینان نقش داشته؛ فرایند همسازگری و ناهمسازگری قبایل یکجانشینان در ساختار فضایی محلّات و فضاهای فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی شیراز تأثیراتی داشته که در اینجا بررسی شده است.