ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر رویدادهای طبیعی بر تجارت جنوب ایران در نیمۀ دوم حکومت ناصرالدین شاه، براساس آمار دفاتر نمایندگی مقیم حکومت هند بریتانیا (1290/1873-1312/1895)
تجارت خلیجفارس در تمام ادوار تاریخی به علّت شرایط خاص جغرافیایی، اقلیمی، طبیعی همواره در جریان بوده است. ولی عدم وجود آمار کامل و مطمئن قبل از دورۀ ناصری هرگونه گمانهزنی در مورد جایگاه بنادر خلیج فارس در تجارت ایران را با مشکل مواجه میکند. وجود آمار نمایندگیهای مقیم حکومت هند بریتانیا که در خلال دورۀ ناصری ثبت گردیده است، امکان مطالعۀ جزئیات تجارت بنادر خلیج فارس را مهیا میکند. مطمئناً انتشار چنین آماری توانایی بررسی عوامل مؤثر بر تجارت جنوب ایران را بهدست خواهد داد. با توجه به اینکه عمده محصولات تجاری در دورۀ قاجار مربوط به محصولات کشاورزی میباشد، بر همین اساس رویدادها و بلایای طبیعی که در عملآوری محصولات کشاورزی دخیل هستند بهعنوان یکی از عوامل مؤثر بر تجارت ایران مطرح میشود. وجود آمارهای نمایندگی مقیم امکان بررسی تأثیر رویدادهای طبیعی بر تجارت جنوب ایران را ممکن میسازد. بر همین اساس پژوهش حاضر سعی در بررسی تأثیر عوامل طبیعی بر تجارت بنادر ایرانی در خلیج فارس بر اساس گزارشها و آمار نمایندگی مقیم را دارد. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از آمارهای کمّی، تحلیلی کیفی از میزان تأثیر رویدادهای طبیعی بر واردات و صادرات جنوب ایران ارائه نماید. نتیجهای که پژوهش به آن دست یافته است نشان میدهد که رویدادهای طبیعی مخصوصاً کمبود بارش تأثیر قابلتوجهی در تجارت جنوب ایران داشته است.
https://jhss.ut.ac.ir/article_77217_7d5c11d55a902880405d4ce6a40ba724.pdf
2020-05-21
1
19
10.22059/jhss.2020.276551.473086
تجارت حکومت هند بریتانیا
آمار نمایندگی مقیم
قحطی
رویدادهای طبیعی
گرانی گندم
تجارت جنوب ایران
تجارت بنادر خلیج فارس
سید رضا
آل طه
aletahasr@yahoo.com
1
دانشآموختۀ کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
یاسر
قزوینی حائری
y.qazvini@ut.ac.ir
2
استادیار تاریخ دانشگاه تهران
AUTHOR
امانت، عباس، قبله عالم ناصرالدینشاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران، کارنامه ١٣٨۴.
1
پورشافعی، مجید، اقتصاد کوچه، تهران، گام نو، 1385.
2
پولاک، یاکوب ادوارد، ایران و ایرانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، 1368.
3
رنه دالمانی، هانری، از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ علیمحمد فرهوشی، تهران، امیرکبیر و ابنسینا، 1335.
4
سعیدی، سیرجانی، وقایع اتفاقیه مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس در ولایات جنوبی ایران از سال ١٢٩١ تا ١٣٢٢ قمری، تهران، نوین، 1362.
5
سیف، احمد، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران، چشمه، 1373.
6
صفینژاد، جواد، کوششی در آموزش خط سیاق، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1387.
7
عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، گستره، 1362.
8
فسایی، میرزاحسن، فارسنامۀ ناصری، تصحیح منصور رستگارفسایی، تهران، امیرکبیر، ١٣۶٧.
9
فوروکووا، نوبویوشی، سفرنامه، ترجمۀ هاشم رجبزاده و ائورا کینجی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.
10
لرد کرزن جرج، ایران و قضیه ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، علمی و فرهنگی، ١٣٨٠.
11
نظامالسلطنه مافی حسین قلی خان، خاطرات و اسناد حسین قلی خان نظامالسلطنه مافی، به کوشش منصوره اتحادیه، معصومه مافی، سیروس سعدوندیان، حمید رام پیشه، تهران، تاریخ ایران، ١٣۶٢.
12
روزنامۀ وقایع اتفاقیه، سایر ولایات، فارس، شمارۀ 122، 24شعبان 1269.
13
روزنامۀ ایران، شمارههای 179، 310، 458، 472، 480، 487، 517، 529، 544، 545، 547، 548، 549، 550، 560، 563، 564، 574، 581، 583، 585، 593، 595، 602، 603، 613، 638، 657، 699، 704، 726، 731، 837، 839، 840، 842، 867، 874.
14
Administration Report of the Persian gulf Political Residency & Muskat Political Agency, Buckinghamshire, Archive Edition,1986, vols.1-4.
15
J.A. Saldanha, The PersianGulf Precis, London, Archive Edition, 1986.
16
ORIGINAL_ARTICLE
ادعای مهدویت سیدمحمد کلاردشتی در دورۀ ناصرالدینشاه (1309ق/1891م)؛ پیامدهای اجتماعی آن و فرجام مدعی
اندیشۀ مهدویت یا ظهور موعود تاکنون یکی از مسائل مهم و اساسی در ایران دورۀ اسلامی بوده است؛ اما این مسئله طی تاریخ دچار آسیبهای فراوانی، ازجمله ظهور مدعیان دروغین شده و جامعۀ اسلامی را با مشکلاتی روبهرو ساخته است. این موضوع حتی تا دورۀ معاصر نیز تداوم داشته؛ چنانکه در دورۀ قاجار نیز نمونههایی از آن گزارش شده است. سیدمحمد کلاردشتی یکی از این مهدیان دروغین بود که در سال 1309ق/ 1892م، ادعای خود را در منطقۀ کلاردشت، علنی و گروهی از مردم را با خود همراه ساخت. اینکه زمینههای پیدایش و ادعای مهدویت او در این منطقه چه بود؟ حکومت وقت برای مقابله با او دست به چه اقداماتی زد و فرجام این شخص و حرکت او چه شد؟ مهمترین سوالاتی است که در این پژوهش به آنها پرداخته میشود. چنین به نظر میرسد که زمینههای پیدایش این مدعی مهدویت، شکاف میان افراد ایل خواجهوند با یکدیگر و با اهالی کلاردشت و حتی با دولت بود. اگر چه این شورش سرکوب و سیدمحمد کلاردشتی دستگیر و زندانی شد، اما پس از مدتی از زندان آزاد و برای او مقرری تعیین شد. این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران و منابع کتابخانهای، این موضوع را بررسی و تحلیل کند.
https://jhss.ut.ac.ir/article_77218_eb66131087cf915ed37d83a1fcff7b2c.pdf
2020-05-21
21
43
10.22059/jhss.2020.274907.473076
اهل حق
ایل خواجهوند
مهدویت
ناصرالدینشاه
سیدمحمد کلاردشتی
علی اکبر
جعفری
a.jafari@ltr.ui.ac.ir
1
دانشیار تاریخ دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
شهرزاد
محمدی آئین
shahrzadmohammadiaeen@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
مینا
معینی
mnmoeini89@gmail.com
3
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، 1345.
1
افلاکی، شمسالدین مناقب العارفین، جلد اول، چاپ دوم، تهران، دنیای کتاب، 1362.
2
امید، فرمان، سیدمحمد کلاردشتی در آیینۀ اسناد، تهران، کوخ، 1398.
3
بایزیدی، محمود، آداب و رسوم کردان، ترجمۀ عزیز محمدپور، بیجا، بینا.
4
براون، ادوارد، انقلاب ایران، ترجمه و حواشی احمد پژوه، تهران، معرفت، 1329.
5
برویین سن، مارتین، جامعهشناسی مردم کرد، ترجمۀ ابراهیم یونسی، چاپ دوم، تهران، پانیذ، 1379.
6
بزرگ امید، ابوالحسن، ازماست که برماست، چاپ دوم تهران، دنیای کتاب، 1363.
7
بلخاری، حسن، حکمت، هنر و زیبایی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1384.
8
بولارد، ریدر، لویی رابینو و جورج چرچیل، رجال و دیپلماتهای عصر قاجار و پهلوی، ترجمۀ غلامحسین میرزا صالح، تهران، معین، 1392.
9
جعفریان، رسول، مهدیان دروغین، تهران، علم، 1391.
10
جواهری، میکائیل، بهائیت پاد جنبش تجدید حیات ملت ایران، تهران، موسسۀ مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1392.
11
جیحونآبادی، نعمتالله، شاهنامه حقیقت، مصحح محمد مکری، چاپ دوم، تهران، طهوری،1361.
12
حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر، 1364.
13
خیوقی، نجمالدین کبری، فوائح الجمال و فواتح الجلال، تهران، بیجا، 1365.
14
دستره، آنت، مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، ترجمۀ منصوره اتحادیه، تهران، تاریخ ایران، 1363.
15
دلفانی، سیاوش، عالی قلندر و شاه فضل ولی به انضمام تعلیقات تاریخ مشعشعیان، تهران، منشور امید، 1384.
16
رابینو، ه.ل، مازندران و استرآباد، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، چاپ سوم، بیجا، علمی و فرهنگی، 1365.
17
رستگار فسایی، منصور، اژدها در اساطیر، تهران، توس، 1379.
18
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 46714/240، 32برگ.
19
ساعدی، غلامحسین، ایلخچی، تهران، امیرکبیر، 1375.
20
ساکی، علی محمد، مشعشعیان لرستان، یادنامه یغما، بیتا.
21
سالور، قهرمان میرزا، روزنامه خاطرات عینالسلطنه، به کوشش مسعود سالور، ایرج افشار، جلد اول، تهران، اساطیر، 1374.
22
ستوده، منوچهر، از آستارا تا استرآباد، جلد سوم، تهران، انجمن آثار ملی، 1366.
23
سلطانی، محمدعلی، قیام و نهضت علویان زاگرس یا تاریخ تحلیلی اهل حق، کرمانشاه، موسسۀ فرهنگی سُها، 1376.
24
سینگر، مارگارت تالر، فرقهها در میان ما، ترجمۀ ابراهیم خدابنده، بیجا، 1385.
25
شوستر، مورگان، اختناق ایران، ترجمۀ ابوالحسن موسوی، بیجا، بینا، 1344.
26
شیبانی، میرزا ابراهیم، منتخب التواریخ مظفری، تهران، علمی، 1366.
27
شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقایق، با تصحیح محمدجعفر محجوب، جلد دوم، بیجا، سنایی، بیتا.
28
صدر حاج سید جوادی، احمد، کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، دایره المعارف تشیع، جلد دوم، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1380.
29
صفریفروشانی، نعمتالله و امیرمحسن عرفان ، «گونهشناسی مدعیان دروغین مهدویت»، فصلنامه علمی- پژوهشی مشرق موعود، سال هشتم، شمارۀ 30، 1393.
30
صفیزاده، صدیق، مشاهیر اهل حق، تهران، طهوری، 1360.
31
طاهری، ابوالقاسم، گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، بیجا، شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران، 1347.
32
طبیبی، حشمتالله، «اهل حق، وحید»، شمارۀ 83، 1349.
33
عرفان، امیرمحسن، «بازخوانی عوامل پیدایش مدعیان دروغین مهدویت و گرایش مردم بهآنان»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی انتظار موعود، سال نهم، شمارۀ30، 1388.
34
عظیمی، کیومرث، تاریخ تشیع در کردستان، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395.
35
فروغی، محمدحسین، «تحقیق در مذهب و طریقه علی اللهی که به نصیری و غالی و اهلحقنیز معروف میباشند»، مجله وحید، شمارۀ 234 و 235. 1357.
36
فوریه، ژوانس، سه سال در دربار ایران، ترجمۀ عباس اقبال، تهران، علم، 1385.
37
فوریه، سه سال در دربار ایران، ترجمۀ عباس اقبال، بیجا، علمی، 1326.
38
فومنی، عبدالفتاح، تاریخ گیلان، به اهتمام برنهارد دارن، سن پطرزبورگ، بینا، 1236.
39
فیلد، هنری، مردم شناسی ایران، ترجمۀ عبدالله فریار، بیجا، ابنسینا، 1343.
40
کدی، نیکی، تحریم تنباکو در ایران، ترجمۀ شاهرخ قائممقامی، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1358.
41
الگار، حامد، دین و دولت در ایران نقش عالمان در دورۀ قاجار، ترجمۀ ابوالقاسم سری، چاپ دوم، تهران، توس، 1369.
42
محمدی، محمد، پژوهشی دقیق: اهل حق، تهران، پارینه، 1384.
43
مدرسی چهاردهی، نورالدین، اسرار فرق خاکسار، تهران، پیک فرهنگ، 1369.
44
مرعشی، میرتیمور، تاریخ خاندان مرعشی مازندران، تصحیح منوچهر ستوده، چاپ دوم، بیجا، اطلاعات، 1364.
45
مکنزی، چارلز، سفرنامۀ شمال، ترجمۀ منصوره اتحادیه، تهران، گستره، 1359.
46
ملکپور، علی، کلاردشت، تهران: فکر نو، 1377.
47
میرزا، ابراهیم، سفرنامۀ استرآباد و مازندران و گیلان، به کوشش مسعود گلزاری، بیجا، بنیاد فرهنگ ایران، 2535.
48
ناصرالدینشاه قاجار، روزنامۀ خاطرات ناصرالدینشاه قاجار از ربیع الاول 1309 تا صفرالمظفر 1310 به انضمام سفرنامۀ عراق عجم، به کوشش مجید عبدامین و نسرین خلیلی، تهران، محمود افشار با همکاری سخن، 1397.
49
ناطق، هما، کارنامۀ فرهنگی فرنگی در ایران، پاریس، خاوران، 1375.
50
نفیسی، اکبر، عقاید صوفیه، تهران، مهر، 1375.
51
نیکوهمت، آ، «شرح حال آقای حسین سمیعی (ادیب السلطنه)»، ارمغان، شمارۀ10، 1327.
52
والیزاده معجزی، محمدرضا، تاریخ لرستان روزگار پهلوی، تهران، حروفیه، 1382.
53
ورهرام، غلامرضا، نظام سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، معین، 1385.
54
الهی، نورعلی برهان الحق، تهران، جیحون، 1354.
55
یوسفینیا، علیاصغر، تاریخ تنکابن، تهران، قطره، 1370.
56
ORIGINAL_ARTICLE
فراز و فرود اقتصاد بازرگانی در عکای صلیبی از سال 587ق/1191م تا 690ق./1291م.
این پژوهش درصدد است تا توصیفی عمیق از اوجگیری و افول بازرگانی عکا طی سالهای 587ق./1191م. تا 690ق./1291م. ارائه دهد و زمینهها و علل پدید آمدن این شرایط را تبیین نماید. عکا در طول تاریخ خود پایگاهی ارزشمند برای تجارت در شرقِ مدیترانه بوده است. پس از فتح بهدست مسلمانان و در دورههای اموی و عباسی یکی از پایگاههایِ نیروی دریایی مسلمانان به حساب میآمد. با به قدرت رسیدن طولونیان، راه پیشرفتش هموار گردید؛ بهطوری که در عصر فاطمیان، توانست بار دیگر نقش بازرگانی خود را بازیابد. در دورۀ حاکمیت صلیبیان، وارد عصر نوینی شد و توانست رقیب قدیمی خویش صور را پشت سر بگذارد. این پژوهش مدعی است که عکا طی این سده ابتدا به مقام پیشتازی در میان بنادر شام رسیده و حتی مرکز فرماندهی بازرگانی صلیبیان بوده، ولی با تغییر جهت یافتن مسیرهای تجاری اندک اندک راه افول را در پیش گرفته است. نتایج حاصله حاکی از آن است که عکا قبل از شروع این سده اوجگیری خود را آغاز نمود و توانست با آغاز این سده به عنوان مهمترین بندرِ تجاریِ شرقِ مدیترانه مطرح شود، اما در نهایت با حملۀ مغولان به شام و انحرافِ مسیرهایِ بازرگانی، به سمت افول حرکت کرد.
https://jhss.ut.ac.ir/article_77219_c5cf9fc623367867fedd24fe180d5f15.pdf
2020-05-21
45
65
10.22059/jhss.2020.300554.473228
عکا
مملکت لاتینی قدس
ایتالیاییها
نبرد سنساباس
مغولان
رسول
جعفریان
jafarianras@ut.ac.ir
1
استاد تاریخ دانشگاه تهران
AUTHOR
مسعود
وکیلی تنها
masoudvakili66@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
ابناثیر، عزالدین ابوالحسن، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، 1385.
1
ابنجبیر، محمد بن احمد، تذکره بالأخبار، حققها و قدم لها: علی کنعان، ابوظبی، الموسسة العربیه للدراسات و النشر- دارالسویدی، 2008.
2
ابنشداد، بهاءالدین، النوادر السلطانیه، تحقیق: جمالالدین شیال، قاهره، مکتبه الخانجی، 1415.
3
ابنقلانسی، حمزه بن اسد، ذیل تاریخ دمشق، بیروت، مطبعه الآباء الیسوعیین، 1908.
4
ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل، الروضتین فی اخبار الدولتین، حققه و علق علیه ابراهیم الزبیق، بیروت، مؤسسه الرساله، 1418.
5
ادریسی، محمد بن محمد، نزهةالمشتاق، بیروت، عالم الکتب، 1409.
6
بالار، میشل، جنگهای صلیبی و شرق لاتینی، ترجمۀ عبدالله ناصریطاهری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
7
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 1988.
8
بنداری، فتح بن علی، سنا البرق الشامی، تحقیق فتحیه النبراوی، مصر، مکتبه الخانجی، 1979.
9
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، 1404.
10
خلیلبن احمد، العین، تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، بیروت، مؤسسه الأعلمی، 1408.
11
شارتری، فوشیه، الإستیطان الصلیبی فی فلسطین، ترجمه و دراسه و تحقیق قاسم عبده قاسم، قاهره، دارالشروق، 1422.
12
قدامه بن جعفر، الخراج و صناعه الکتابه، شرح و تعلیق محمدحسین الزبیدی، بغداد، دارالرشید، 1981.
13
مقدسی، محمد بن احمد، أحسن التقاسیم، لیدن، مطبع بریل، 1877.
14
مهلبی، حسن بن احمد، الکتاب العزیزی، جمعه و علق علیه تیسیر خلف، دمشق، التکوین للطباعه، 2006.
15
ناصرخسرو، سفرنامۀ ناصر خسرو، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار، 1381.
16
نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، 1423.
17
Abulafia, David, “the Impact of the Orient: Economic Interactions between East and West in the Medieval Mediterranean”, in Dionisius A. Agius and Ian Richard Netton (eds.), Across the Mediterranean Frontiers: Trade, Politics and Religion, 650-1450, Brepols, Turnhout, 1997, 1-40.
18
ـــــــــــــــــــــــــــــــ, the Great Sea: A Human History of the Mediterranean, Published by Penguin Books Ltd., London, 2011.
19
Amitai-Preiss, Reuven; Mongols and Mamluks, Cambridge University Press, 1995.
20
Avni, Gideon, the Byzantine-Islamic transition in Palestine, Oxford University Press, 2014.
21
Balard, Michel, “European and Mediterranean trade Networks”, in Benjamin Z. Kedar and Merry E. Wiesner-Hanks (eds.), the Cambridge World History, Vol. V, Cambridge University Press, 2015, 257-286.
22
Boas, Adrian J, Crusader Archaeology, Routledge, London & New York, 1999.
23
ــــــــــــــــــــــــــــــ, Jerusalem in the time of the Crusades, Routledge, London & New York, 2001.
24
ــــــــــــــــــــــــــــــ, “Domestic life in the Latin East”, in Adrian J. Boas (ed.), the Crusader World, Routledge, London & New York, 2016, 544-567.
25
Constable, Olivia Remie, “Funduq, Fondaco, and Khan in the wake of Christian commerce and Crusade”, in Angeliki E. Laiou and Roy Parviz Mottahedeh (eds.), the Crusades from the Perspective of Byzantium and the Muslim World, Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University, Washington D. C., 2001, 145-156.
26
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ, Housing the stranger in the Mediterranean World, Cambridge University Press, 2003.
27
Dotson, John E., “Trade, Western European”, in Joseph R. Strayer(ed.), Dictionary of the Middle Ages, Vol.12, Charles Scribner’s sons, New York, 1989, 108-116.
28
Edde, Anne-Marie, “Bilad al-Sham, from the Fatimid conquest to the fall of the Ayyubids (359-658/970-1260)”, in Mribel Fierro (ed.), The New Cambridge History of Islam, Vol. 2, Cambridge University Press, 2010, 161-200.
29
Favreau-Lilie, Marie-Luise, “Genoa”, in Alan V. Murray (ed.), the Crusades, Vol. II, ABC-CLIO Co., Santa Barbara, 2006a, 501-505.
30
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ, “Tyre”, in Alan V. Murray (ed.), the Crusades, Vol. IV, ABC-CLIO Co., Santa Barbara, 2006b, 1210-1211.
31
Jackson, Peter, the Mongols and the West 1221-1410, Routledge, London & New York, 2005.
32
ــــــــــــــــــــــــــــ, the Mongols and the Islamic World, Yale University Press, New Haven & London, 2017.
33
Jacoby, David, “the trade of crusader Acre in the Levantine context”, Archivio Storico Del Sannio, n. s., 3. Benevento, 1998, 103-120.
34
ـــــــــــــــــــــــــــ, “The fonde of Crusader Acre and Its Tariff: some new considerations”, in M. Balard and Others (eds.), Dei Gesta per Francos. Etudes sur les croisades dediees a Jean Richard, Ashgate publishing Company, Aldershot, 2001a, 277-293.
35
ـــــــــــــــــــــــــــ, “X. Silk crosses the Mediterranean”, in David Jacoby, Byzantium, Latin Romania and the Mediterranean, Collected Articles, Ashgate Publishing Ltd., Aldershot, 2001b, 55-77.
36
ـــــــــــــــــــــــــــ, “Silk Economics and Cross-Cultural Artistic Interaction: Byzantium, the Muslim World, and the Christian West”, Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University, Vol. 58, 2004, 197-240.
37
ـــــــــــــــــــــــــــ, “Acre”, in Alan V. Murray (ed.), the Crusades, Vol. I, ABC-CLIO Co., Santa Barbara, 2006a, 9-12.
38
ـــــــــــــــــــــــــــ, “Economy of the Levant”, in Alan V. Murray (ed.), the Crusades, Vol. II, ABC-CLIO Co., Santa Barbara, 2006b, 374-377.
39
ـــــــــــــــــــــــــــ, “Outremer: Italian Communities”, in Alan V. Murray (ed.), the Crusades, Vol. III, ABC-CLIO Co., Santa Barbara, 2006c, 920-922.
40
Jacques de Vitry, The history of Jerusalem, Translated by Aubrey Stewart, Palestine Pilgrims Text Society, London, 1896.
41
Jotischky, Andrew, Crusading and the Crusader States, Routledge, London & New York, 2013.
42
Kennedy, Hugh, Crusader Castles, Cambridge University Press, 1994.
43
Lane, Frederic, Venice: A Maritime Republic, Johns Hopkins University Press, 1973.
44
Petersen, Andrew, Towns of Palestine under Muslim Rule, British Archaeological Reports, No.1381, Oxford, 2005.
45
Phillips, Jonathan, “the Latin East, 1098-1291”, in Jonathan Riley-Smith (ed.), the Oxford History of the Crusades, Oxford University Press, 1999, 111-137.
46
Phocas, Joannes, The Pilgrimage of Joannes Phocas in the Holy Land, Translated by Aubrey Stewart, Palestine Pilgrims text Society, London, 1889.
47
Pococke, Richard, a Description of the East and some other countries, Vol. II, Part I, Printed for the author by W. Bowyer, London, 1743.
48
Prawer, Joshua, “Social Classes in the Latin Kingdom: the Franks”, in Norman P. Zacour and Harry W. Hazard (eds.), A History of The Crusades, Vol. V, the University of Wisconsin Press, 1985, 117-192.
49
Pryor, John H., Geography, Technology, and War: Studies in Maritime History of the Mediterranean 649-1571, Cambridge University Press, 1988.
50
Riley-Smith, Jonathan, “Government in Latin Syria and the commercial privileges of foreign merchants”, in Derek Baker (ed.), Relations between East and West in the Middle Ages, Edinburgh University Press, 1973, 109-133.
51
Robbert, Louise Buenger, “Venice and the Crusades”, in Norman P. Zacour and Harry W. Hazard (eds.), A History of The Crusades, Vol. V, the University of Wisconsin Press, 1985, 379-451.
52
Runciman, Steven, A History of the Crusades, Vol. ΙΙΙ, Cambridge University Press, 1951.
53
Sanudo, Marino, The Book of the secrets of the faithful of the Cross, Translated by Peter Lock, Ashgate Publishing Ltd., Farnham, 2011.
54
Schick, Robert, “Archaeological sources for the History of Palestine”, Near Eastern Archaeology, Vol. 61, No.2, 1998, 74-108.
55
Stern, Edna J., “Maritime Commerce in the Latin East as reflected in the import of Ceramics”, in Adrian J. Boas (ed.), the Crusader World, Routledge, London & New York, 2016, 519-543.
56
Theoderich, Description of the Holy Places, Translated by Aubrey Stewart, Palestine Pilgrims text society, Londen, 1891.
57
Walmsley, Alan, “Production, exchange and regional trade in the Islamic East Mediterranean: old structures, new systems?” In Inge Lyse Hansen and Chris Wickham (eds.), the long Eighth Century, BRILL, Leiden-Boston-Koln, 2000, 265-343.
58
William of Tyre, A History of Deeds Done Beyond the Sea, Translated and Annotated by Emily A. Babkcock and A.C. Kery, Columbia University Press, New York, 1943.
59
ORIGINAL_ARTICLE
تحولات جنبش ملی گرایی عرب در عراق (1921-1908م)
کشور عراق در آغاز قرن بیستم میلادی بخشی از امپراتوری عثمانی و متشکل از سه ایالت بغداد، بصره و موصل بود. مهمترین حادثه در آن دوره پیدایش جنبش ملیگرایی عرب، نهضتی فراگیر و منادی وحدت اعراب بود. در عراق جنبش ملی عرب بر اثر عواملی چند شکل گرفت. این پژوهش با روش تحقیـق توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات از راه منابع کتابخانهای سامان یافته است و به دنبال پاسخ به این سؤالات است که جنبش ملی عرب در عراق تحت تأثیر چه عواملی شکل گرفت؟ چه تحولاتی را طی کرد؟ و در پایان چه نتیجهای از آن حاصل شد؟ نتایج پژوهش نشان میدهد که در نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی طبقۀ نخبۀ عراقی تحت تأثیر آموزشهای نوین در مدارس عثمانی شکل گرفت. این گروه در حکومت ترکان جوان به هسته ملیگراهای عرب تبدیل شدند. سیاستهای تحمیل هویت ترکی بر اعراب نقش برجستهای در برانگیختن حس هویت ملی و پیوستگی نخبگان عراقی با جنبش ملی عرب ایفا کرد. آنها در پاسخ به سیاستهای حاکمان استانبول دست به برپایی گروههای ملیگرا و فعالیت در شهرهای عراق در راستای گسترش ملیگرایی عربی زدند. منتهی فعالیت آنها در قالب حفظ وحدت امپراتوری بود؛ اما براثر تحولات جنگ جهانی اول اعراب عراق نیز به سمت استقلال کامل از حکومت عثمانی حرکت کردند که نتیجۀ آن شرکت افسران عراقی در انقلاب عربی 1916م بود. در پایان جنگ مهمترین نتیجۀ جنبش ملی عرب در عراق به قدرت رسیدن اقلیت عربهای سنی منادی ملیگرایی عرب بود.
https://jhss.ut.ac.ir/article_77220_80ed40bacbed547d9ea91a5b312ea2ad.pdf
2020-05-21
67
88
10.22059/jhss.2020.291152.473172
عراق
ملیگرایی عرب
ترکان جوان
جنگ جهانی اول
انقلاب عربی 1916م
جماعت العهد
انقلاب 1920م
شکرالله
خاکرند
khakrand@shirazu.ac.ir
1
دانشیار تاریخ دانشگاه شیراز
AUTHOR
سیاوش
یداللهی
history1371@gmail.com
2
دانش آموختۀ کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه شیراز
LEAD_AUTHOR
الجمیلی، علی، نگاهی به تاریخ سیاسی عراق، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزۀ هنری، 1370.
1
الحسنی، عبدالرزاق، الثوره العراقیه الکبری، قم، موسسه المحبین، 1426.
2
الدوری، عبدالعزیز، التکوین التاریخی للامه العربیه، بیروت، مرکز دراسات الوحده العربیه، 1984.
3
سعید، امین، الثوره العربیه الکبری، قاهره، مدبولی، بیتا.
4
شاو، استنفورد، تاریخ امپراطوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمۀ محمود رمضانزاده، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس، 1370.
5
ضیاءالدین، احمد، نگاهی بر جنبش ناسیونالیسم عرب، ترجمۀ حیدر بوذرجمهر، تهران، وزارت ارشاد، 1365.
6
فرامکین، دیوید، صلحی که همه صلحها را بر باد داد، ترجمۀ حسن افشار، تهران، ماهی، 1398.
7
مار، فب. تاریخ نوین عراق، ترجمۀ محمد عباسپور. مشهد، موسسۀ چاپ آستان قدس رضوی، 1380.
8
مایر، کارل ارنست و برساک، شارن بلر، شاه آفرینان: چگونگی پیدایش خاورمیانه امروزی، ترجمۀ کامل حلمی، تهران، کتاب سرا، 1394.
9
مروه، ادیب، الصحافه العربیه، لبنان، بیروت، منشورات دار مکتبه الحیاه، 1960.
10
منسفیلد، پیتر، تاریخ خاورمیانه، ترجمۀ عبدالعلی اسپهبدی، تهران، علمی و فرهنگی، 1385.
11
الوردی، علی، تاریخ عراق، ترجمۀ هادی انصاری، جلد اول، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1389.
12
الوردی، علی، تاریخ عراق، ترجمۀ هادی انصاری، جلد دوم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1390.
13
Antonius, George. The Arab Awakening: Usa: Philadelphia: J.B. Lippincott, 1939.
14
Atiyah, Edward Selim, The Arabs, Baltimore, Penguin Books, 1955.
15
Committee of Officials, An Introduction to the Past and Present of the Kingdom of Iraq. Baltimore, Lord Baltimore Press, 1946.
16
Davis, Eric. Memories of State. Usa, University of California Press, 2005.
17
Haddad, Mahmud. Iraq Befor World War, In Khalidi & Others,The Origins of Arab Nationalism (pp. 120-150). New York, Columbia University Press, 1991.
18
Haldane, James, Aylmer, The insurrection in Mesopotamia, 1920. Edinburgh and London, W. Blackwood and Sons. 1922.
19
Hemphill, Paul. The formation of Iraqi Army. In Kelidar, Abbas, The Integration of Modern Iraq (pp 88-110). New York: St. Martin's Press. 1979.
20
Ireland, Philip, Iraq: a Study in Political Development. London: Jonthon Cape LTD. 1937.
21
Kayali, Hasan, Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire, 1908–1918. Berkeley, University of California Press. 1997.
22
Longrigg, Stephen Hemsley. Iraq 1900 to 1950. London, Oxford University Press. 1953.
23
Marr, Phebe. The Development Nationalism Ideology In Iraq, The Muslim World, Volume 75, Issue 2, 85-101, 1985.
24
McLean, Iain & McMillan, Alistair. The concise Oxford dictionary of politics. New York: Oxford University Press, 2003.
25
Al-Qaysl, Abdul Wahhab Abbas, the Impact of Modernization on Iraqi Society During the Ottoman Era. Usa, Michigan: University of Michigan, 1958.
26
Sachar, Howard Morley, The emergence of the Middle East: 1914-1924, New York, Knopf, 1969.
27
Simon, Reeva S & Others, Encyclopedia of the modern Middle East, New York, Macmillan Reference USA, 1996.
28
Simon, Reeva S, The Education of an Iraqi Ottoman Army Officer, In Khalidi & Others, The origins of Arab nationalism (pp.151-1166). New York, Columbia University Press, 1991.
29
Simon, Reeva, Iraq Between the Two World Wars. New York: Columbia University Press. 2004.
30
Taubar, E, The Emergence of the Arab Movements. London; Portland, Or. F. Cass. 1993.
31
Taubar, E, The Formation of modern Syria and Iraq. London; Portland, Or. F. Cass. 1995.
32
Tripp, Charles, A History Of Iraq. UK, Camprige University Press. 2007.
33
ORIGINAL_ARTICLE
بازخوانی روایات فرجام ابنملجم
پس از ترور امیرمؤمنان علی بن ابی طالب (ع) به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی، ضارب دستگیر شد. بنا به مشهور منابع تاریخی و حدیثی، آن حضرت دربارۀ این فرد توصیههایی از جمله در خصوص چگونگی قصاص فرمودند. بخشی از گزارشهای تاریخی چنین است که فرزند ارشد او به وصیت عمل کرده و مجرم را با یک ضربت کشته است. روایات دیگر دربارۀ سرنوشت ابنملجم حکایت از برخورد سخت و خشن خانوادۀ امیرمؤمنان با قاتل دارد. برخوردی که با شکنجه و مُثله کردن او به کشته شدنش انجامید و پس از آن در آتش سوزانده شد. از یک سو این گزارشها در منابع دست اول تاریخ اسلام آمده و از سویی با توصیههای اسلام در مقابله با مُثله کردن افراد و همچنین سفارش امیرمؤمنان دربارۀ رفتار شایسته با قاتلش سازگاری ندارد و نوعی دوگانگی میان دو دسته اخبار به وجود آورده است. مسئلۀ پژوهش آن است که سرنوشت قاتل امیرمؤمنان چه شد و روایتهای گونهگون در این باره چگونه تحلیل میشود؟ هدف از این تحقیق، یافتن واقعیتِ یک رویداد تاریخی است. به نظر میرسد انگیزههای جعل و تحریف در روایات تاریخی دامنگیر این موضوع نیز شده و کتمان برخی حقایق همراه با فرافکنی امویان به ابهام و آمیختگی اخبار سرنوشت ابن ملجم کمک کرده است.
https://jhss.ut.ac.ir/article_77221_6141e0b6373f041f75f4e526d8f29293.pdf
2020-05-21
89
103
10.22059/jhss.2020.297694.473209
علی بن ابیطالب
قصاص
ابن ملجم
مُثله
ضارب معاویه
مصطفی
صادقی کاشانی
sadeqi48@isca.ac.ir
1
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
LEAD_AUTHOR
ابنابىالحدید، عبدالحمید، شرحنهجالبلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، 1378.
1
ابنابىالدنیا، عبدالله، مقتل الإمام أمیرالمؤمنین على بن أبىطالب (ع)، تحقیق محمدباقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافه الإسلامیه، 1411.
2
ابناثیر جزری، عزّالدین على، الکامل فى التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385.
3
ابنبطوطه، محمد بن ابراهیم، رحله بن بطوطه، بیروت، دار صادر، 1412.
4
ابنحبیب بغدادی، ابوجعفر محمد، المحبر، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دارالآفاق الجدیده، بىتا.
5
ابنحجر، احمد بن على، الإصابه فى تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علىمحمد معوض، طبعه الأولى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1995.
6
ابنحنبل، احمد بن محمد شیبانى، المسند، بیروت، دار صادر، بىتا.
7
ابنسعد، محمد، الطبقاتالکبرى، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410.
8
ابنعبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، تحقیق علىمحمد البجاوى، بیروت، دارالجیل، 1412.
9
ابنهشام، عبدالملک، السیره النبویه، تحقیق السقا و الأبیارى و شلبى، بیروت، دار المعرفه، بیتا.
10
ابناعثم الکوفی، احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1411.
11
اصفهانى، ابوالفرج علی، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد الصقر، قم، المکتبه الحیدریه، 1381.
12
امین عاملى، سیدمحسن، اعیانالشیعه، بیروت، دارالتعارف، 1403.
13
بلاذرى، احمد بن یحیى، أنساب الاشراف، تحقیق سهیل زکّار، بیروت، دارالفکر، 1417.
14
ثبوت، اکبر، گفتاری دربارۀ عبدالله بن جعفر و قصاص از ابنملجم (تحریف تاریخ)، روزنامۀ اطلاعات، 28 خرداد 1397.
15
حمیری، عبدالله، قُرب الاسناد، قم، موسسۀ آلالبیت لاحیاء التراث، 1413.
16
دینورى، ابو حنیفه، الاخبارالطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، دار احیاء الکتب العربیه، 1960.
17
ذهبی، شمسالدین محمد، تاریخ الاسلام، تحقیق تدمرى، بیروت، دارالکتاب العربى، 1413.
18
سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد، دائرهالمعارف العثمانیه، 1382.
19
سیدرضی، محمد بن الحسین، نهج البلاغه، نسخه المعجم المفهرس (مطابق با صبحی صالح)، قم، جامعۀ مدرسین، 1417.
20
شافعی، محمد بن ادریس، المسند، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیتا.
21
شهیدی، سیدجعفر، علی از زبان علی یازندگانی امیرمؤمنان علی (ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376.
22
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تحقیق کوچهباغى، قم، کتابخانه آیتالله مرعشى، 1404.
23
طبرسى، فضل بن حسن، اعلامالورىبأعلامالهدى، قم، مؤسسه آلالبیت لاحیاء التراث، 1417.
24
طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387.
25
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، تحقیق مؤسسه البعثه، دارالثقافه، 1414.
26
عصفری، خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415.
27
قَرشى، باقر شریف، حیاه الإمام الحسن (ع)، بیروت، دارالبلاغه، 1413.
28
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافى، تحقیق علىاکبر غفّارى، بیروت، دارالاضواء، 1407.
29
مبرد، ابوالعباس محمد، الکامل فی اللغه و الادب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1407.
30
مسعودى، على بن الحسین، الف: التنبیه و الاشراف، تحقیق عبدالله الصاوى، قاهره: دارالصاوى، بىتا (افست قم).
31
ــــــــــــــــــــــــــ، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، 1409.
32
مسکویه الرازى، ابوعلى، تجارب الأمم، تحقیق ابوالقاسم امامى، تهران، سروش، 1379.
33
مغربی، قاضى نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، تحقیق، آصف بن على اصغر فیضى، دارالمعارف، 1383.
34
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفه حججاللّه على العباد، تحقیق و نشر مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، 1413.
35
مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بور سعید، مکتبه الثقافه الدینیه، بیتا.
36
منقرى، نصر بن مزاحم، وقعه صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، القاهره، افست قم، مرعشى، 1404.
37
مهدوی دامغانی، محمود، ترجمۀ مقتل الامام امیرالمؤمنین، مشهد، تاسوعا، 1379.
38
واقدی، محمد بن عمر، کتاب الرده، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1410.
39
هیثمى، على بن ابىبکر، مجمع الزوائد، بیروت دارالکتب العلمیه، 1988.
40
یعقوبى، احمد بن واضح، تاریخ الیعقوبى، بیروت، دارصادر، 1413.
41
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل چرخش های روایی شعبی بر پایۀ زندگی و زمانۀ وی
اخباریان دو قرن نخست هجری تأثیرات ماندگاری در تاریخنگاری اسلامی و فهم مسلمانان قرون بعد از وقایع تاریخی برجای گذاشتند. عامر شعبی (105-28) یکی از این اخباریان است که علاوه بر شهرت در فقه و حدیث در حوزۀ تاریخ نیز، مورد توجه فراوان مورخان اسلامی قرار گرفت. از او روایتهای متناقض و متضادی در مورد حوادث و شخصیتهای مؤثر جهان اسلام باقی مانده است. شناخت و تحلیل چرایی این تناقضها در روایات شعبی مسألۀ این پژوهش است. روش بهکاررفته توصیفی تحلیلی است. نتیجه نشان میدهد روایات ابوعمرو به دنبال تحولات اجتماعی و سیاسیِ کوفه و منافع اشراف قبیله همدان و شخص وی تغییر کرد. این تغییرات در سه پرده مشاهده میشود. در پردۀ نخست (66-28)، متأثر از محیط پرورش کودکی رنگوبوی تشیع علوی در اخبار شعبی کاملا نمودار است. پردۀ دوم زندگی عامر با جدایی او از قیام مختار (66) شروع شده و تا شورش ابناشعث (81) ادامه یافت. در این مرحله، او تحتتأثیر عوامل ارتقای جایگاه فقاهتی و اشرافی و واکنش به رشد غالیان از شیعیان فاصله گرفت. ازینرو، روایتهای ابوعمرو ضد شیعی شد هرچند هنوز، طرفدار حضرت علی (ع) بود. شکست ابناشعث (84) پردۀ سوم زندگی او را رقم زد. شعبی با سرسپردگی به امویان، اخباری در طرفداری از آنها و بر ضد حضرت علی (ع) نقل کرد.
https://jhss.ut.ac.ir/article_77222_ac575beac35d98ca861712ddcb2e6dab.pdf
2020-05-21
105
127
10.22059/jhss.2020.297593.473207
کوفه
حضرت علی (ع)
تاریخنگاری اسلامی
اخباری
شعبی
مریم
عزیزیان
maryamazizian@um.ac.ir
1
استادیار تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
زینب
امیدیان
z.omidiyan@hsu.ac.ir
2
استادیار تاریخ تشیع دانشگاه حکیم سبزواری
AUTHOR
آئینهوند، صادق، علم تاریخ در گسترۀ تمدن اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1387.
1
ابراهیم الشعری، محمدکریم، «استقرار قبیله همدان فی الکوفه حتی نهایه العصر الأموی»، الذخائر، العدد 8، 109-118، 1422.
2
ابنأعثم، أبومحمد أحمد الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت، دارالأضواء، 1411/1991.
3
ابنأبیالحدید، عبدالحمید بن هبهالله، شرح نهجالبلاغه لابنأبیالحدید، التحقیق ابراهیم، محمد ابوالفضل، قم، مکتبه آیهالله المرعشیالنجفی، 1404.
4
ابناثیر، عزالدین أبوالحسن على بن ابىالکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر-داربیروت، 1385/1965.
5
ابنجوزى، أبوالفرج عبدالرحمن بن على بن محمد، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412/1992.
6
ابنحبیب، محمد، المحبر، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دارالآفاق الجدیده، بىتا.
7
ابنحمدون، محمد بن حسن بن محمد بن علی، التذکره الحمدونیه، التحقیق إحسان عباس و بسکر عباس، بیروت، دارصادر، 1996.
8
ابنخیاط، أبوعمرو خلیفه بن خیاط العصفری، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415/1995.
9
ابنسعد، محمد، الطبقات الکبرى (الطبقه الخامسه)، تحقیق محمد بن صامل السلمى، الطائف، مکتبه الصدیق، 1414/1993.
10
ـــــــــــــــ، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410.
11
ابنعبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد، الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، تحقیق علىمحمد البجاوى، بیروت، دارالجیل، 1412.
12
ابنعبدربه، أحمد بن محمد، العقد الفرید، التحقیق مفید محمد قمیحه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1404.
13
ابنعساکر، على بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، التحقیق على شیرى، بیروت، دارالفکر، 1415.
14
ابنقتیبه، أبومحمد عبدالله بن مسلم، عیون الأخبار، تحقیق یوسف علیطویل، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1418/1998.
15
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، الإمامه و السیاسه المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1410/1990.
16
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1992.
17
ابنکثیر، أبوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، 1407.
18
ابوالفرج الااصفهانى، على بن الحسین، الأغانی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1415/1994.
19
ابوسعد الآبی، منصور بن حسین، نثر الدر فی المحاضرات، تحقیق خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424/2004.
20
اسد حیدر، الإمام الصادق و المذاهب الأربعه، بیروت، دارالتعارف، 1422.
21
بلاذرى، أحمد بن یحیى، انساب الأشراف، التحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دارالفکر، 1417.
22
بیهقى، إبراهیم بن محمد، المحاسن و المساوی، التحقیق علی عدنان، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420/1999.
23
بیهقى، ابوبکر احمد بن الحسین، دلائل النبوه و معرفه أحوال صاحب الشریعه، التحقیق عبدالمعطى قلعجى، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1405/1985.
24
پاکتچی، احمد، «اصحاب حدیث»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد نهم، تهران، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، 113-126، 1381
25
تاکر، ویلیام فردریک، مدعیان مهدویت و هزارهگرایان، حمید باقری، تهران، حکمت، 1397
26
ثقفی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق جلالالدین حسینى ارموى، تهران، انجمن آثار ملى، 1353
27
جابری، محمدعابد، تکوین العقل العربی، بیروت، مرکز دراسات الوحده العربیه، 2009.
28
جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، تهران، علم، 1393.
29
حلی، حسن بن علی بن داود، الرجال (لابنداود)، تهران، دانشگاه تهران، 1342.
30
خطیب، بغدادى، احمد بن على، تاریخ بغداد، مصحح، مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417.
31
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیجا، بینا، 1413.
32
دینورى، ابوحنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، مراجعه جمالالدین شیال، قم، منشورات الرضى، 1368.
33
ذهبـى، شمسالدیـن محمـد بـن احمد، تاریـخ الاسـلام و وفیـات المشاهیـر و الأعلام، تحقیـق عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت، دارالکتاب العربى، 1413/1993.
34
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ، تذکره الحفاظ، بیروت، إحیاء التراث العربی، (بیتا) الف.
35
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ، سیر اعلام النبلاء و بهامشه احکام الرجال...، التحقیق محب الدین سعید عمر العمروی، بیروت، دارالفکر، 1417/1997.
36
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ، میزان الإعتدال فی نقدالرجال، بیروت، دارالفکر، بیتا.
37
رابینسون، چیس اف، تاریخنگاری اسلامی، مصطفی سبحانی، تهران، پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه، 1389.
38
زرکلى، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، 1989.
39
سجادی، سیدصادق و هادی عالمزاده، تاریخنگاری در اسلام، تهران، سمت، 1380.
40
سرخسی، ابوبکر محمد بن ابیسهل، شرح السیر الکبیر، صلاحالدین المنجد، القاهره، المصر، 1960.
41
سمعانی، ابوسعید عبدالکریم بن منصور التمیمی، الانساب، التحقیق عبدالرحمن بن یحییالمعلمی، حیدرآباد، مجلس دائرهالمعارف العثمانی، 1382.
42
شارون، جوئل، ده پرسش از دیدگاه جامعهشناسی، چاپ دوم ، تهران، نی، 1380.
43
طبرسی، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، التحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشرمرتضى، 1403.
44
طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، التحقیق محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387.
45
طوسی، محمد بن الحسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومىاصفهانى، قم، النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم المقدسه، 1373.
46
عزیزی، حسین، نقد و بررسی منابع تاریخی فتوح در سه قرن اول هجری با رویکرد فتوح ایران، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
47
عسقلانى، احمد بن على، الإصابه فى تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415/1995.
48
فرزانه، بابک، « اعشی»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد نهم، تهران، 388-390، 1381.
49
فرمانیان، مهدی، «عثمانیه و اصحاب حدیث قرون نخستین تا ظهور احمد بن حنبل، با تأکید بر سیراعلام النبلاء ذهبی»، هفت آسمان، سال دهم، شماره 39-143-182، 1387.
50
فسوی، أبویوسف یعقوب بن سفیان، المعرفه و التاریخ، تحقیق اکرمضیاء العمرى، بیروت، مؤسسه الرساله، 1401/1981.
51
کشى، محمد بن عمر، رجالالکشی إختیار معرفه الرجال، التحقیق محمد بن الحسن طوسى و حسن مصطفوى، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409.
52
گیب، هامیلتون، تاریخنگاری در اسلام، یعقوب آزند، تهران، گستره، 1361.
53
ماسینیون، لویی، جغرافیای تاریخی کوفه، ترجمۀ عبدالرحیم قنوات، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
54
مبرد، أبوعباس محمد بن یزید، الکامل فی اللغه و الأدب، تحقیق تغارید بیضون و نعیم زرزور، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1407/1987.
55
مزاحم منقرى، نصر، وقعه صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، القاهره، المؤسسه العربیه الحدیثه، 1382.
56
مزی، ابوحجاج جمالالدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشارعواد، بیروت، مؤسسه الرساله، 1413.
57
مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین بن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، 1409.
58
مسکویه، ابوعلى، تجارب الأمم، تحقیق ابوالقاسم امامى، تهران، سروش، 1379.
59
مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفه حججالله علىالعباد، التحقیق مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام، قم، کنگره شیخ مفید، 1413 الف.
60
ـــــــــــــــــــــ، الفصول المختاره، تحقیق على میرشریفى، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ب.
61
مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بورسعید، مکتبه الثقافه الدینیه، بىتا.
62
میرحسینی، سیدمحمد و بخشی، سیدفاضلا...، اعشای تغلبی و أعشای همدان در مقایسه با أعشای کبیر، لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، سال دوم، دورۀ جدید، شمارۀ 3، 204-225، 1390.
63
هیندز، مارتین، «ریشهشناسی جریان های سیاسی کوفی در نیمۀ نخست قرن اول هجری/ هفتم میلادی »، ترجمۀ محمدعلی رنجبر، تاریخ اسلام، شمارۀ 9، 119-162، 1381.
64
یعقوبی، احمد بن أبىیعقوب بن جعفر بن وهب واضح، تاریخ الیعقوبى، بیروت ، دارصادر، بىتا.
65