دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
محاصره دریایی آق قویونلوها توسط دولت عثمانی
1
16
FA
عبدالرسول
خیراندیش
استاد گروه تاریخ دانشگاه شیراز
namdarimonfared@yahoo.com
مصطفی
نامداری منفرد
دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه شیراز
mnamdarimonfared@gmail.com
10.22059/jhss.2016.59440
در سراسر نیمۀ دوم قرن نهم هجری / نیمۀ دوم سدۀ پانزدهم میلادی، دولتهای آق قویونلو و عثمانی به نحوی روزافزون به مقابله با یکدیگر کشیده میشدند. دولت آق قویونلو برای توسعۀ مناسبات تجاری، دستیابی به آناتولی مرکزی را امری ضروری میدانست، در مقابل عثمانی با خنثی کردن اقدامات آق قویونلوها، میکوشید مانع از پیوند آن دولت با ونیز شود که از دشمنان اروپایی دولت عثمانی به شمار می آمد، از این رو، آق قویونلوها ابتدا تلاش کردند در گام اول فرمانروایی خود را تثبیت کنند و در گام دوم وارد رقابت با فرمانروایی عثمانی شوند. مقالۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در پی کاویدن اقدامات فرمانروایان آق قویونلو برای دستیابی به تجارت با بنادر اروپایی در آن سوی دریای سیاه و مدیترانه است. نتیجۀ چنین فرایندی در مرحلۀ نخست، شکست آق قویونلوها از دولت عثمانی در دوران حسن پادشاه و در مرحلۀ دوم زوال اقتصادی آق قویونلو، با توسعۀ ارضی عثمانی بود.
آق قویونلوها,عثمانی,تجارت دریایی,آناتولی مرکزی,آق کرمان (مون کاسترو)
https://jhss.ut.ac.ir/article_59440.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59440_8418585249d97a35b97e8c6dc45c53a8.pdf
دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
مسئلۀ شیعه و سنّی در اندیشۀ علی الوردی
17
35
FA
هادی
دوستمحمدی
استادیار بازنشسته دانشگاه تهران
داخل
خضر رخیص
دانشجوی دانشگاه تهران
alruyemi_14@yahoo.com
10.22059/jhss.2016.59441
مسئلۀ اختلاف شیعه و سنّی یکی از محوریترین مسائل در تاریخ اسلام و اندیشۀ اسلامی است. این مسئله ابعاد گوناگون دینی، اجتماعی و سیاسی دارد و از همین رو، بسیاری از پژوهشگران با استفاده از ابزارها و شیوههای گوناگون، و از دیدگاه خود به بررسی آنها پرداختهاند. یکی از این پژوهشگران، دکتر علی الوردی (1913ـ1995م)، جامعهشناس و تاریخنگار عراقی است که در این مقاله به بیان رویکرد و دیدگاه او در مورد این پدیده پرداختهایم. الوردی مخاطبان بسیاری در عراق و کشورهای عربی و جهان داشته و این امر اهمیت آگاهی و بحث و مناقشۀ آثار وی را بیشتر روشن میسازد؛ زیرا نفوذ و عمق بسیاری در جامعۀ مخاطب خود دارد. در نگاه کلی، الوردی پدیدۀ اختلاف میان سنّی و شیعه را پیش از هر چیز نتیجۀ شکاف میان آرمانگرایی و واقعگرایی در بسترهای اجتماعی و تاریخی میداند. در این راه وی به بازتفسیر رخدادهای صدر اسلام هم دست میزند. در قالب این مقاله تلاش شده است دیدگاه او در این زمینهها مورد بحث قرار گیرد.
تشیّع,تسنّن,علیالوردی,آرمانگرایی,واقعگرایی
https://jhss.ut.ac.ir/article_59441.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59441_29a7482306644d6ef53d0d246b626577.pdf
دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
رابطۀ حزب پانایرانیست با جبهۀ ملی تا کودتای 28 مرداد 1332
37
56
FA
محمدرضا
علم
دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز
mralam36@yahoo.com
محمد
افسری راد
دانشجوی دکتری تاریخ ایران دورۀ اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز
mohammadafsarirad@gmail.com
10.22059/jhss.2016.59448
رابطه حزب پانایرانیست با جبهۀ ملی تا کودتای 28 مرداد 1332 از سرفصلهای مهم در ادوار فعالیت این حزب میباشد. این حزب که اساس تشکیل آن بر مسائل هویت ملی، ناسیونالیسم و جلوگیری از نفوذ بیگانه مبتنی بود، مسئلۀ نفت را مهمترین مسئلۀ کشور در زمان خود میدانست و به همین دلیل با جبهۀ ملی به همکاری پرداخت. رابطۀ حزب پانایرانیست با جبهۀ ملی در دو سطح قابل بررسی است: الف) حمایت آشکار و فراگیر، ب) مخالفت و جدایی. سؤال مهم این است که زمینهها و دلایل این رفتار سیاسی متفاوت چیست؟ ظاهراً این تغییر رویکرد، تحتتأثیر دو آرمان حزبی حزب پانایرانیست یعنی ناسیونالیسم و پادشاهی قرار داشت. ناسیونالیسم، وجه مشترک نزدیکی سیاسی و سرنوشت سنت پادشاهی دیرین ایرانی، نقطه اختلاف این دو جریان با هم بود. مسائل دیگری نیز در گسترش اختلافات فیمابین نقش داشتند: مانند رفتار سیاسی دکتر مصدق در برخورد با مخالفین بهویژه حزب توده، فعالیت دولتهای انگلستان و آمریکا و مسائل داخلی جبهه مانند رابطۀ دکتر مصدق و آیتالله کاشانی.
: حزب پانایرانیست,جبهۀ ملی,ملی شدن صنعت نفت,کودتای 28 مرداد 1332,دکتر محمد مصدق
https://jhss.ut.ac.ir/article_59448.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59448_84c54781be48733431d43dd201f48e2f.pdf
دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
کاوشی دربارۀ رواج لفظ«سند» در متون فارسی به معنای نوشتهای رسمی
57
72
FA
یزدان
فرخی
0000-0002-0874-4253
استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور
y_farrokhi@pnu.ac.ir
10.22059/jhss.2016.59449
اصطلاح «سند»، واژهای کلیدی در حوزۀ علم تاریخ محسوب میشود. اگرچه دربارۀ مفهوم و حوزههای کاربردی سند تحقیقات ارزندهای صورت پذیرفته است، در خصوص ریشههای تاریخی این واژه و روند شکلگیری این مفهوم، تحقیقات علمی و دقیقی انجام نشده است. از آنجایی که ظاهراً لفظ «سند» به معنای نوشتهای رسمی، سابقهای کهن در تاریخ اسلام و ایران ندارد، پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که پیشینۀ تاریخی کاربرد «سند» به معنای اخیر در متون تاریخی فارسی چیست؟ و از چه زمانی به معنای نوشتهای رسمی معمول شده است؟ این تحقیق نشان میدهد که سند به معنای نوشته و مکتوبی رسمی در متون فارسی متاخر است و در اواخر سدۀ نهم هجری از راه تشکیلات دیوانی به معنای رایج و پرکاربرد آن در روزگار اخیر تحول یافته است.
سند تاریخی,کاربرد رسمی,تشکیلات دیوانی
https://jhss.ut.ac.ir/article_59449.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59449_ebd7cac1fe3f25ebe32ad2acaae6c6ab.pdf
دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
شناسایی ضرابخانۀ جعفرآباد در دورۀ صفوی
73
84
FA
مهرداد
فردیار
دانشآموختۀ کارشناسی ارشد مهندسی صنایع، دانشگاه تربیت مدرس
fardyar@gmail.com
محمدجواد
جدی
پژوهشگر مُهرشناسی و خوشنویسی
10.22059/jhss.2016.59450
برای پژوهشگران حوزۀ تاریخ، دسترسی به اسناد جدید و یا چگونگی ارتباط اسناد و مدارک به یکدیگر، کلید حل بسیاری از نقاط تاریک تاریخی است. سکهها، یکی از مدارک مهم و ارزشمند در شناسایی نکات و ابهامات تاریخی از جمله نامهای جغرافیایی و سیر تحول نام آنها، نام پادشاهان و... هستند، چراکه بسیاری از تغییرات در منابع دیگر ثبت نشده و یا به دوران ما منتقل نشدهاند، اما به کمک سکهها و علم سکهشناسی میتوان بسیاری از شهرهای از یاد رفته یا تغییر نام یافته، موضوعاتی نظیر دورۀ اهمیت آنها و بسیاری از موارد دیگر را شناسایی کرد. در این پژوهش ضمن بررسی نظرات مختلف سکهشناسان در شناسایی محل ضرابخانۀ جعفرآباد، اسناد و متون تاریخی و تصاویر تعدادی از سکههای ضرب شده، همزمان با شکلگیری فرضیۀ مجاورت شهر جعفرآباد با شهر قزوین، به تحلیل آنها پرداخته میشود.
سکّه,ضرابخانه,جعفرآباد,قزوین,صفویه
https://jhss.ut.ac.ir/article_59450.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59450_c123dddf9191854e96ac3cf29bbbacc1.pdf
دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
مکالمات خیالی: وجه انتقادی نو در گفتمان مطبوعاتیِ دورۀ مشروطه
85
104
FA
نقی
لطفی
عضو هیئت علمی بازنشسته گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
ali. b.delgosha@gmail.com
علی
باغدار دلگشا
دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
ali.b.delgosha@gmail.com
10.22059/jhss.2016.59452
هدف پژوهش حاضر، بررسی مکالمات خیالی مندرج در مطبوعات دورۀ مشروطه است. توجه ویژه به گفتمان مطبوعاتی این دوره به دلیل اوج کاربرد این وجه انتقادینو میباشد. تأکید بر مطبوعات نیز به دلیل نقش آنها به عنوان مهمترین منبع اطلاعرسانی در زمانۀ مدنظر است. در این میان پرسش اصلی این است که آیا میتوان این مکالمات خیالی را از نظر موضوعی دارای رویکردی مشابه دانست؟ این مقاله که به روش توصیفی ـ تبیینی و با برشماری کامل شمارگان باقی مانده از 82 روزنامه گردآوری شده به این نتیجه رسیده است که استفاده از ساختار مکالمات خیالی در پی آشنایی با متون غربی انجام پذیرفته و پس از ظهور در آثار روشنفکران دورۀ ناصری، به ترتیب در مطبوعات فارسیزبان برونمرزی و داخلی انعکاس یافتهاست. در این مکالمات، اوضاع ایران با فرانسه و ژاپن مقاسیه شده است. این مکالمهها از نظر موضوعی دارای نگرش انتقادی نسبت به دولت قاجار و مخالفان نظام مشروطه است.
مکالمات خیالی,رویکرد انتقادی,مطبوعاتِ مشروطه,قاجار
https://jhss.ut.ac.ir/article_59452.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59452_c35aa741f1c30d51ec767eef6d4e1a8d.pdf
دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
جدیدیه، اسلام و روسیگردانی: نقش جدیدیه در گذار آسیای مرکزی از دورۀ اسلامی به دورۀ شوروی
105
124
FA
جواد
مرشدلو
دانشآموختۀ دکتری تاریخ دانشگاه تهران
jmorshedlou31@gmail.com
10.22059/jhss.2016.59453
در دهههای واپسین سدۀ نوزدهم/سیزدهم یک جنبش فکری در حوزۀ مسلماننشین روسیۀ تزاری ظهور کرد که بعدها به جدیدیه شهرت یافت. خاستگاه نخستین این جنبش، تاتارستان و کریمه و بنیانگذار آن روشنفکری تاتار به نام اسماعیل گاسپرینسکی (گاسپیرالی/غصپری) بود. هدف اصلی جنبشی که او به راه انداخت، اصلاح نظام آموزش در جوامع مسلمان روسیه به عنوان گام نخست و بنیادی برای اصلاح فرهنگی و اجتماعی این جوامع بود. گاسپرینسکی، آرای نوگرایانه خود را با نگارش مقالاتی در روزنامۀ <em>ترجمان</em> که خود تأسیس کرده بود و شماری رساله در میان جوامع مسلمان روسیه تزاری منتشر کرد. این اقدام او با استقبال گستردۀ طیفی از تجددگرایان مسلمان در تاتارستان و آسیای مرکزی مواجه شد. در پژوهش پیشرو کوشش شده است با تمرکز بر یکی از جنبههای نسبتاً مغفول جنبش جدیدیه، نقش این جنبش در روند گذار فرهنگی آسیای مرکزی از دورۀ تزاری به دورۀ شوروی بررسی شود. به این منظور کوشش شده است روند تاریخی توسعه و شکوفایی جنبش جدیدیه در آسیای مرکزی و بنمایههای نظری آن، با رویکردی تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شود. نتیجۀ اولیۀ این بررسی نشان میدهد که اندیشۀ جدیدیه هم در مرحلۀ تکوین و هم در مرحلۀ گسترش، با سیاستهای روسیگردانی آسیای مرکزی همراستا بوده است.
آسیای مرکزی,جدیدیه,گاسپرینسکی,روسیگردانی,ماوراءالنهر و ترکستان
https://jhss.ut.ac.ir/article_59453.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59453_2953590bb7dfa3d7e5151246cebd04ae.pdf
دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پژوهشهای علوم تاریخی
2251-9254
2676-3370
7
2
2015
11
22
حقوق اجتماعی زن در اندیشۀ محمد قاسم امین
125
144
FA
یاسمن
یاری
دانشآموختۀ دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه تهران
yari_yasaman@yahoo.com
10.22059/jhss.2016.59454
این پژوهش تلاش دارد با بررسی اندیشههای محمد قاسم امین، نگاه این اندیشمند مصری به مسئلۀ زن را درک نماید. در این نوشتار، به این پرسش بنیادین پاسخ داده میشود که متون وی، دربارۀ حقوق اجتماعی زن مصری، چگونه صورتبندی شده است؟ در این راستا، از رویکرد نظری تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف بهره گرفته شده است. مدعای این پژوهش اینگونه تنظیم شده است: متون تولید شده توسط یک اندیشمند سکولار مصری در نیمۀ نخست قرن بیستم، نابرابری موجود در حقوق اجتماعی زن را بازتاب میدهد. این متون تحتتأثیر هژمونی غربگرایی، تلاش دارد جامعۀ سنتی مصر را زیر سؤال ببرد. گفتمان موجود در جامعه را که به شدت تحت تسلط اندیشۀ مردسالارانه و سنت قرار دارد در هم شکند و گفتمانی نوین، ایجاد نماید. گفتمانی که نابرابری جنسیتی موجود در جامعه را به چالش میکشد و متصور است که با بهرهگیری از نگاه غرب به مسئلۀ حقوق اجتماعی زن، میتواند دگرگونی ایجاد کند. متون تولید شده، به عنوان یک ساختار اجتماعی، خود بازتابدهندۀ ویژگیهای موجود در جامعۀ مصر در دهههای پایانی قرن نوزده و سالهای آغازین قرن بیست است.
حقوق اجتماعی زن,قاسم امین,تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف,نوگرایی
https://jhss.ut.ac.ir/article_59454.html
https://jhss.ut.ac.ir/article_59454_c5fbd8c04e217abfd19be40429cf73e3.pdf