2024-03-29T17:52:22Z
https://jhss.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=9106
پژوهشهای علوم تاریخی
پژوهش های علوم تاریخی
2251-9254
2251-9254
1397
10
1
بررسی اقتصاد شهری یزد در دورة تیموریان (از 798 هـ.ق تا 856 هـ.ق)
حمید
حاجیان پور
مجتبی
جوکار
شهر یزد در دورة تیموری یکی از درخشانترین و پررونقترین دوران خود را پشت سرگذاشت. تاریخهای محلی که در این دوران نوشته شدهاند، علاوه بر اینکه خود محصولی از این رفاه هستند، شواهد زیادی از فراوانی ثروت و اقتصاد توسعهیافته را نشان میدهند. پایة اصلی اقتصاد شهر بر تولید و تجارت منسوجات بود. هرچند یزد از کشاورزی خودبسندهای برخوردار نبود، به خاطر موقعیّت جغرافیایی و قرارگرفتن در مسیرهای تجاری، بهویژه مسیر جنوبی منتهی به هرموز، این امکان را یافته بود که در تجارت آن دوران نقش مهمی ایفا کند. برخورداری از موقعیّت باراندازی و بندرگاهی در کنار دستیابی به صنعت و مهارت لازم برای تولید پارچههای ابریشمی و نخی مرغوب و ارائة آن به بازارهای داخلی و جهانی، اقتصادی پویا و فعال را برای این شهر به ارمغان آورده بود. آرامش نسبی و سیاسی طولانیمدّت در دوران حکومت امیرچقماق زمینه را برای این رشد و بالندگی فراهم کرده بود. آشفتگیهای سیاسی اواخر حکومت شاهرخ، نزاعها و درگیری بین مدعیان سلطنت پس از مرگ شاهرخ، اجحافات مالیاتی و بلایای طبیعی برای مدّتی این توسعه و بالندگی را دچار رکود و وقفه کرد. بررسی اقتصاد شهری یزد و دلایل این رونق و شکوفایی به روش توصیفی و تحلیلی از اهداف این پژوهش است.
اقتصاد شهری
تجارت
پارچهبافی
تیموریان
یزد
2018
08
23
1
17
https://jhss.ut.ac.ir/article_68586_ce8a19e9a66bd6e5c95af08eaa38f14c.pdf
پژوهشهای علوم تاریخی
پژوهش های علوم تاریخی
2251-9254
2251-9254
1397
10
1
تحلیلی بر بحرانهای بزرگ شاهنشاهی ساسانی در اواخر سدة سوم میلادی (آشوب خانگی؛ شکست در برابر رومیان)
پرویز
حسین طلائی
علیرضا
سلیمان زاده
دولت ساسانی از هنگام تأسیس در سال 224 م در قبال همسایة غربی خود سیاستی تهاجمی در پیش گرفت؛ چنانکه توانست در زمان پادشاهان نخستین خود (بهویژه شاپور یکم) شکستهایی را بر روم وارد سازد، ولی این سیاست در زمان جانشینان شاپور یکم تا زمان روی کارآمدن شاپور دوم، دچار فترت شد؛ در این دورة زمانی، شاهنشاهی ساسانی با بحرانهایی روبهرو شد که سیاست خارجی آنها را تحتتأثیر خود قرارداد؛ بنابراین، با توجه به اهمیّت موضوع، این پژوهش بر آن است که به چرایی بحرانهای اواخر سدة سوم م دولت ساسانی و انفعال آنها در سیاست خارجی بپردازد. یافتههای این پژوهش بیانگر این است که پس از شاپور یکم، دولت ساسانی با بحران جانشینی و تبعات بعدی آن (آشوبهای خانگی و برادرکشی) مواجه شد. در واقع در این دوران که پادشاهان ضعیفی بر سریر قدرت نشستند، حاکمان واقعی ایران اشراف و موبدان زرتشتی بودند؛ بنابراین، در اواخر سدة سوم م، اختلافات در سطوح بالای جامعه و رویکرد رقابتگونه بر سر قدرت، از عوامل مؤثر در تنشهای درون ساختار نظام سیاسی ساسانی شد. چنین مسائلی نهتنها دولت را از حل بحرانهای داخلی درون دایرة قدرت و جامعه ناتوان کرد، بلکه بر تشدید روند بحرانهای خارجی نیز افزود و بر ساخت دولت و جامعة ساسانی اثرات منفی کتمانناپذیری وارد کرد. در چنین احوالی، برخی از قیصرهای رومی از شرایط داخلی دولت ساسانی بینهایت استفاده کردند و حملاتی را به ایرانشهر ترتیب دادند و به موفقیّتهایی نیز نائل شدند.
دولت روم
دولت ساسانی
سده سوم میلادی
مسئله جانشینی
آشوب داخلی
2018
08
23
19
37
https://jhss.ut.ac.ir/article_68587_ce644949efede8fd217d5a2423fead8e.pdf
پژوهشهای علوم تاریخی
پژوهش های علوم تاریخی
2251-9254
2251-9254
1397
10
1
شیوههای نبرد در دورة زندیّه
سهم الدین
خزائی
سحر
ملکی
سازمان قشون ایران در عصر زندیّه بهلحاظ ساختاری تفاوت چندانی با عصر افشاریّه و صفویّه نداشت؛ لذا شیوههای بهکارگرفته شده از سوی قشون نیز برداشتی از دورههای پیشین بود. روشهای جنگی، قدیمی و مبتنی بر برتری نیروی انسانی و رزم قهرمانانه بود، اما استفاده از شیوههای مناسب نبرد نیز در پیروزی یا شکست سپاهیان نقش زیادی داشت. در دورة زندیّه از شیوههای مختلفی برای پیروزی در نبردها استفاده میشد که عبارت بودند از: شایعهپراکنی دربارة زخمیشدن، اسارت و یا کشتهشدن فرماندة نیروهای مقابل، تطمیع سربازان دشمن با دادن پول و هدایای دیگر، خودداری از نبرد در دشت و فضاهای باز، استفاده از دیوار و خندق برای محافظت از شهرها، ساختن استحکامات برای شکستن محاصره و شبیخونزدن. روشهای مذکور اگر بهدرستی و به موقع بهکارگرفته میشدند، منجر به پیروزی در نبردها میشدند. در پژوهش حاضر تلاش خواهد شد تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع دست اوّل به این پرسش پاسخ داده شود که سبب موفقیّتهای نظامی قشون زندیّه، بهویژه در دورة کریمخان زند چه بوده است؟ دستاورد پژوهش این است که قشون زندیّه با توجه به حضور فرماندهان لایقی همانند کریمخان و با استفادة درست و به موقع از شیوههای مختلف نبرد توانستند بیشترین موفقیّت را در نبردها به دست آورند.
شیوههای نبرد
قشون نظامی
پیادهنظام
سوارهنظام
زندیّه
کریمخان
2018
08
23
39
58
https://jhss.ut.ac.ir/article_68588_799c9e829cf9f8b6ecae68c6f575f85a.pdf
پژوهشهای علوم تاریخی
پژوهش های علوم تاریخی
2251-9254
2251-9254
1397
10
1
ابعاد نفتی بحران سوئز و پیامدهای آن بر صنعت نفت خلیج فارس
عبدالرسول
خیراندیش
حجت اله
کبگانی
با پایانگرفتن جنگ جهانی دوم، احساسات ضداستعماری و اندیشههای ملیگرایانه، بسیاری از کشورهای جهان سوم را دربرگرفت. برخی کشورهای خاورمیانه و خلیج فارس نیز در این مقطع تلاش کردند تا با رفع سیطره و امتیازات انحصاری بیگانگان، مدیریت منابع طبیعی و سرمایههای ملی خویش را عهدهدار شوند. نهضت ملیشدن نفت ایران به رهبری دکتر مصدق در آغاز دهة 1950 با واکنش شدید دولتهای بریتانیا و ایالات متحده روبهرو شد و به این ترتیب، حساسیّت غرب دربارة منابع نفتی خلیج فارس بر همگان آشکار شد. چند سال بعد، مساعی جمال عبدالناصر مصری برای ملیساختن کانال سوئز، دخالت نظامی غرب و اخلال در جریان انتقال نفت خلیج فارس به اروپا را به دنبال داشت. اگرچه دولتها و شرکتهای نفتی غربی توانستند با برنامهریزی دقیق و تدارکات گسترده بحران نفتی حاصل از جنگ سوئز را پشت سر بگذارند، اما اندیشهها و اقدامات مصدق و ناصر آثار ماندگاری بر صنعت نفت خلیج فارس برجای نهادند. در این مقاله ضمن اشاره به اهمیّت کانال سوئز در انتقال نفت خلیج فارس به اروپا، تدابیر اتخاذشده برای تأمین نفت موردنیاز غرب طی بحران سوئز و پیامدهای بینالمللی و منطقهای این بحران بر مسائل نفتی خلیج فارس بررسی میشود.
کانال سوئز
نفت نیمکرة غربی
نفترسانی
کاسة شکر
دکترین آیزنهاور
سوپر تانکر
هفت خواهران نفتی
2018
08
23
59
76
https://jhss.ut.ac.ir/article_68589_ae5dc3ffb3fdb26c120391433c261a03.pdf
پژوهشهای علوم تاریخی
پژوهش های علوم تاریخی
2251-9254
2251-9254
1397
10
1
معمای برآمدن داریوش بزرگ؛ مقایسة روایتهای ایرانی و یونانی
بهرام
روشن ضمیر
حسین
بادامچی
در حالی که بیش از هشتاد سال از چاپ مقالات و کتاب اومستد میگذرد، فرضیة مشهور او که بنا بر آن ادعای داریوش در سنگنبشتۀ بیستون، مبنی بر قتل بردیا به دست کمبوجیه و غصب پادشاهی از سوی مغی به نام گئومات، دروغ بوده است، نه کاملاً پذیرفته و نه رد شده است. در اینجا تلاش میشود الگوهای ادبی و سیاسی متداول در شرق نزدیک باستان در کتیبهنویسی و مقایسة آن با تاریخ یونانی برای راستیآزمایی ادعاهای داریوش و تردیدهای شکاکان بررسی شود. روش ما در اینجا بازشناسی احتمال تأثیر پروپاگاندای دولت هخامنشی بر تاریخنگاری یونانی و بررسی تأثیر مثبت یا منفی تناقضات و گزافههای موجود در تواریخ یونانی بر اعتبار گزارش بیستون است. بر پایۀ این پژوهش به نظر میرسد ایرادات منطقی ماجرا بیشتر به گزارشهای یونانی برمیگردد تا به بیستون. در مقام مقایسه نیز، روایت ایرانیِ ماجرا منطقیتر و پذیرفتنیتر به نظر میرسد. تناقض میان منابع یونانی و بیستون به جای آنکه کلیّت داستان را غیرتاریخی بشناساند، دلیلی است بر اینکه روایتهای یونانی، نتیجة پروپاگاندای دولتی نبود و یونانیان از منابعی پراکنده و مستقل بهره برده بودند. همچنین روشن گشت که سنگنبشتۀ بیستون را باید جلوهای از سنت ادبی و حماسی در ادامة الگوهای مذهبی ایرانی و سیاسی میانرودانی دانست.
سنگنبشتة بیستون
گئومات
اومستد
هرودت
هخامنشیان
2018
08
23
77
96
https://jhss.ut.ac.ir/article_68590_634348ced8d8bb2365286cb278e04508.pdf
پژوهشهای علوم تاریخی
پژوهش های علوم تاریخی
2251-9254
2251-9254
1397
10
1
تأثیر اوضاع سیاسی و مذهبی مازندران و گیلان در سدة نهم هـ.ق بر کتیبههای ملک کیومرث بادوسپانی، حاکم رویان و رستمدار
امین
نعیمایی عالی
محمدباقر
وثوقی
فروپاشی خلافت عباسیان، زمینههای گسترش مذهب تشیع را در پی داشت. همچنین بعد از سقوط ایلخانان، اغلب مناطق ایران شاهد پیدایش حکومتهای محلّی بود. در مناطق گیلان و مازندران نیز سلسلههای سادات کارکیا و مرعشیان در همین دوره متولد شدند. در چنین دورانی، ملک کیومرث بن بیستون (857-807هـ.ق) که یکی از حکام نامدار سلسلة بادوسپانان بود، به حکومت رویان رسید. او پس از رسیدن به قدرت، مذهب خود را به شیعة امامیه تغییر داد و اهالی رستمدار را نیز به این امر تشویق کرد. وی با در پیش گرفتن این سیاست و با همنواساختن مذهب مردم رستمدار با همسایگان، اقتدار سلسله بادوسپانان را رقم زد و مانع گسترش قلمرو مرعشیان و کارکیا به این ناحیه شد. با توجه به نقش مؤثر وی در گسترش مذهب تشیع در این منطقه و تأثیرش بر مناسبات قدرت حکومتهای محلی گیلان و مازندران، بررسی آثار دورة او از اهمیّت ویژهای برخوردار است. از جمله آثار مهم این دوره، کتیبههایی است که به دستور وی ساخته شد. نظر به اهمیّت این کتیبهها در فهم تاریخ این دوره و سلسله، در این مقاله تأثیر اوضاع سیاسی و مذهبی گیلان و مازندران بر کتیبههای ملک کیومرث در سدة نهم هـ.ق از دیدگاه تاریخی تجزیه و تحلیل خواهد شد.
تاریخ گیلان
تاریخ رویان و رستمدار
تاریخ مازندران
کتیبههای ایران
کتیبههای ملک کیومرث بادوسپانی
2018
08
23
97
116
https://jhss.ut.ac.ir/article_68591_bebd3efd2fa60ddd88efcb94a79469e8.pdf
پژوهشهای علوم تاریخی
پژوهش های علوم تاریخی
2251-9254
2251-9254
1397
10
1
دوگانگی روستا–شهر و سلطة گفتمان شهری؛ با نگاهی بر شعر کلاسیک فارسی
سهراب
یزدانی
محمد
رافعی
روستا و شهر دو شکل عمدة سکونت و اجتماع انسانیاند که در ارتباط با یکدیگر قراردارند. این رابطه با نوعی دوگانگی همراه است که براساس دو عنصر تفاوت و تضاد تعریف میشود. دوگانگی و شکاف موجود که طی تاریخ شکلگرفته، باعث شده است تا جامعة شهری نگاهی از بالا به روستا و روستایی داشته باشد؛ به طوری که بازتاب این نگرش را در شعر فارسی میبینیم. حال آنکه روستای ایرانی پیش از دورة سرمایهداری شکلی از خودکفایی داشت و در مقابل، وابستگی شهر به روستا بیشتر بود. بر همین اساس، مقالة حاضر به این مسئله میپردازد که واقعیت رابطة روستا-شهر چه بوده و شعر کلاسیک فارسی چه نقشی در این میان ایفا کرده است؟ پاسخ به این پرسش، زمینه و ریشههای نگاه جامعة شهری را مشخص میکند؛ لذا شعر فارسی طی سدههای متمادی بررسی و با توجه به ماهیّت گفتمانی موضوع از نظریة تحلیل گفتمان لکلائو و موف برای تحقیق استفاده شده است. حاصل آنکه دوگانگی روستا و شهر ریشه در دورة باستان دارد که درنتیجة گسترش شهر و تمرکز قدرت در آن پدید آمده است، اما ورود اسلام بهعنوان دینی با تمایلات شهری سبب غلبة گفتمان شهری شد. این گفتمان برای تداوم برتری خود از ابزارهایی ازجمله شعر بهره برد و شعر در مواردی با بازنمایی روستا به تداوم سلطة گفتمان شهری یاری رساند.
رابطة روستا-شهر
جامعه شهری
گفتمان شهری
بازنمایی روستا
شعر فارسی
2018
08
23
117
136
https://jhss.ut.ac.ir/article_68592_dc68978ba6cbf05894a92fa22cb51a6d.pdf