پژوهش‌های علوم تاریخی - مقالات آماده انتشار

بازخوانی روایات فرجام ابن‌ملجم

مصطفی صادقی کاشانی

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 89-103

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.297694.473209

چکیده

پس از ترور امیرمؤمنان علی بن ابی ‌طالب (ع) به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی، ضارب دستگیر شد. بنا به مشهور منابع تاریخی و حدیثی، آن حضرت دربارۀ این فرد توصیه‌‌هایی از جمله در خصوص چگونگی قصاص فرمودند. بخشی ... بیشتر

بازتاب رویدادهای انقلاب گیلان در آثار ویلیمیر خلبنیکف

الهه کولایی؛ فرشته مشهدی رفیع

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 89-109

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.304598.473267

چکیده

جنبش انقلابی گیلان (1300-1294/1921-1915) یکی از مهمترین جنبشهای تاریـخ معاصر ایران بهشمار میآید که همواره محل بحثهای فراوانی از سوی صاحبنظران و کارشناسان مسائل تاریخی و سیاسی بوده است. در طول ... بیشتر جنبش انقلابی گیلان (1300-1294/1921-1915) یکی از مهمترین جنبشهای تاریـخ معاصر ایران بهشمار میآید که همواره محل بحثهای فراوانی از سوی صاحبنظران و کارشناسان مسائل تاریخی و سیاسی بوده است. در طول سالها آثار گوناگون در مورد این جنبش به شکل کتاب و مقاله در حوزههای تاریخی، هنری و ادبی به قلم پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی به نگارش درآمدهاند که هر یک به سهم خود دربردارندۀ نکتههای قابل تأملی در مورد چگونگی شکلگیری این جنبش، اندیشه و عملکرد رهبران آن، بهویژه میرزا کوچکخان و دلایل ناکامی جنبش هستند. شعرهای ایرانی یا در اصطلاح پژوهشگران ادبیات روسیه «سیکل ایرانی» ویلیمیر خلبنیکف شاعر برجستۀ قرن بیستم ادبیات روسیه، از آثاری است که متأثر از این رخداد انقلابی سروده شدهاند. نکتۀ شایان توجه این است که خلبنیکف یکی از اعضای گروهی متشکل از سخنرانان و هنرمندان انقلابی روس بود که در سال 1921/1300 همراه با بخشی از نیروهای ارتش سرخ از باکو وارد گیلان شدند و از نزدیک شاهد برخی از رخدادهای منتهی به ماههای پایانی جنبش جنگل بودند. این نوشتار بر آن است تا با ارائۀ دیدهها و تأثیرهای ویلیمیر خلبنیکف از انقلاب گیلان، مخاطبان ایرانی را با دیدگاههای فرهیختگان و نخبگانِ روسِ معاصر انقلاب اکتبر 1917 در مورد این رخداد مهم تاریخ ایران که گفته میشود از انقلاب روسیه تاثیر پذیرفته بود، آشنا کند.

توسعۀ فضاهای عمومی در شیراز نیمۀ اول قرن هفتم هجری و نقش آن در تکوین مدارای مدنی

کیوان مددی؛ عبد الرسول خیراندیش

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 89-106

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.277810.473092

چکیده

اگرچه شیراز در دورۀ آل‌بویه صاحب آبادانی و آوازهای قابل‌توجه شد اما به روزگار دولت سلغریان بود که موقعیتی خاص در میان شهرهای ایران یافت؛ زیرا به روزگار اتابک سعد و فرزندش اتابک ابوبکر که در پی گسترش ... بیشتر اگرچه شیراز در دورۀ آل‌بویه صاحب آبادانی و آوازهای قابل‌توجه شد اما به روزگار دولت سلغریان بود که موقعیتی خاص در میان شهرهای ایران یافت؛ زیرا به روزگار اتابک سعد و فرزندش اتابک ابوبکر که در پی گسترش قلمرو خوارزمشاهیان و سپس تهاجمات مغولان، شهرهای بزرگ سخت در معرض آسیب قرار گرفتند، شیراز امن و آباد باقی ماند و شاهد رونق ساخت‌وساز اماکن عمومی بود. هرچند در یک ارزیابی شتاب‌زده چنین شرایطی را به در امان ماندن فارس از تهاجم مغولان در پی تسلیم در برابر آنان دانسته‌اند، اما واقعیت آن است که این ایالت چندان هم مصون از تندباد حوادث نبوده است؛ ولی به دلیل حضور صوفیان و قاضیان، اهل مدارا از یک‌سو، فرهنگ رواداری در میان مردمان گسترش ‌یافته بود و هم آنکه اقدامات عمرانی عامالمنفعه با هدف کار خیر در داخل شهر که موجب توسعۀ فضاهای عمومی ‌شد نیز نقش مهمی در تداوم مدارای مدنی در آن شهر داشته است. این اندیشه نه‌تنها از طرف صاحبان ثروت و قدرت بلکه دارندگان منزلت و معرفت همچون شیخ روزبهان و شیخ سعدی نیز ترویج شده است. در این پژوهش رابطۀ میان فرهنگ شهری و توسعۀ کالبدی شهر از طریق ایجاد فضاهای عمومی به‌عنوان پدیدهای درونزا در شهر شیراز قرن هفتم با روش توصیفی و تحلیل مورد بررسی قرار گرفته است.

بازاندیشی در پژوهش های صفویه شناسی: پیشینه، اکنون ، چشم انداز

منصور صفت گل

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 93-116

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.326843.473442

چکیده

گسترش افقهای صفویهشناسی در دورۀ معاصر، ضرورت ارزیابی و بررسی پژوهشهای این عرصه را از آغاز تا کنون مطرح میسازد. صفویهشناسی کوششی ریشهدار و در عین حال پراهمیت برای شناخت ایران در سدههای ... بیشتر گسترش افقهای صفویهشناسی در دورۀ معاصر، ضرورت ارزیابی و بررسی پژوهشهای این عرصه را از آغاز تا کنون مطرح میسازد. صفویهشناسی کوششی ریشهدار و در عین حال پراهمیت برای شناخت ایران در سدههای دهم تا دوازدهم هجری بود. این کوشش از یکسو بازتاب تحقیقات ایرانی و از سوی دیگر دستاورد ایرانشناسان به ویژه ایرانشناسی اروپایی غربی بود. بررسی کنونی میکوشد تا ضمن اشاره به مراحل آغازین صفویهشناسی و دستهبندی ادوار اساسی آن، نمونههایی از تحقیقات این عرصه را شناسایی و معرفـی و به دیـدگاههای مندرج در آنها دربارۀ تحولات ایران در این دوره توجه کند. صفویهشناسی به دو دستۀ بزرگ ایرانی و غیرایرانی قابل تقسیمبندی است. تحقیقات ایرانی پیرامون این موضوع از همان دورۀ صفویه آغاز شد اما در واقع در دورههای پس از آن و بهویژه در تاریخنویسی معاصر ایران جایگاهی در خور یافت. مهمترین بخش صفویهشناسی، تحقیقات غیرایرانیان بهشمار است که سهم اروپاییان و سپس مراکز علمی و ایرانشناسان آمریکا در آن چشمگیر است. پس از این بررسی، و اشاره به کمبودهای پژوهشی این موضوع، پیشنهادهایی برای گسترده ساختن عرصههای صفویهشناسی و توجه به استفاده از اسناد و مکتوبات و منابع ایرانی، لزوم توجه به منابع تصویری اروپایی و غربی بخصوص نقشهها و تابلوهای نقاشی، توجه به تاریخ دریایی ایران عصر صفوی و بازاندیشی در مفهوم جهان ایرانی این دوره بخش دیگری از بررسی کنونی را تشکیل میدهد

تقویم فرس قدیم در نواحی جنوبی دریای مازندران و مسئله تقویم‌های دیلمی و طبری

پدرام جم

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 96-114

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.333029.473497

چکیده

تا عصر حاضر و رواج تقویم جدید ایران، در کنار تقویم هجری قمری و تقویم جلالی، گونه‌ای از تقویم فُرس قدیم (یزدگردی) نیز در میان مردمان نواحی جنوبی دریای مازندران رایج بود. اما در نیم‌قرن اخیر شماری از دانشوران ... بیشتر تا عصر حاضر و رواج تقویم جدید ایران، در کنار تقویم هجری قمری و تقویم جلالی، گونه‌ای از تقویم فُرس قدیم (یزدگردی) نیز در میان مردمان نواحی جنوبی دریای مازندران رایج بود. اما در نیم‌قرن اخیر شماری از دانشوران محلی ادعا کرده‌اند که از گذشته‌های باستانی تقویم‌های دیگری نیز مختص به این نواحی رایج بوده است. ایشان این تقویم‌های ادعایی را به نام‌های تقویم دیلمی/ گالشی/ گیلانی و تقویم طبری/ مازندرانی خوانده‌اند، برای آنها مبادی باستانی ساخته‌اند و ادعا کرده‌اند که این تقویم‌ها کبیسه دارند و نوروز آنها همواره در یک روز ثابت در میانه‌های تابستان است. این مقاله به بررسی این ادعاها می‌پردازد و برای این منظور، تاریخچه تقویم‌های رایج در این نواحی را مطالعه می‌کند. همچنین سابقة طرح تقویم مستقل در این نواحی را در آثار سکه‌شناسان سدة نوزدهم بررسی و تاریخچه طرح این تقویم‌های ادعایی را پیگیری می‌کند، ادلة مدعیان این تقویم‌ها را مورد نقد قرار می‌دهد و به بررسی پیامدها و آثار این پدیده می‌پردازد. این مقاله نشان می‌دهد که تقویم‌های ادعایی همگی همان تقویم فرس قدیم‌اند که عمداً یا سهواً تقویم‌های مستقل معرفی شده‌اند. این بررسی همچنین نشان می‌دهد که چگونه گفتمان هویتی در ظهور و اشاعه این تقویم‌های نوپدید دخیل بوده است و این تقویم‌ها خود به مؤلفه‌ای کلیدی در گفتمان هویتی تبدیل شد‌ه‌اند.

تأثیر فشار اقتصادی شوروی بر سیاست‌های راه سازی ایران دوره رضاشاه: بررسی موردی راه تبریز- رواندوز به اسکندرون

شهرام غلامی

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 99-120

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.326980.473448

چکیده

گسترش شبکه راههای ارتباطی داخلی و داشتن راه دریایی مهم‌ترین مزیت نسبی برای ثبات اقتصادی و سیاسی یک کشور به‌حساب میآید. دسترسی به راه دریایی ضمن ایجاد تنوع بازارِ مقصد برای عرضه کالا، از وابستگی ... بیشتر گسترش شبکه راههای ارتباطی داخلی و داشتن راه دریایی مهم‌ترین مزیت نسبی برای ثبات اقتصادی و سیاسی یک کشور به‌حساب میآید. دسترسی به راه دریایی ضمن ایجاد تنوع بازارِ مقصد برای عرضه کالا، از وابستگی به کشورهای همسایه میکاهد. با این حال، در ایران دورۀ قاجار توجه چندانی به این موضوع نشد. در دوره رضاشاه تحول گستردهای در زمینه راهسازی انجام گرفت که برخی از آن به عنوان «به هم بافتن ایران»(1) یاد کردهاند. حال، پرسش اساسی این است که سیاست راهسازی ایران دوره رضاشاه تحت تأثیر چه عواملی بود؟ این جستار با بهرهگیری اسناد و منابع دست اول و به روش توصیفی - تحلیلی میکوشد تا پاسخ این پرسش را بر اساس نظریۀ توسعه وابسته و مدل نظام اقتصاد جهانی مرکز- پیرامون، تبیین و ارزیابی نماید. پیش فرض این جستار آن است که رشد اقتصاد کشاورزی ایران، به ویژه استانهای شمالی در دهههای پایانی دوره قاجار تحت تأثیر توسعه اقتصادی کشور نیمه پیرامونی روسیه بود. یافتههای پژوهش نشان میدهد که روسها با آگاهی کامل از وابستگی شدید اقتصادی ایران در بعد صادرات و ترانزیت کالا به این کشور، از آن به عنوان اهرمی برای پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی خود بهرهبرداری میکردند. بنابراین، بخش مهمی از سیاست راهسازی ایران برای کاهش فشارهای بازرگانی روسیه بر ایالات شمالی کشور بود. بخش مهمی از سیاست راهسازی این دوره برخلاف نظریه رایج که آن را صرفاً طرحی امنیتی میپندارند، برای راهیابی به خلیج‌فارس و رفع محاصره اقتصادی ایالتهای شمالی کشور بود. ساخت راه تبریز- رواندوز به سمت سوریه و دریای مدیترانه میتوانست به سلطۀ اقتصادی روسیه بر ایالات شمال و غرب ایران پایان دهد.

اطلاعاتی نویافته دربارۀ ناصرالدین شاه قاجار بر اساس حذفیات پنج تصحیح غیرتخصصی از روزنامۀ خاطرات او مطالعۀ موردی: لاتین‌نوشت‌‌های ناصرالدین شاه در آلبوم شمارۀ 97 بیوتات سلطنتی (املای لاتین اسامی بانوان حرم)

نسیم محمدی

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 101-128

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.313640.473334

چکیده

ناصرالدین‌ شاه از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین شاهان تاریخ ایران است که وقایع و خاطرات روزانۀ سال‌های بسیاری از عمر خود را در قالب چند آلبوم ثبت کرده است. یکی از ویژگی‌های او دانستن زبان فرانسه است و یادداشت‌هایش ... بیشتر ناصرالدین‌ شاه از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین شاهان تاریخ ایران است که وقایع و خاطرات روزانۀ سال‌های بسیاری از عمر خود را در قالب چند آلبوم ثبت کرده است. یکی از ویژگی‌های او دانستن زبان فرانسه است و یادداشت‌هایش منبع ارزشمندی برای اطلاع از این وجه اوست. وی در مواضع مختلف از دانش فرانسه خود کمک می‌گیرد که یکی از آنها درج نام بانویی از حرم‌سراست که شب با او هم‌بستر شده است؛ در این موارد نام آن بانو را -به نظر با تلفظ ترکی- و به الفبای فرانسوی می‌نویسد و به‌این‌ترتیب ظاهراً نخستین ایرانی است که برای نوشتن کلمات و جملات فارسی از خط لاتین استفاده کرده است. یادداشت‌های وی به دلیل اشتمال بر اطلاعات فراوانی دربارۀ شخصیت او و اطلاعات ارزشمندی در سایر حوزه‌های دانش همواره موردتوجه مصححان بوده است؛ متأسفانه تعدادی از مصححان با غفلت از ملزومات تصحیح تخصصی نسخ خطی به سراغ این یادداشت‌ها رفتند که نتیجۀ آن بدخوانی‌ها و بی‌دقتی‌های فراوان و دست‌کاری‌های متعدد در متن یادداشت‌ها و درنهایت غیرقابل‌اعتماد کردن چاپ‌های یادداشت‌های روزانۀ ناصرالدین شاه بوده ‌است؛ یکی از نمودهای این دست‌کاری‌ها تغییر و حذف املاهای لاتین ناصرالدین شاه از اسامی بانوان حرم‌سراست؛ بر این اساس می‌کوشیم به این سؤال پاسخ دهیم که تغییر و حذف املای لاتین اسامی همسران ناصرالدین شاه در آلبوم 97 بیوتات از سوی مصححان، باعث نابودی چه اطلاعاتی در حوزه‌های مختلف دانش از قبیل ادبیات، زبان‌شناسی، تاریخ و مهم‌تر از همه، شناخت شخصیت او شده است؟ روش ما در این مقاله توصیفی تحلیلی است.

تحلیل چرخش های روایی شعبی بر پایۀ زندگی و زمانۀ وی

مریم عزیزیان؛ زینب امیدیان

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 105-127

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.297593.473207

چکیده

اخباریان دو قرن نخست هجری تأثیرات ماندگاری در تاریخنگاری اسلامی و فهم مسلمانان قرون بعد از وقایع تاریخی برجای گذاشتند. عامر شعبی (105-28) یکی از این اخباریان است که علاوه بر شهرت در فقه و حدیث در حوزۀ تاریخ ... بیشتر اخباریان دو قرن نخست هجری تأثیرات ماندگاری در تاریخنگاری اسلامی و فهم مسلمانان قرون بعد از وقایع تاریخی برجای گذاشتند. عامر شعبی (105-28) یکی از این اخباریان است که علاوه بر شهرت در فقه و حدیث در حوزۀ تاریخ نیز، مورد توجه فراوان مورخان اسلامی قرار گرفت. از او روایتهای متناقض و متضادی در مورد حوادث و شخصیتهای مؤثر جهان اسلام باقی مانده است. شناخت و تحلیل چرایی این تناقضها در روایات شعبی مسألۀ این پژوهش است. روش بهکاررفته توصیفی تحلیلی است. نتیجه نشان میدهد روایات ابوعمرو به دنبال تحولات اجتماعی و سیاسیِ کوفه و منافع اشراف قبیله همدان و شخص وی تغییر کرد. این تغییرات در سه پرده مشاهده میشود. در پردۀ نخست (66-28)، متأثر از محیط پرورش کودکی رنگوبوی تشیع علوی در اخبار شعبی کاملا نمودار است. پردۀ دوم زندگی عامر با جدایی او از قیام مختار (66) شروع شده و تا شورش ابناشعث (81) ادامه یافت. در این مرحله، او تحتتأثیر عوامل ارتقای جایگاه فقاهتی و اشرافی و واکنش به رشد غالیان از شیعیان فاصله گرفت. ازینرو، روایتهای ابوعمرو ضد شیعی شد هرچند هنوز، طرفدار حضرت علی (ع) بود. شکست ابناشعث (84) پردۀ سوم زندگی او را رقم زد. شعبی با سرسپردگی به امویان، اخباری در طرفداری از آنها و بر ضد حضرت علی (ع) نقل کرد.

اسکندر تارن و رؤیای جهانی متحد

سید زین العابدین مجیدی؛ روزبه زرین کوب

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 105-126

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.324053.473408

چکیده

در سال 1927 م مورخ بریتانیایی، ویلیام تارن (1869-1957 م) با انتشار زندگینامهای از اسکندر در جلد ششم از تاریخ باستان کمبریج به ارائه دیدگاههایی آرمانی دربارة شخصیت سردار مقدونی پرداخت. محوریترین و ... بیشتر در سال 1927 م مورخ بریتانیایی، ویلیام تارن (1869-1957 م) با انتشار زندگینامهای از اسکندر در جلد ششم از تاریخ باستان کمبریج به ارائه دیدگاههایی آرمانی دربارة شخصیت سردار مقدونی پرداخت. محوریترین و در عین حال، بحثانگیزترین دیدگاه تارن دربارة اسکندر، انتساب مفهوم «اتحاد و برادری جهانیان» به او بود. تارن برحسب تصور خود از گزارش آریان، دعای اسکندر را در جشن اُپیس (324 پم) برای همکاری و مشارکت مقدونیها و ایرانیان در حکومت، اعلان رسمی اتحاد تمامی انسانها تعبیر کرد و از آن به عنوان «هُمُنُیا» Homonoia)، یا اتحاد قلوب) نام برد. تارن در سالهای 1933 (مقالة «اسکندر کبیر و اتحاد جهانیان») و 1948 م (زندگینامة اسکندر کبیر، 2 ج) بدون هیچ تجدیدنظری، دیدگاه آرمانی خود را دربارة اسکندر بار دیگر ابراز کرده و بر آن تأکید کرد. با وجود انتقادهای فراوان به دیدگاههای آرمانی تارن، مفهوم «اتحاد و برادری» او دربارة اسکندر، حوزة تاریخنگاری اسکندر را در غرب تا اواخر دهة پنجاه میلادی تحت تأثیر قرار داد تا اینکه در نهایت، مفهوم او در سال 1958 م از سوی ارنست بادیان مردود شد. بررسی دیدگاه تارن و اظهارات محققان جدید دربارة این مورخ، نشان میدهد که شرایط حاکم بر عصر تارن موجب شکلگیری مفهوم آرمانی او دربارة اسکندر شده است.

پژوهشی در اسناد سلطانیاتِ دورة قاجار (فرمان، ملفوفه‌فرمان و دستخط)

علی رضا نیک نژاد

دوره 15، شماره 2 ، شهریور 1402، ، صفحه 105-137

https://doi.org/10.22059/jhss.2023.351853.473608

چکیده

باوجود اهمیت مطالعه و بررسی اسناد تاریخی به‌ویژه اسناد سلطانیات دورة قاجار، هنوز پژوهش‌های علمی مدوّنی در این باب صورت نگرفته است و اسناد با وجود اختلاف در مبانی صدور، به نام‌های متفاوتی فهرست‌نویسی ... بیشتر باوجود اهمیت مطالعه و بررسی اسناد تاریخی به‌ویژه اسناد سلطانیات دورة قاجار، هنوز پژوهش‌های علمی مدوّنی در این باب صورت نگرفته است و اسناد با وجود اختلاف در مبانی صدور، به نام‌های متفاوتی فهرست‌نویسی یا معرفی می‌شوند و اسم اصلی آنها در ادبیات دیوانی شناخته شده نیست، لذا نگارنده می‌کوشد با بررسی در این زمینه، شناخت مناسب‌تری از این اسناد، شکل، محتوا و کارکرد آنها ارائه کند. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه نوع از اسناد دورة قاجار را می‌توان در زمرة سلطانیات دانست؟ و به چه اسنادی فرمان، سوادِ فرمان، ملفوفه‌فرمان و سوادِ ملفوفه‌‌فرمان و دستخط گفته می‌شود و فرم و ساختار و محتوای آنها چگونه است و چرا صادر می‌شدند؟ دستاوردهای تحقیق در این پژوهش نشان می‌دهد که در ادوار تاریخی به دستورات مکتوب سلاطین، سلطانیات و به دستور مکتوب موشّح به علامات شاهان قاجار «فرمان» اطلاق می‌شد. سواد فرمان نیز رونوشت دوم و سوم فرمان است. فرمانی که به مهر کوچک پادشاه مهرشده و موشّح به علامات نباشد، آن را ملفوفه‌فرمان و دستخط می‌نامند. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی _تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی انجام شده است و داده‌‌ها از فرمان، سوادِ فرمان، ملفوفه‌فرمان و سوادِ ملفوفه‌‌فرمان و دستخط و منابع دست اوّل استخراج شده است

الواح زرین فام کاشان در اواخر سدۀ نهم و نیمۀ اول سدۀ دهم هجری

محمد مشهدی نوش آبادی؛ محمدرضا غیاثیان

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 107-132

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.307520.473297

چکیده

اگرچه کاشان در عصر ایلخانی یکی از مهمترین مراکز تولید کاشیهای زرینفام در جهان اسلام بود، از نیمۀ سدۀ هشتم هجری این صنعت در این شهر دچار رکود شد. پس از آن، از اواخر سدۀ نهم هجری مجدداً شاهد رواج ... بیشتر اگرچه کاشان در عصر ایلخانی یکی از مهمترین مراکز تولید کاشیهای زرینفام در جهان اسلام بود، از نیمۀ سدۀ هشتم هجری این صنعت در این شهر دچار رکود شد. پس از آن، از اواخر سدۀ نهم هجری مجدداً شاهد رواج ساخت کاشیهای زریـنفام در کاشان اما با فرم و محتوای متفاوت هستیم. این زرینفامها کاربردهایی نظیر لوح مزار، محراب و وقفنامه دارند و بیشتر معطوف به افراد و مراکز محلی در کاشان و اطراف آن است. در این مقاله پانزده نمونه از این کاشیها که در خلال سالهای 883 تا 967 هجری تولید شدهاند، معرفی میشود. تصاویر آنها از منابع مکتوب مانند آثار پژوهشگران و کاتالوگ حراجی‌ها و موزهها و مطالعات میدانی بهویژه در محل اصلی تهیه شده است. این نوشتار با بهرهگیری از جستجوی میدانی و مطالعۀ کتابخانهای، ضمن معرفی دو لوح زرین‌فام ناشناخته، برای اولین بار به بازخوانی محتوا و انتشار تصاویر تمام نمونههای شناخته شده پرداخته و بررسی میکند که این کاشی‌ها به لحاظ فرم و صورت چه ویژگیهایی دارد؟ و محتوای این الواح چه ارتباطی با باورهای مذهبی مردم ایران، بهویژه کاشان در آغاز عصر صفوی دارد؟ نتایج نشان میدهند که زرینفامهای این دوران تابع فرم و شکل کلی تقریباً یکسانی هستند و محتوای آنها تحت تأثیر باورهای شیعی و محوریت صلوات بر چهارده معصوم است.

جریان شناسی و تحلیل تحولات موسیقی ایران در دوره قاجار

مجید اخشابی

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 110-135

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.346361.473586

چکیده

تحولات و رخدادهای متعددی، دوران قاجار را به نقطه عطف و چرخشگاهی طلایی در موسیقی ایران بدل نموده که وقوع آن‌ها منجر به شکل‌گیری جریانات مهم و موثری شده‌است که بر پایه آن‌ها حفظ، رشد، انتقال و درنهایت ... بیشتر

آیا منات، لات و عزی، بنات الله هستند؟

زهرا محققیان

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 111-130

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.299714.473223

چکیده

منات، لات و عزی از شمار آن دسته از انگاره‌های جاهلی هستند که در قرآن کریم ذکر شده‌اند و در طی تاریخ، توجه قرآن‌پژوهان از طیف‌های مختلف را به خود جلب کرده‌اند. در حالیکه انگارۀ رایج در مورد ایشان، شناسایی ... بیشتر منات، لات و عزی از شمار آن دسته از انگاره‌های جاهلی هستند که در قرآن کریم ذکر شده‌اند و در طی تاریخ، توجه قرآن‌پژوهان از طیف‌های مختلف را به خود جلب کرده‌اند. در حالیکه انگارۀ رایج در مورد ایشان، شناسایی این خدایان جاهلی به مثابۀ بنات الله یا دختران خداوند است؛ در غالب قریب به اتفاق منابع متقدم اسلامی چنین ماهیت‌دهی مشاهده نمی‌شود و حتی بنات الله به ملائکه تصریح گردیده‌اند. در این مطالعه بناست به بررسی ماهیت این الهگان و ارتباط ایشان با انگارۀ بنات الله بپردازیم و با نظر به منابع پیشاقرآنی و همچنین آیات قرآن کریم، یک بازخوانی انتقادی از منابع متقدم اسلامی انجام دهیم. مهم‌ترین سؤالات ما عبارتند از: منات، لات و عزی در منابع متقدم اسلامی، منابع پیشاقرآنی و قرآن کریم چه کسانی هستند و چگونه معرفی شده‌اند؟ ارتباط این خدایان جاهلی با انگارۀ «بنات الله» در هریک از این منابع چیست؟ اقوال نویسندگان نخستین اسلامی چه کمکی به درک ماهیت این الهگان می‌کند؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که هرچند در قرآن کریم و منابع پیشاقرآنی صراحتی در تعریف الهگان عربی به مثابۀ بنات الله مشاهده نمی‌شود اما با نظر به تناقضات و اختلافات موجود در منابع متقدم اسلامی، می‌توان وجود این ارتباط را در میان اعراب جاهلی محتمل دانست.

پدیده مهاجرت به آمریکا از نگاه ایرانیان دوره قاجاریه و پیامدهای آن

فرشته جهانی

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 115-135

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.332535.473491

چکیده

کشف آمریکا یا به تعبیر ایرانیان عصر قاجاریه، «ینگی دنیا» یکی از رخدادهای بسیار مهم در تاریخ جهان به‌شمار می‌رود؛ که بسیاری از کشورهای دنیا را تحت تأثیر خود قرار داد. ایران از جمله کشورهایی بود ... بیشتر کشف آمریکا یا به تعبیر ایرانیان عصر قاجاریه، «ینگی دنیا» یکی از رخدادهای بسیار مهم در تاریخ جهان به‌شمار می‌رود؛ که بسیاری از کشورهای دنیا را تحت تأثیر خود قرار داد. ایران از جمله کشورهایی بود که در دوره قاجار به اهمیت این کشور پی برد. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، و با تکیه بر مطبوعات و اسناد منتشر نشده درصدد پاسخ به این سوال‌هاست: پدیده مهاجرت گسترده مردم سایر نقاط جهان به آمریکا بعد از کشف آن توسط کریستف کلمب چگونه در ایران بازتاب یافت؟ دلایل این مهاجرت‌ها چه بود و این آگاهی‌ها چه پیامدهای برای ایرانیان به دنبال داشت؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که به دنبال کشف قاره آمریکا ده‌ها هزار مهاجر از سراسر جهان به دلیل سیاست‌های موثر دولت آمریکا و عوامل جاذبه‌ای همچون وجود زمین حاصل‌خیز، کشف معادن طلا، آزادی و دموکراسی به این کشور مهاجرت کردند و منبع تحولی عظیم شدند.این تحولات و دگرگونی‌های سریع در آمریکا به شدت مورد توجه روشنفکران، جراید و دیپلمات‌های ایرانی قرار گرفت به طوری که آنها با بازتاب این مطالب آحاد جامعه را از منافع مهاجرت به آمریکا و به طور کلی با چند وچون مهاجرت به این کشور آشنا کردند. سرانجام این اقدام منجر به این شد که بعد از مشروطه تعداد بسیاری زیادی از ایرانیان برای یافتن شغل و کسب علم آمریکا را بر دیگر کشورهای غربی ترجیح دهند.

میراث موبدان شریف آباد از آغاز صفویه تا پایان قاجاریه

مهرداد قدردان؛ زهره زرشناس

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 117-135

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.318954.473362

چکیده

شریف‌آباد اردکان یزد، حدود قرن هشتم هجری، با دو روستای مجاور خود، احمدآباد و ترک‌آباد، مثلثی تاثیرگذار بر حیات دینی زرتشتیان را تشکیل دادند. این تاثیرگذاری نتیجۀ مهاجرت موبد موبدان و گروه موبدان ... بیشتر شریف‌آباد اردکان یزد، حدود قرن هشتم هجری، با دو روستای مجاور خود، احمدآباد و ترک‌آباد، مثلثی تاثیرگذار بر حیات دینی زرتشتیان را تشکیل دادند. این تاثیرگذاری نتیجۀ مهاجرت موبد موبدان و گروه موبدان همراه طی همین قرن از فارس به این خطه بوده است. با تحقیق پیش رو این نتیجه حاصل آمد که با سکونت دستکم دو خاندان از موبدان در شریفآباد، آنها سه وظیفۀ مهم را بر عهده گرفتند، نخست نگاهبانی از آتش مقدس که همراه موبد موبدان از فارس و آتشکدۀ آذر فرنبغ به شریفآباد آورده شده بود، دوم نسخهبرداری از نسخ خطی متون اوستایی که خود اکنون نسخ کهن و قدیمی به شمار میروند و سوم پاسخگویی به پرسشهای فقهی همکیشان پارسی خود در هندوستان. برای رسیدن به این کارکردِ مهم موبدان شریفآباد، علاوه بر بررسی متون و مقالات متعدد مرتبط، دفتر قدیمی صورتجلسات انجمن ناصری شعبۀ شریف آباد و دفتر صورتجلسات دهههای گذشته مورد بررسی دقیق قرار گرفت. با کاوش و جستجو در دفتر کهن موقوفات و اسناد و مدارک خاندان موبدی و کدخدایان پیشین روستا اطلاعات مهمی به دست آمد و در این راستا با پرسش از کهنسالان شریفآبادی نکات غامض مرتفع گردید. به تبع این جستجوها علاوه بر یافت شدن دفتر کهن موقوفات روستا، با شناسایی خانههای قدیمی موبدان، مکان احتمالی کتابت یکی از کهنترین نسخ اوستای جهان (نسخۀ 976) معرفی گردید.

بازتاب الگوی ملکداری ایرانی در«قانون شاهنشاهی» ادریس بدلیسی

محسن مرسلپور

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 121-140

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.323859.473406

چکیده

ادریس بدلیسی از دیوانیان دربار آق قویونلو بود که پس از روی کار آمدن حکومت صفویان، به عثمانی و دربار سلطان بایزید دوم پناهنده شد. وی مناصب مهمی در عثمانی بر عهده گرفت و آثاری ادبی، تاریخی، دینی و حتی طبی ... بیشتر ادریس بدلیسی از دیوانیان دربار آق قویونلو بود که پس از روی کار آمدن حکومت صفویان، به عثمانی و دربار سلطان بایزید دوم پناهنده شد. وی مناصب مهمی در عثمانی بر عهده گرفت و آثاری ادبی، تاریخی، دینی و حتی طبی از خود برجای گذاشت. یکی از آخرین آثار بدلیسی «قانون شاهنشاهی» در اخلاق و آداب سلطانی بود که آن را برای سلطان سلیم نگاشت. «قانون شاهنشاهی» بایستگیها و کارکردهای نهاد شاهی در ایران را در قالب مواهب وهبی و مکتسب عرضه نموده و الگوی مطلوبی از پادشاهان دادگر و دینمدار ایرانی برای سلطان عثمانی ترسیم کرد. هدف مقاله حاضر بررسی تحلیلی اندیشۀ سیاسی ادریس بدلیسی و تأثیر سنت اندرزنامهنویسی با محوریت الگوی ملکداری ایرانی بر کتاب «قانون شاهنشاهی» میباشد. از این روی مقاله حاضر با رویکرد تحلیلی و با بهرهگیری از روش تحلیل محتوا بر پایۀ این پرسشها سامان یافته که ادریس بدلیسی از چه اندیشه و منابعی متأثر بوده و چگونه الگوی ملکداری ایرانی را در «قانون شاهنشاهی» مطرح نموده است؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که بدلیسی «قانون شاهنشاهی» را به سیاق آثار اخلاق سیاسی تدوین نموده لکن از نظر محتوا و اندیشهی سیاسی با بهرهگیری از اندرزنامههای سلف چون سیاستنامه و نصیحت الملوک و اقتباس اندیشۀ سیاسی آنها، سنت اندرزنامهنویسی را بر محور الگوی ملکداری ایرانی در عثمانی امتداد بخشید

بازخوانی و نقد روایت کتاب معارف الرجال درباره دیدار رضاخان با مراجع در نجف

علیرضا ملائی توانی؛ مرضیه بیگی زاده

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 127-144

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.249905.472935

چکیده

در اواسط مجلس پنجم، در زمانی که رضاخان سِمت نخست‌وزیری را داشت برای سرکوبی شورش شیخ خزعل راهی جنوب کشور(استان خوزستان) شد. سردار سپه پس از ختم غائله شیخ خزعل به عتبات رفت و در نجف با آیت‌الله سید ابوالحسن ... بیشتر در اواسط مجلس پنجم، در زمانی که رضاخان سِمت نخست‌وزیری را داشت برای سرکوبی شورش شیخ خزعل راهی جنوب کشور(استان خوزستان) شد. سردار سپه پس از ختم غائله شیخ خزعل به عتبات رفت و در نجف با آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله نائینی و چند تن دیگر از علمای نجف دیدار نمود. یکی از منابعی که درباره این دیدار گزارش می‌دهد، کتاب معارف الرجال تألیف شیخ محمد حرزالدین است. مؤلف در روایت خود به ذکر این مطلب پرداخته که مراجع نجف در مقابل موافقت با سلطنت رضاخان، اجرای دو خواسته را از وی مطالبه کردند؛ نخست حضور پنج تن از مجتهدان طراز اول به‌منظور نظارت بر مصوبات مجلس (اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی) و دوم تداوم رسمیت یافتن مذهب شیعه جعفری رضاخان نیز وعده عملی نمودن آن‌ها را داده است. اما ابهام‌های اساسی در مورد این روایت وجود دارد که پذیرش این گزارش را با تردید مواجه می‌سازد. بنابراین مقاله حاضر با عنوان «بازخوانی و نقد روایت کتاب معارف الرجال درباره دیدار رضاخان با مراجع در نجف» با رویکردی انتقادی می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که آیا در دیدار مذکور مراجع چنین درخواست‌هایی از رضاخان داشته‌اند؟ آیا چنین وعده‌هایی از طرف رضاخان به مراجع داده شده است؟ و محور اصلی مذاکرات رضاخان با علما و مراجع در این دیدار چه بود؟

بررسی نقش و کارکرد امامزاده‌ها در تحول تاریخی شیعه در ایران پیش از صفویه با تأکید بر امامزاده‌های شیراز و یزد

اصغر منتظرالقائم

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 129-150

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.310486.473319

چکیده

فرزندان و نواده‌گان امامان شیعه برای به دست آوردن امنیت و موقعیت اجتماعی و تبلیغی به ایران مهاجرت کردند و به مرور زمان بر تعدادشان افزوده گشت. ایرانیان آنان را به سبب انتساب به رسول الله(ص) با اشتیاق پناه ... بیشتر فرزندان و نواده‌گان امامان شیعه برای به دست آوردن امنیت و موقعیت اجتماعی و تبلیغی به ایران مهاجرت کردند و به مرور زمان بر تعدادشان افزوده گشت. ایرانیان آنان را به سبب انتساب به رسول الله(ص) با اشتیاق پناه دادند. منزلت اجتماعی امامزاده‌ها نهتنها به دلیل انتساب به آن حضرت و سفارش قرآن به دوستی اهل بیت بود بلکه کارکرد علمی و فرهنگی آنان در ایران و در اختیار داشتن مقامات اجتماعی مثل شیخالاسلام، نقابت، وزارت و دبیری، اداره دارالسیاده و متولی قبور عرفا و امامزادگان و موقوفات آنها بر منزلت آنها افزود. ایرانیان پس از فوت یا قتل یکی از امامزادگان، آرامگاهی بر سر مزارشان میساختند و به زیارت آن می‌رفتند. ایرانیان با ساخت امامزاده و تزیین آن به اقسام هنرها، عشق و محبت خود را نسبت به خاندان رسول الله(ص) ابراز کردند. این مقابر کارکردهای اجتماعی، علمی و فرهنگی و اقتصادی بر انگارۀ تاریخی تشیع در ایران پیش از صفوی داشتند و عاملی برای‌ گسترش عقیدۀ اسلامی و دوستی اهل بیت و تشیع بودند. این مقاله برآنست تا با شیوۀ توصیفی و تحلیلی متکی بر اسناد وقفی و آثار معماری و تاریخ‌های محلی، به این سؤال پاسخ دهد که امامزاده‌ها در انگارۀ تاریخی شیعه در ایران پیش از صفویه در شیراز و یزد چه نقشی داشتند؟ فرضیۀ مقاله آنست که: امامزادگان در گسترش و غنای فرهنگ تشیع در ایران پیش از صفویه در شیراز و یزد نقش مهمی داشته‏اند.

پایگاه اقتصادی و اجتماعی یک حکومت‌ محلی در جنوب قفقاز: بررسی منابع اقتصادی قدرت خوانین شیروان در آستانۀ تسلط روسیه (1770-1820 م.)

جواد مرشدلو

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 131-152

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.281431.473119

چکیده

در مقالۀ پیش رو تلاش شده است یکی از جنبه‌های مغفول زمامداری محلی در ایران یعنی منابع اقتصادی و الگوی مدیریت آن در جهت حفظ و توسعۀ اقتدار سیاسی خاندانی بررسی شود. به این منظور نمونۀ حکومت محلی شیروان (شروان) ... بیشتر در مقالۀ پیش رو تلاش شده است یکی از جنبه‌های مغفول زمامداری محلی در ایران یعنی منابع اقتصادی و الگوی مدیریت آن در جهت حفظ و توسعۀ اقتدار سیاسی خاندانی بررسی شود. به این منظور نمونۀ حکومت محلی شیروان (شروان) در دورۀ فرمانروایی خاندان آل سرکار انتخاب شده و دلیل این انتخاب امکان منحصربهفردی است که دسترسی به یک گزارش آماری فراهم آورده است. همزمان تلاش شده است از رهگذر یک بررسی تحلیلی مبتنی بر واکاوی زمینۀ تاریخی موضوع روایت‌های رایج از تاریخ شیروان در دورۀ حاکمیت خاندان آل سرکار نقد شود. با اینکه نمونۀ شیروان را نمی‌توان به مثابۀ یک الگوی عام و فراگیر برای فهم سازوکار اقتصادی حکومت‌های محلی درنظر گرفت، دلایلی وجود دارد که می‌تواند ما را به درکی هرچند نسبی از کیفیت توزیع منابع اقتصادی در جهت تصرف و توسعۀ اقتدار محلی در وضعیت استقلال نسبی راهنمایی کند. مبنای این بررسی، مجموعه‌ای از اطلاعات آماری و توصیفی است که در «گزارش 1820 ایالت شیروان» گردآوری شده و تصویری نسبی از منابع اقتصادی این ایالت در واپسین سال‌های حاکمیت مصطفی‌خان شیروانی و کیفیت توزیع و مدیریت آن به دست می‌دهد. این اطلاعات در چهارچوب یک پژوهش تاریخی متعارف مبتنی بر رویکرد تاریخ اجتماعی بررسی و تلاش شده است ضمن ترسیم نمایی از حکومت محلی شیروان در نیمۀ دوم سدۀ دوازدهم/هجدهم، نقش عامل اقتصادی و مدیریت آن در حفظ و توسعۀ این حکومت محلی تببین شود.

کاربرد لقب «شاهنشاه ایران» در سکه‌ای ناشناخته از اتابک قزل ارسلان

لیدا مودت

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 133-158

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.304822.473271

چکیده

درج عبارت «شاهنشاه ایران» بر سکهای از اتابک قزل ارسلان (582-587ق) از اتابکان آذربایجان (541-626ق) امری بدیع و منحصربهفرد به شمار میآید. هر چند استعمال واژۀ شاهنشاه بر سکهها در ایران ... بیشتر درج عبارت «شاهنشاه ایران» بر سکهای از اتابک قزل ارسلان (582-587ق) از اتابکان آذربایجان (541-626ق) امری بدیع و منحصربهفرد به شمار میآید. هر چند استعمال واژۀ شاهنشاه بر سکهها در ایران بعد از اسلام امری جدید نبود و توسط امرای آلبویه و سپس سلجوقیان در سکهها مورد استفاده قرار گرفته بود؛ اما در کنار هم قرار گرفتن دو واژۀ «شاهنشاه» و «ایران»، در تاریخ ایران بعد از اسلام در سکه قزل ارسلان امری نو تلقی میشود. این امر در تاریخ ایران بعد از اسلام نهتنها سابقه نداشت، بلکه تا دوران نادرشاه افشار تکرار نگردید. مسألۀ اساسی در تحقیق پیشرو بررسی و واکاوی علل به کار بردن عبارت «شاهنشاه ایران» در سکه قزل ارسلان از اتابکان آذربایجان است. یافتههای پژوهش بر این اصل استوار است که اتابک قزل ارسلان پس از آن از سوی خلیفۀ عباسی در برابر سلطان طغرل سوم سلجوقی، مقام سلطانی یافت و مشروعیت دینی را کسب نمود، در پی کسب مشروعیت از طریق به کارگیری نمادهای ایران باستان بود. از اینرو با ضرب سکه با عبارت «شاهنشاه ایران» و نقر نمادهای ایران باستانی درصدد کسب مشروعیت برآمد. نکتۀ حایز اهمیت این است که منطقۀ آذربایجان یکی از کرسیهای فرهنگی در دوران ساسانی به شمار میآید و سنتهای ساسانی در این منطقه ریشهدار بوده است. علاوه بر این در اشعار شاعران مکتب آذربایجان معاصر قزل ارسلان علایق ایران باستانی به چشم میخورد که بهطور مسلم، قزل ارسلان تحت تأثیر این علایق بوده است. در این راستا با توجه به قتل نابهنگام وی و بررسی دیوان اشعار شاعرانی چون ظهیر فاریابی و خاقانیشروانی به عدم موفقیت قزل ارسلان در کسب مشروعیت ثانویه متکی بر هویت ایرانی پی خواهیم برد.

بررسی تاریخی و مردم‌شناختی سنگ‌قبرهای صفوی جوشقانِ استرک

محمد مشهدی نوش‌آبادی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 137-164

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.318211.473358

چکیده

جوشقان آبادی باستانی منطقه کاشان که در مجاورت تپه‌های سنگی واقع‌شده، از دیرباز محل استخراج و تولید سنگ بوده است. در قبرستان صفوی این آبادی30 قطعه‌سنگ قبر قدی بزرگ وجود دارد که از حیث تاریخی، هنری و محتوای ... بیشتر جوشقان آبادی باستانی منطقه کاشان که در مجاورت تپه‌های سنگی واقع‌شده، از دیرباز محل استخراج و تولید سنگ بوده است. در قبرستان صفوی این آبادی30 قطعه‌سنگ قبر قدی بزرگ وجود دارد که از حیث تاریخی، هنری و محتوای فرهنگی و اجتماعی ارزشمند است. در این پژوهش میدانی ضمن توجه به ویژگی‌های هنری و ظاهری سنگ‌قبرهای جوشقان، متن سنگ‌نوشته‌ها مورد دقت قرار گرفت و محتوای آن استخراج شد. سپس نقوش و محتوای کتیبه سنگ‌ها از جنبه‌های مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت. این بررسی شامل شکل ظاهری، تزئینات، نوع و کیفیت خطوط و به‌ویژه محتوای مذهبی و فرهنگی کتیبه‌های شیعی، شناسایی نام‌ و فرهنگ نام‌گذاری، خانواده‌ها، مشاغل و تاریخ سنگ‌قبرها است. محتوای دینی کتیبه‌ها عمدتاً مربوط به شعار شیعی صلوات کبیره است. همچنین این سنگ‌ها به‌صورت اجمالی با دیگر نمونه‌های آن در ایران مقایسه شد. نتایج به‌دست‌آمده بخشی از تاریخ اجتماعی و فرهنگ و معیشت مردم جوشقان در دوره صفوی به‌عنوان نمونه‌ای از فرهنگ عموم نقاط ایران را تصویر می‌کند. البته معیشت اهالی جوشقان تحت تأثیر صنعت سنگ‌تراشی بوده و صاحبان تعدادی از متوفیان قبرها سنگ‌تراش بوده و یا از خاندان سنگ‌تراش‌اند. همچنین سنگ‌قبرهای بزرگ این قبرستان با پایان دوره صفوی کاربرد خود را ازدست‌داده است، روندی که در نقاط دیگر نیز کم‌وبیش وجود دارد.

گذشتۀ گذشته و آیندۀ گذشته: بررسی لایه‌های زمانی در تاریخ یعقوبی

فاطمه سادات میررضی؛ رسول جعفریان

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 145-168

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.318681.473359

چکیده

گزارش مورخان از رویدادهای گذشتۀ خود به طور هم‌زمان تحت تأثیر گذشتۀ آن رویدادها و آیندۀ آنها قرار دارد. گذشتۀ تاریخی و یا گذشتۀ گذشته به رویدادهای پیش از دورۀ معاصر مورخ گفته می‌شود. در مقابل آیندۀ تاریخی ... بیشتر گزارش مورخان از رویدادهای گذشتۀ خود به طور هم‌زمان تحت تأثیر گذشتۀ آن رویدادها و آیندۀ آنها قرار دارد. گذشتۀ تاریخی و یا گذشتۀ گذشته به رویدادهای پیش از دورۀ معاصر مورخ گفته می‌شود. در مقابل آیندۀ تاریخی شامل آیندۀ عاملان و کنشگران تاریخی و همچنین شامل آیندۀ خود مورخ می‌شود. اصطلاح آیندۀ گذشته که توسط کوزلک ابداع شد، بر این حقیقت تأکید داشت که آینده قبل از زمان آستانه‌ای که مقارن با عصر روشنگری بود و بعد از آن به طور متفاوتی دیده می‌شود. کوزلک به این عدم تقارن بر اساس زمان آستانه‌ای و تبعات آن برای نوشتن تاریخ توجه زیادی کرد. اصطلاح گذشتۀ گذشته نیز از خلال نظریات کوزلک در مورد گذشته اتخاذ شد. کوزلک این مفاهیم را برای تشریح مفهوم پایه‌ای زمان تاریخی استفاده کرد. بخش اول این مقاله به مفهوم زمان تاریخی می‌پردازد، در کنار دو دسته‌بندی فضای تجربه و افق انتظار که از ملزومات زمان تاریخی هستند. بخش دوم این مقاله ضمن پرداختن به مفهوم لایه‌های زمانی مستتر در هر رویداد، مفهوم آینده گذشته و گذشتۀ گذشته را بیشتر تشریح می‌کند. بخش سوم این مقاله از کتاب تاریخ یعقوبی به‌عنوان مطالعۀ موردی برای بررسی مفهوم گذشتۀ گذشته و تأثیر آن در نگارش رویدادهای تاریخی صحبت می‌کند و در آخر نیز مفهوم آیندۀ گذشته در این کتاب مورد بررسی قرار می گیرد

بررسی ویژگی های منابع و نویسندۀ «هوی هوی یائو فانگ» بر اساس تحلیل تطبیقی متن «هوی هوی یائگ فانگ» با متن «قانون در طب» ابو علی سینا

چینگ وانگ

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 151-169

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.309042.473309

چکیده

«هوی هوی یائو فانگ» یک دانشنامۀ داروهای گیاهی و طب اسلامی است که در نیمۀ دوم سلسلۀ مینگ (1368-1644م./769-1054ه.ق.) به زبان چینی و توسط دانشمندان مسلمانی ناشناخته در چین به رشتۀ تحریر در آمده است. در این کتاب ... بیشتر «هوی هوی یائو فانگ» یک دانشنامۀ داروهای گیاهی و طب اسلامی است که در نیمۀ دوم سلسلۀ مینگ (1368-1644م./769-1054ه.ق.) به زبان چینی و توسط دانشمندان مسلمانی ناشناخته در چین به رشتۀ تحریر در آمده است. در این کتاب انواع نسخ دارویی و دانشهای مربوط به داروشناسی، تئوریهای طبی و روشهای درمانی طب اسلامی موردبحث قرار گرفته است. این مقاله درصدد تحلیل و بررسی منابع و مشخصات مصنفان این کتاب با تطبیق با متن «قانون در طب» است و به دو قسمت تقسیم میشود: در قسمت اول با مرور تحقیقات پیشین به تحلیل ویژگیهای فصلبندی این کتاب و برخی از آوانویسی فارسی چینی اسامی نسخ دارویی در این کتاب پرداخته شده و مقاله نشان میدهد که این کتاب ترجمۀ مستقیم منابع معین طب اسلامی (ایرانی و عربی) به چینی نیست بلکه یک دانشنانۀ پزشکی جدید است که مؤلفان مسلمان بعد از جمعآوری و تنظیم نسخههای ترجمۀ چینی کتابهای طبی فارسی و عربی که به چین معرفی شده بود برحسب روش فصلبندی خودشان تألیف کردند. در قسمت دوم با بررسی انواع واژگان فارسی، چینی و آوانویسیهای چینی فارسی که در کنار اسم داروها برای توضیح معنیشان نوشته شده است برخی از مشخصات نویسندگان این کتاب مشخص شده است: اولاً مولفان مهاجرین مسلمانی از ایران و سرزمینهای عرب یا اولاد آنها بودند که زبان چینی را یاد گرفتند اما بر زبانهای مادریشان (فارسی و عربی) مسلط نبودند؛ ثانیاً این مصنفان هنوز بر دانشهای داروشناسی چین تسلط نداشتند و در واقع سطح پایین شناخت مردم چین آن زمان از خاصیتهای بعضی داروها را منعکس کرده است.

عوامل مؤثر بر پذیرش لایحۀ نظارت هیئت مجتهدان بر مصوبات مجلس توسط جناح روشنفکر مجلس اول شورای ملی

علیرضا ملائی توانی؛ حمید بصیرت منش؛ مرضیه بیگی زاده

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 153-173

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.284246.473141

چکیده

مقالۀ حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش است که چگونه پس از پیروزی نهضت مشروطه و تشکیل مجلس، جناح روشنفکر مجلس اول شورای ملی که شامل طیفی از نمایندگان تندرو و قائل به جدایی دین از سیاست و عدم دخالت روحانیان ... بیشتر

غالیان و حسنیان: واگرایی اندیشه‌ای، همگرایی سیاسی

لیلا نجفیان رضوی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 159-181

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.305746.473280

چکیده

قیامهای حسنیان در دورۀ خلافت عباسیان با قیام محمد بن عبدالله در سال 145 هجری آغاز شد. این قیام به عللی همچون بیعت دو خلیفۀ نخست عباسی با محمد، جایگاه وراثتی او، گستردگی تبلیغات و طیف وسیع حامیان از اهمیت ... بیشتر قیامهای حسنیان در دورۀ خلافت عباسیان با قیام محمد بن عبدالله در سال 145 هجری آغاز شد. این قیام به عللی همچون بیعت دو خلیفۀ نخست عباسی با محمد، جایگاه وراثتی او، گستردگی تبلیغات و طیف وسیع حامیان از اهمیت ویژهای برخوردار بود. در میان حامیان متنوع این قیام، برخی رهبران غلات نیز حضور داشتند. افرادی که میان آراء آنها با باورهای نخستین حسنیان همگرایی حداقلی وجود داشت. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، عوامل مؤثر در حمایت غالیان از قیام محمد بن عبدالله، با وجود همگرایـی حداقلی میـان باورهای آنها مورد توجه قرار گرفته است. نتیـجۀ این بررسی نشان میدهد رهبران غالی برای جذب حامیان بیشتر، با استفاده از شرایط ایجاد شده همچون مرگ بزرگان علوی و تبلیغ حسنیان درخصوص مهدویت محمد بن عبدالله، معنای دلخواه خود از مهدی (منجی بودن محمد) را به پیروان خود تعلیم دادند. امری که پذیرش آن، افضلیت حسنیان برای امامت را در خود مستتر داشت. از سوی دیگر تأکید بر لزوم قیام مسلحانه و حذف مخالفان در تعلیمات آنها، ضمن تأکید بر ظهور و قیام منجی (محمد) برای پر کردن جهان از عدل، با وجود همگرایی حداقلی باورها و اهداف غالیان و حسنیان، در ظاهر نزدیکی آنها به دو باور حسنیان یعنی افضلیت برای امامت و لزوم قیام مسلحانه را در پی داشت. امری که نهایتاً حمایت برخی غالیان از قیام محمد را رقم زد.

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده