Document Type : Research Paper
Author
Assistant Professor, Ferdowsi University of Mashhad
Abstract
Sasanians’ converting to Zoroastrianism and their relations with Zoroastrian clerics have been important issues of the history studies on the Sasanians. In the past one and a half century, a number of scholars, referring to a report on Sasan by Tabari, the eponymous ancestor of the Sasanians, have assumed religious office such as mobed, hērbed, or the guardian of the fire temple for him, and have taken it as evidence for the Sasanians’ presumed priestly lineage. Some have even considered the success of the Sasanians in overcoming the Arsacid Empire as an outcome of their new religious tendency. In addition, Agathias’s report on Ardashir I, the founder of the Sasanian dynasty, has also been used by some scholars as another piece of evidence to suppose a clerical rank for him. Reexamining Tabari’s report and evaluating it in the context of the Zoroastrian legal system, this study demonstrates that Sasan’s office in Anahit’s fire temple was not a priestly one, and Agathias’s report on Ardashir has nothing to do with priestly ranks. To the contrary, these reports, when considered together with all other evidence, confirm Sasanians’ connection with the local nobility of Fars region.
Keywords
ابن اثیر، عزالدین بن ابی‌الحسین علی، الکامل فی التاریخ، تصحیح تورنبرگ، لیدن، بریل، 1851-1876.
ابن بلخی، فارس‌نامه، تصحیح گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون، کمبریج، دارالفنون کمبریج، 1921.
ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله، عیون الأخبار، تصحیح بروکلمان، برلین، امیل فلبر، 1900.
امام شوشتری، محمدعلی، «پرتوی از فرهنگ ایران در روزگار ساسانی (حکومت)»، بررسیهای تاریخی، ش 8، 207-227، 1346.
ایمان‌پور، محمدتقی، «نقش روحانیان زرتشتی در تقویت حکومت ساسانی و دیانت زرتشتی»، مطالعات تاریخی، س 2، ش 2، 211-234، 1369.
ـــــــــــــــــ، «مبانی نفوذ و مقام روحانیون زرتشتی در دورة ساسانی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، س 25، ش 1 و 2، 272-284، 1371.
ـــــــــــــــــ و گلاره امیری، «جایگاه دینی آذربایجان در دورة ساسانی»، تاریخ اسلام و ایران، دورة جدید، ش 10، 41-62، 1390.
بلعمی، ابوعلی، تاریخنامة طبری (گردانیدة منسوب به بلعمی)، تصحیح محمد روشن، تهران، سروش، 1380.
بهار، مهرداد، نگاهی به تاریخ و اساطیر ایران باستان، تهران، علم، 1388.
بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، تصحیح پرویز اذکائی، تهران، میراث مکتوب، 1380.
پورداود، ابراهیم، فرهنگ ایران باستان، تهران، دانشگاه تهران، 1326.
پیرنیا، حسن، ایران باستان، تهران، دنیای کتاب، 1370.
تجارب الأمم فی اخبار ملوک العرب و العجم، تصحیح رضا انزابی‌نژاد و یحیی کلانتری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1373.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، پاریس، زوتنبرگ، 1900.
جلیلیان، شهرام، «ساسان خودای؛ چهره‌ای تاریخی یا افسانه‌ای؟» تاریخ ایران، دورة 3، ش1، 27-54، 1388.
ـــــــــــــــــ، تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان، تهران، سمت، 1395.
حسینی منشی، محمد میرک بن مسعود، ریاض الفردوس خانی، به کوشش ایرج افشار و فرشته صرافان. تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1385.
خدادادیان، اردشیر، تاریخ ایران باستان، تهران، سخن، 1383.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، اخبار الطوال، تصحیح عبدالمنعم عامر و جمال‌الدین الشیال، قاهره، دار إحیاء الکتب العربی، 1960.
ذاکری، مصطفی، «مغان و نقش آنان در فرهنگ ایران زمین»، معارف، دورۀ 17، ش3، 95-130، 1379.
رجبی، پرویز، هزاره‌های گمشده، تهران، توس، 1387.
زرین‌کوب، روزبه، «تاریخ سیاسی ساسانیان»، تاریخ جامع ایران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد 2، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 461-574، 1393.
زرین‌کوب، عبدالحسین و روزبه زرین‌کوب، تاریخ ایران باستان، تهران، سمت، 1379.
زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، تهران، امیرکبیر، 1382.
سامی، علی، تمدن ساسانی، تهران، سمت، 1388.
شاپور شهبازی، علیرضا، تاریخ ساسانیان؛ ترجمة بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسة آن با تاریخ بلعمی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1389.
شایست ناشایست؛ متنی به زبان پارسی میانه (پهلوی ساسانی)، آوانویسی و ترجمة کتایون مزداپور، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1369.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی، مجمع الأنساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر، 1376-1381.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تأریخ الرسل و الملوک، تصحیح دوخویه، لیدن، بریل، 1881-1882.
ـــــــــــــــــ، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1362.
عهد اردشیر، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1967.
ـــــــــــــــــ، ترجمة محمدعلی امام شوشتری، تهران، انجمن آثار ملی، 1348.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1393.
قلقشندی، ابوالعباس احمد، صبح الأعشی، قاهره، دارالکتب المصریه، 1922.
کرمینی، علی بن محمد، تکملة الأصناف، به کوشش علی رواقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1385.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی، زین الاخبار، تصحیح رحیم رضازاده ملک، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.
لوکونین، ولادیمیر گریگورویچ، تمدن ایران ساسانی، ترجمة عنایت‌الله رضا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1350.
مجتبائی، فتح‌الله، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران، انجمن فرهنگ ایران باستان، 1352.
مجمل التواریخ و القصص، تصحیح ملک‌الشعرا بهار، تهران، دنیای کتاب، 1383.
محمدی ملایری، محمد، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، تهران، توس، 1382.
محیط طباطبائی، محمد، «صفویه (از تخت پوست درویشی تا تخت شهریاری)»، وحید، ش 31، 544-551، 1345.
مزداپور، کتایون و همکاران، ادیان و مذاهب در ایران باستان، تهران، سمت، 1394.
مستوفی قزوینی، حمدالله، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران، امیرکبیر، 1381.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تصحیح باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس، 1861-1877.
مشکور، محمدجواد، تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران، دنیای کتاب، 1388.
میرخواند، میرمحمد بن سید برهان‌الدین، روضة الصفاء، تهران، مرکزی، خیام و پیروز، 1338.
نامة تنسر، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، خوارزمی، 1354.
نصرالله‌زاده، سیروس، «شاپور پابگان، شاه پارس؛ نسب‌شناسی و حکومت»، فصلنامه مطالعات تاریخی، ضمیمۀ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش 5 و 6، 183-192، 1383.
نفیسی، سعید، تاریخ تمدن ایران ساسانی، تهران، اساطیر، 1384.
نولدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب خویی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1378.
نهایة الأرب فی اخبار الفرس و العرب، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1375.
نیبرگ، هنریک ساموئل، دینهای ایران باستان، ترجمة سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران، مرکز ایرانی مطالعة فرهنگها، 1359.
Agathangelos, History of the Armenians, translation and commentary by Robert W. Thompson, Albany, State University of New York Press, 1976.
Agathias, Ἱστορίαι, in Historici Graeci Minores, ed. Karl Wilhelm Dindorf, vol. II, Leipzig, Teubner, 132–453, 1871.
ــــــــــــ, The Histories, tr. Joseph D. Frendo, Berlin, Walter de Gruyter, 1975.
Anklesaria, Behramgore T. (ed.), Rivâyat-î Hêmît-î Asavahistân vol. I, Pahlavi text, Bombay, K. R. Cama Oriental Institute, 1962.
Back, Michael, Die sassanidischen Staatsinschriften, Acta Iranica 18, Tehéran, Bibliothèque Pahlavi & Leiden, Diffusion E. J. Brill, 1978.
Bosworth, C. E. (tr.), The History of al-Ṭabarī Vol. 5: The Sāsānids, the Byzantines, the Lakhmids, and Yemen, Albany, State University of New York Press, 1999.
Boyce, Mary, Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices, London, Routledge and Kegan Paul, 1979.
Brosius, Maria, The Persians: An Introduction, London and New York, Routledge, 2006.
Cameron, Averil, “Agathias on the Sassanians,” Dumbarton Oaks Papers, Vol. 23/24, 67–183, 1969–1970.
Chaumont, M. L., “Le culte d'Anāhitā à Staxr et les premiers Sassanides,” Revue de l'histoire des religions, tome 153 n°2, 154–175, 1958.
ــــــــــــ, “Anāhīd iii. The Cult and Its Diffusion,” Encyclopaedia Iranica I, 1006–1009, 1989.
Christensen, Arthur, L’Iran sous les Sassanides, Copenhague, Munksgaard, 1944.
Darmesteter, James, Coup d'oeil sur l'histoire de la Perse, Paris, Leroux, 1885.
Daryaee, Touraj, Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire, London & New York, I.B. Tauris, 2009.
de Menasce, J.-P., Feux et fondations pieuses dans le droit Sassanide, Paris, Klincksieck, 1964.
Dhalla, Maneckji Nusservanji, Zoroastrian Theology from the Earliest Times to the Present Day, New York, 1914.
Duchesne-Guillemin, Jacques, La religion de l'Iran ancien, Paris, Presses Universitaires de France, 1962.
ــــــــــــ, “Zoroastrian Religion,” The Cambridge History of Iran Vol. 3(2) Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, Cambridge, Cambridge University Press, 866–908, 1983.
Dyakonov, M. M. Ocherki istorii drevnego Irana, Moskva, Izd-vo vostochnoy literatury, 1961.
Frye, Richard Nelson, The Heritage of Persia, London, Weidenfeld and Nicolson, 1962.
Gutschmid, Alfred von, “Bemerkungen zu Tabari’s Sasanidengeschichte, übersetzt von Th. Nöldeke,” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 34, 721–748, 1880.
Harmatta, J. “Die sassanidischen Siegelinschriften als Geschichtliche Quellen,” Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae 12, 217–230, 1964.
Huart, Clément, La Perse antique et la civilisation iranienne, Paris, La Renaissance de livre, 1925.
Jany, János, “The Idea of a Trust in Zoroastrian Law,” The Journal of Legal History 25:3, 269–286, 2004.
Justi, Ferdinand, “Geschichte Irans von den ältesten Zeiten bis zum Ausgang der Sāsāniden,” in Grundriss der Iranischen Philologie Bd. II, ed. Wilhelm Geiger und Ernst Kuhn, Strassburg, Karl J. Trübner, 395–550, 1896–1904.
Lukonin, Vladimir Grigor’evich, Kul’tura sasanidskogo Irana, Iran v III-V vv. Moskva, Nauka, 1969.
Macuch, Maria, Rechtskasuistik und Gerichtspraxis zu Beginn des siebenten Jahrhunderts in Iran: die Rechtssamlung des Farroḫmard i Wahrāmān, Wiesbaden, Harrassowitz, 1993.
Modi, J. J. Mâdigân-i-Hazâr Dâdîstân, A Photozincographed Fasimile of a Ms. belonging to the Mânockji Limji Hoshang Hâtariâ Library in the Zarthoshti Anjuman Âtashbeharâm, Poona, The Trustees of the Parsee Punchayet, 1901.
Nöldeke, Theodor, Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, Leyden, E. J. Brill, 1879.
ــــــــــــ, Aufsätze zur persischen Geschichte, Leipzig, Weigel, 1887.
Perikhanian, A., “Iranian Society and Law,” The Cambridge History of Iran, Vol. 3(2), 627–680, 1983.
ــــــــــــ, The Book of Thousand Judgements, A Sasanian Law-book, with Introduction, translation and Translation of the Pahlavi Text, notes, Glossary and Indexes, tr. from Russian by Nina Garsoïan, Costa Mesa, California and New York, Mazda Publishers, 1997.
Rawlinson, George, The Seventh Great Oriental Monarchy, London, Longmans, 1876.
Rothstein, Johann Wilhelm, De chronographo arabe anonymo qui codice Berolinensi Sprengeriano tricesimo continetur commentationem, Bonnae, Typis C. Georgi, 1877.
Sanjana, Darab Peshotan, The Kârnâmê î Artakhshîr î Pâpakân, Bombay, Education Society’s Steam Press, 1896.
Schippmann, Klaus, Grundzüge der Geschichte des sasanidischen Reiches, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1990.
Shaki, Mansour, “The Dēnkard Account of the History of the Zoroastrian Scriptures,” Archiv Orientální 49, 114–125, 1981.
Spiegel, Friedrich, Eranische Altertumskunde, Leipzig, Wilhelm Engelmann, 1871–1878.
Taqizadeh, S. H., “The Early Sasanians: Some Chronological Points Which Possibly Call for Revision,” Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 11/1, 6–51, 1943.
Widengren, Geo, “The Status of the Jews in the Sassanian Empire,” Iranica Antiqua 1, 117–162, 1961.
ــــــــــــ, Die Religionen Irans, Stuttgart, Kohlhammer, 1965.
Wiesehöfer, Joseph, “Ardašīr I i. History,” Encyclopaedia Iranica II, 371–376, 1984.
Wikander, Stig, Feuerpriester in Kleinasien und Iran, Lund, Gleerup, 1946.
Wilhelm, Eugen, “Königthum und Priesterthum im alten Erân,” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Vol. 40, No. 1, 102–110, 1886.
Yarshater, Ehsan, “Iranian National History,” The Cambridge History of Iran Vol. 3(1) Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, Cambridge, Cambridge University Press, 359–477, 1983.
)