نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهه پنجه باشی ¹
• رعنا محمدزاده ²

¹ دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا رییس دانشکده هنر الزهرا

² دانشجوی کارشناسی ارشد رشتة نقاشی، دانشکدة هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

نقش‌مایه ماهی به عنوان یک نقش از انواع نقوش آبزیان در کنار عنصر آب در نگارگری ایرانی، دارای معانی نمادین گوناگون و چندلایه است. در این نوشتار، به بررسی مضامین نمادین نقش‌مایه ماهی در نگاره‌هایی منتخب از مکاتب دوره ایلخانی تا صفوی پرداخته شده است. هدف پژوهش، افزون بر بیان پیشینه اجرای نقش‌مایه ماهی در آثار هنر ایران و مرور ویژگی‌های ساختاری این نقش‌مایه، بررسی معانی نمادین نقش‌مایه مذکور در نمونه نگاره‌های منتخب از مکاتب نگارگری ایران است. در اینجا سوال این است که: نقش‌مایه ماهی در نگاره‌ها دارای چه مضامین نمادین و چه ویژگی‌های بصری بوده است؟ به علاوه ریشه‌های این معانی نمادین را در کدامین بخش‌های تاریخ هنر ایران می‌توان جست؟ سیر تحول بصری نقش‌مایه ماهی در نگاره‌ها به چه نحوی بوده است؟ گردآوری این مطالب، به روش کتابخانه‌ای و اسنادی، با رویکردی تاریخی و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است. از نتایج پژوهش چنین بر‌می‌آید که، اگرچه این نقش‌مایه نقشی پرتکرار در نگارگری نبوده اما در مواردی که از آن استفاده شده است، اغلب نقشی کلیدی را در روایت تصویری نگاره ایفا کرده است مانند: نقش‌مایه ماهی در نگاره حضرت یونس(ع) و نهنگ. یافته‌ها نشانگر آن است که نقش‌مایه‌ ماهی در نگاره‌ها، متناسب‌ با بافت روایی و مضمون کلی صحنه، معنا ویژه می‌یابد. با این حال، در نگاهی کلی‌تر، این نقش‌مایه عنصری تأثیرگذار و معنازا در ساختار ترکیبی نگاره‌ها است و حضور آن، اغلب فراتر از جنبه‌ تزئینی، حامل مفاهیم نمادین است که به غنای معنایی اثر می‌افزاید.

کلیدواژه‌ها

• نقاشی ایرانی
• نگارگری
• نماد
• نقش
• نقش‌مایه ماهی

عنوان مقاله [English]

An analysis of the symbolic evolution of the fish motif in the history of Iranian painting from the Ilkhanid to Safavid periods

نویسندگان [English]

• Elaheh Panjehbashi ¹
• Rana Mohammadzadeh ²

¹ associate professor at alzhara uni head of art university

² Master's student in Painting, Faculty of Visual Arts, University of Art, Tehran, Iran

چکیده [English]

The fish motif, as one of the types of aquatic motifs alongside the element of water in Iranian painting, has various and multi-layered symbolic meanings. This motif, which has been represented in various forms in the history of Iranian art; in addition to its visual aesthetic aspects, has symbolic meanings that are linked to the religious, mythological, and cultural beliefs of Iranian society. In this article, the symbolic themes of the fish motif in selected paintings from the Ilkhanid to Safavid schools have been examined. The aim of the research, in addition to stating the history of the implementation of the fish motif in Iranian art works and reviewing the structural features of this motif, is to examine the symbolic meanings of the aforementioned motif in selected paintings from Iranian painting schools. The question here is: What symbolic themes and visual features did the fish motif have in the paintings? In addition, in which parts of the history of Iranian art can the roots of these symbolic meanings be sought? How has the visual evolution of the fish motif in paintings been? The collection of this material has been carried out using a library and documentary method, with a historical approach and a descriptive-analytical method. The results of the research show that, in Iranian painting, the fish is not only a symbol of life, blessing, and stability, but also acts as a mediator between the earthly and spiritual worlds and has played an important role in explaining the worldview of Iranian artists. Although this motif has not played a frequent role in painting, in cases where it has been used, it has often played a key role in the visual narrative of the painting. However, in a more general view, this motif is an influential and meaningful element in the compositional structure of paintings, and its presence, often beyond the decorative aspect, carries symbolic concepts that add to the semantic richness of the work.

کلیدواژه‌ها [English]

• Iranian painting
• Miniature
• symbol
• motif
• fish motif