Document Type : Research Paper
Authors
1 PhD student History of Islamic Iran, Isfahan University
2 Corresponding author, Associate Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 Professor of History, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, Iran
10.22059/jhss.2023.353578.473620
Abstract
Unsuitable climatic conditions and natural crises are among the most important dangers that expose the lives of villagers and the existence of villages to various threats. The death of humans and animals, destruction of houses and underground water network, loss of crops and lack of food, poverty, unemployment and migration are examples of these threats. Examining the available documents and reports from the Pahlavi period shows that among the natural hazards in Isfahan province, drought, flood and plant pests had the most negative impact on the villages. Based on this, the present research aims to answer this question with a descriptive-analytical method and based on the information obtained from library and documentary sources. Why did the villagers of Isfahan province leave the villages during the Pahlavi period in the face of natural crises? The aim of the research is to analyze the effects of drought, flood and plant pests on the condition of the villagers of Isfahan province during the Pahlavi period. The results of the research show that the consequences of the aforementioned events, including the instability of the agricultural economy, unemployment and poverty, greatly affected the lives of the villagers of Isfahan province during the Pahlavi period. The lack of rural construction credits and the agricultural sector, lack of specialized human resources in rural planning and informed with crisis management, the concentration and lack of employment opportunities in the villages also strengthened the harmful effects of these factors. As a result, poor villagers had no choice but to migrate due to the loss of minimum living facilities, and this phenomenon was constantly growing. Focus on a social issue at a point in the past history of Isfahan province using newly found documents and review and analyze the data available in this category of sources, it indicates the novelty of the subject.
Keywords
Main Subjects
منابع
آگهی درمورد دفع سن در استان دهم (1331). شناسۀ سند 1389/339/97، 1 برگ، 25/1/339.
آموزگار، جهانگیر (1375). فراز و فرود دودمان پهلوی. ترجمۀ اردشیر لطفعلیان. بی‌جا: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
ادارۀ کل هواشناسی استان اصفهان.
اعتراض به تشخیص مازاد گندم، صدور جواز حمل غله و تهیۀ بذر، آفات نباتی (1319). شناسۀ سند 3566/291، 323 برگ، شمارۀ پرونده 23/22.
اعطای وام گندم به کشاورزان و خرده‌مالکان نایین (1337). شناسۀ سند 29212/230، 19 برگ، شمارۀ پرونده 4515740.
اعظام قدسی، حسن (1342). خاطرات من. جلد 2. بی‌جا: حیدری.
اهداف اساسی برنامۀ عمرانی پنجم در زمینۀ عمران روستایی (1352). شناسۀ سند 1323/293/97، 12 برگ، شمارۀ پرونده 1323/1/293.
بختیار، شاپور (1996). خاطرات شاپور بختیار. ویراستار حبیب لاجوردی. بی‌جا: مرکز مطالعات خاورمیانۀ دانشگاه هاروارد.
بخشنامه‌ها (1340). شناسۀ سند 2198/293/97، شمارۀ پرونده 2198/1/293.
برقی، حمید، قنبری، یوسف و حجاریان، احمد (1390). تحلیل درجۀ توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان اصفهان در شاخص‌های عمدۀ بخش کشاورزی. مجلۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4، 113-128.
بروز خشکسالی در بلوک عربستان گلپایگان (1327). شناسۀ سند 3879/310، 6 برگ.
تاجزاده، میر امین (1398). تمرکزگرایی در مهاجرت. تهران: جامعه‌شناسان و روش‌شناسان.
تقاضای اهالی دهات اردستان از حکومت جهت مساعدت به‌علت جاری‌شدن سیل (1314). شناسۀ سند 1319/291، 27 برگ، شمارۀ پرونده 78/5.
تقاضای نمایندۀ مجلس و کشاورزان منطقۀ شهرضا مبنی بر بررسی امکانات تهیۀ آب برای آنجا (1346). شناسۀ سند 360/370، 19 برگ، شمارۀ پرونده 634/3.
تلگراف رعایای سیل‌زده روستاهای برخوار و درخواست مساعدت از مقامات، 39/5/9/37/15-1011.
جاری‌شدن سیل در روستای چوپانان انارک (1354). شناسۀ سند 1592/293/97، 20 برگ، شمارۀ پرونده 1592/1/293.
جلوگیری از مهاجرت کشاورزان نایین (1338). شناسۀ سند 11128/293/97، 30 برگ، شمارۀ پرونده 501/1/293.
جمالی، مسیح‌الله (2535). تاریخ شهرضا. اصفهان: ثقفی.
حکمت یغمایی، عبدالکریم (1369). بر ساحل کویر نمک. بی‌جا: توس.
حیدری نجات، علی (1398). دولت و مقابله با حوادث طبیعی در یکصد و ده سال گذشته. یزد: یادداشت نو.
خالدی، شهریار (1380). بلایای طبیعی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
خسارات وارده از سیل (1333). شناسۀ سند 16019/293/97، 165 برگ، شمارۀ پرونده 998/1/293.
در خصوص کمک‌های مالی و توزیع اجناس و خواروبار و عمران جهت روستاهای استان‌ها و خلاصۀ احتیاجات دهات (1342). شناسۀ سند 3399/293/97، 402 برگ، شمارۀ پرونده 3399/1/293.
در خصوص کنترل دقیق مسافرت روستاییان قراء شهرضا به مرکز (1335). شناسۀ سند 221/293/97، 4 برگ، شمارۀ پرونده 10/1/364.
درخواست ارسال غله به گلپایگان به‌دلیل خشکسالی و کمبود (1343). شناسۀ سند 5340/293/97، 5 برگ، شمارۀ پرونده 202/1/293.
درخواست اصلاح حوضه‌های آبخور زاینده‌رود (1307). شناسۀ سند 64736/310، 6 برگ، شمارۀ پرونده 1194/118009.
درخواست دفع آفت سن در اراضی کشاورزی لنجان (1326). شناسۀ سند 63981/310، 3 برگ، شمارۀ پرونده 440/118003.
درخواست رسیدگی به مسئلۀ کم‌آبی روستای میرآباد شهرضا (1346). شناسۀ سند 4185/293/97، 3 برگ، شمارۀ پرونده 4185/1/293.
درمورد طرح شمارۀ 220 امور عام‌المنفعه مربوط به سیل‌بند نایین (1342). شناسۀ سند 11454/293/97، 10 برگ، شمارۀ پرونده 513/1/293.
دستور وزارت داخله برای اهالی اصفهان و توابع مبنی بر کشت و کار طبق سهم حقابه و خودداری از کشت محصولات پرمصرف آب (1311). شناسۀ سند 28512/293/97، 1 برگ، شمارۀ پرونده 2762/1/293.
دفع آفات نباتی و شیوع امراض (1327). شناسۀ سند 3480/291، 19 برگ، شمارۀ پرونده 42/18.
راجع به جلوگیری از عزیمت بیکاران به خوزستان (1330). شناسۀ سند 857/364/97، 1 برگ، شمارۀ پرونده 27/1/264.
راجع به جلوگیری از هجوم بیکاران شهرستان‌ها به تهران (1337). شناسۀ سند 233/260/97، 3 برگ، شمارۀ پرونده 23/1/260.
ربانی، رسول و علیزاده اقدم، محمدباقر (1392). حاشیه‌نشینی شهری. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
رسیدگی به خسارات وارده از سیل و زلزله به اماکن و روستاهای نایین و خور (1332). شناسۀ سند 10432/293/97، 32 برگ، شمارۀ پرونده 477/1/293.
رسیدگی به وضعیت نان و ارزاق، آفات نباتی (1334). شناسۀ سند 3779/293/97، 4 برگ، شمارۀ پرونده 3779/1/293.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، پورطاهری، مهدی، صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله (1389). تحلیل عوامل مؤثر در مدیریت مشارکتی سیل در مناطق روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای سیل‌زده حوضۀ گرگانرود استان گلستان). فصلنامۀ پژوهش‌های روستایی، 1(2)، 1-26.
روزنامۀ اصفهان (1350)، شمارۀ 2551.
روزنامۀ اصفهان (1352)، شمارۀ 3751.
روزنامۀ اطلاعات (1307)، شمارۀ 490.
روزنامۀ اطلاعات (1307)، شمارۀ 700.
روزنامۀ اطلاعات (1315)، شمارۀ 2893.
روزنامۀ اطلاعات (1332)، شمارۀ 8337.
زنجانی، حبیب‌الله (1394). مهاجرت. چاپ چهارم. تهران: سمت.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان اردستان. جلد 21. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان سمیرم. جلد 17. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان شهرضا. جلد 19. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان فریدن. جلد 23. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان گلپایگان. جلد 16. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان نایین. جلد 18. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان نجف‌آباد. جلد 20. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان نطنز. جلد 15. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). فرهنگ آبادی‌های کشور، استان اصفهان. جلد 7. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1345). فرهنگ آبادی‌های کشور، استان اصفهان. جلد 8. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان اردستان. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان اصفهان. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان سمیرم. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان شهرضا. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان فریدن. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان گلپایگان. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان لنجان. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان نایین. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان نجف‌آباد. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان نطنز. تهران: مرکز آمار ایران.
سازمان برنامه و بودجه (1355). فرهنگ آبادی‌های کشور، استان اصفهان. جلد 2. تهران: مرکز آمار ایران.
شفیعی، علی (1372). گرکویه (جرقویه) سرزمینی ناشناخته بر کران کویر. اصفهان: گلبن.
شکایات زارعین فریدن در خصوص آفت‌زدگی محصول و کمک‌رسانی به روستاهای آسیب‌دیده (1328). شناسۀ سند 1511/293/97، 18 برگ، شمارۀ پرونده 1511/10.
شکایت اهالی قهپایه از آفت محصول و مطالبه مالیات جزو جمعی، 14/1/15/195/8-1011.
شکایت رعایای روستای بادرود نطنز از ویرانی سیل و تخریب قنوات، 60/2/28/143/7.
صدور پروانۀ تهیۀ نان و آرد، خریدوفروش گندم به روستاها، هجوم آفات نباتی (1319). شناسۀ سند 3631/291، 346 برگ، شمارۀ پرونده 49/16.
صورت‌جلسات انجمن شهر اصفهان (1355). شناسۀ سند 19833/293/97، 115 برگ، شمارۀ پرونده 1377/1/293.
طبرسا، غلامعلی (1383). تبیین شاخص‌های مدیریت حوادث با رویکرد پیشگیری از وقوع بحران. مجلۀ کمال مدیریت، 4-5، 53-74.
عابدی، حسن (1334). اصفهان از لحاظ اجتماعی و اقتصادی. بی‌جا: بی‌نا.
عابدی، قدرت‌الله (1377). بررسی بلایای طبیعی و نقش آن در توسعۀ پایدار با تأکید بر ایران. مجلۀ اطلاعات جغرافیایی، 28، 52-64.
عبدالله اف، ز. ز (1356). طبقات بورژوا و کارگر در ایران در اوایل قرن بیستم. ترجمۀ حسین ادیبی. مجلۀ نامۀ علوم اجتماعی، 7، 3-32.
عطائی، منصور و همکاران (1343). گزارش‌ها و تحقیقات گروه‌های تحقیق: گزارش اقتصادی دربارۀ زراعت‌های منطقه اصفهان و یزد (استان دهم). مجلۀ تحقیقات اقتصادی، 9-10، 81-185.
علم، اسدالله (1370). خاطرات علم. ویرایش علینقی عالیخانی. ج 4. لندن: بی‌نا.
علمداری، شهرام (1389). الگوها و دیدگاه‌ها در مدیریت بحران. تهران: بوستان حمید.
عملکرد مأموران جمع‌آوری مازاد غلۀ استان اصفهان، قحطی، خشکسالی (1323). شناسۀ سند 3673/291، 281 برگ، شمارۀ پرونده 22/12.
فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). زیر نظر علی رزم‌آرا. جلد 3. بی‌جا: انتشارات دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش.
فرهنگ جغرافیایی ایران (1330). زیر نظر علی رزم‌آرا. جلد 6. بی‌جا: انتشارات دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش.
فرهنگ جغرافیایی ایران (1332). زیر نظر علی رزم‌آرا. جلد 10. بی‌جا: انتشارات دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کِمام)
کردوانی، پرویز (1380). خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران. تهران: دانشگاه تهران.
کشاورزی شهرضا (1319). شناسۀ سند 2334/339/97، 26 برگ، شمارۀ پرونده 49/1/339
کلباسی، علی (1353). اقتصاد شهر اصفهان. تهران: فاروس.
کمبود آب زاینده‌رود و درخواست کشاورزان رودشت ممنوعیت کشت شلتوک در بالادست (1326). شناسۀ سند 64923/310، 18 برگ، شمارۀ پرونده 1381/118009.
کمک به آسیب‌دیدگان ناشی از سیل در روستاهای خور (1345). شناسۀ سند 10882/293/97، 29 برگ، شمارۀ پرونده 493/1/293.
گزارش فعالیت وزارتخانه‌ها (1333). شناسۀ سند 39093/230، 45 برگ، شمارۀ پرونده 1628.
گزارش نتیجه بررسی مسائل منطقه‌ای استان اصفهان در زمینه امور کشاورزی توسط بازرسان شاهنشاهی (1356). شناسۀ سند 461/293/97، 57 برگ، 461/226.
گزارش وضعیت محصولات گندم و جو سن‌زده در روستاهای استان اصفهان و تقاضای تأمین ارزاق (1319). شناسۀ سند 963/260، 98 برگ، شمارۀ پرونده 353/4.
گزارش‌های ماهیانه استانداری اصفهان (1356). شناسۀ سند 3785/293/97، 208 برگ، شمارۀ پرونده 3785/1/293.
گزارشی از وضعیت اسفناک کشاورزان در گلپایگان (1327). شناسۀ سند 15192/293/97، 28 برگ، شمارۀ پرونده 886/1/293.
گودرزی، داریوش (1350). موقعیت جمعیتی اصفهان. پایان‌نامۀ کارشناسی، به راهنمایی ایرانپور جزنی. تهران: دانشگاه ملی ایران.
مالجو، محمد (1400). کوچ در پی کار و نان. تهران: اختران.
مبارزه با آفات گیاهی نایین (1338). شناسۀ سند 11048/293/97، 18 برگ، شمارۀ پرونده 498/1/293.
متین دفدری، احمد (1370). خاطرات یک نخست‌وزیر. تدوین باقر عاقلی. تهران: علمی.
مجیدی، عبدالمجید (1398). خاطرات عبدالمجید مجیدی. ویراستار حبیب لاجوردی. تهران: گام نو.
محمدی آئین، شهرزاد، جعفری، علی‌اکبر و کجباف، علی‌اکبر (1400). تبیین عملکرد کدخدایان در مدیریت بحران‌های طبیعی روستاهای استان اصفهان در دورۀ پهلوی (1304-1357). فصلنامۀ تاریخ ایران، 14(1)، 242-260.
محمودزاده، امیر، هاشمی، مهدی و یوسفی، فریبا (1392). سناریونویسی در مدیریت بحران‌های طبیعی. اصفهان: علم آفرین.
مذاکرات دورۀ بیست و یکم مجلس شورای ملی، 11 آذر، 1342 ش.
مذاکرات دورۀ بیست و یکم مجلس شورای ملی، 19 دی، 1342 ش.
مذاکرات دورۀ پانزدهم مجلس شورای ملی، 2 مرداد، 1327 ش.
مذاکرات دورۀ شانزدهم مجلس شورای ملی، 19 آذر، 1329 ش.
مرتضوی، مسعود (1383). مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دورۀ پهلوی دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مرکز پژوهش، سنجش و اسناد ریاست جمهوری (1390). اسنادی از مهاجرت داخلی در ایران 1357-1311 ه. ش. به کوشش محمدحسن صالحی‌مرام، ایرج محمدی و علی‌اکبر رضایی. تهران: خانۀ کتاب.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1352). برنامۀ پنجم عمرانی 1356-1352 ش. rc.majlis.ir
مطالعات لازم جهت کنترل خشکسالی و اعطای وام به کشاورزان خسارت‌دیده شهرضا (1346). شناسۀ سند 20525/293/97، 34 برگ، شمارۀ پرونده 1466/1/293.
معینیان، محمدتقی (1386). میمه شهری ناشناخته در حاشیۀ کویر. اصفهان: جهاد دانشگاهی اصفهان.
مقاله‌ای درمورد عوامل تأثیرگذار در کشاورزی، حمایت‌های دولت در بیمه (1326). شناسۀ سند 18278/240، 144 برگ، شمارۀ پرونده 8/328.
مکاتبات اداری در زمینۀ حوادث غیرمترقبۀ منطقۀ میمه (1335). شناسۀ سند 23575/293/97، 94 برگ، شمارۀ پرونده 1856/1/293.
مکاتبه در خصوص کمک به اهالی قریۀ عطاآباد به‌دلیل خشکسالی در آن منطقه (1340). شناسۀ سند 3770/293/97، 9 برگ، شمارۀ پرونده 3770/1/293.
ممانعت از مهاجرت بیکاران به شهرها و سایر نقاط ایران (1329). شناسۀ سند 1442/293/97، 6 برگ، شمارۀ پرونده 1442/10.
ممانعت از مهاجرت کشاورزان در شهرضا (1329). شناسۀ سند 20354/293/97، 31 برگ، شمارۀ پرونده 1448/1/23.
مهاجرت کشاورزان، بخشنامه‌های وزارت کشور به استانداری اصفهان (1329). شناسۀ سند 20056/293/97، 87 برگ، شمارۀ پرونده 1415/1/293.
نقوی، محمدرضا و بیگلری، شادی (1392). نقش مخاطرات طبیعی (خشکسالی کشاورزی) در مهاجرت روستایی، با استفاده از روش (SAW)؛ نمونۀ موردی: دهستان شهدا شهرستان بهشهر. نشریۀ جغرافیای طبیعی، 19، 85-98.
وزارت کشور (1335). گزارش مشروح حوزۀ سرشماری اردستان.
وزارت کشور (1335). گزارش مشروح حوزۀ سرشماری اصفهان.
وزارت کشور (1335). گزارش مشروح حوزۀ سرشماری شهرضا.
وزارت کشور (1335). گزارش مشروح حوزۀ سرشماری فریدن.
وزارت کشور (1335). گزارش مشروح حوزۀ سرشماری گلپایگان.
وزارت کشور (1335). گزارش مشروح حوزۀ سرشماری نایین.
وزارت کشور (1335). گزارش مشروح حوزۀ سرشماری نجف‌آباد.
وضعیت نابسامان چند روستا در اطراف گلپایگان از وقوع خشکسالی و کمک صندوق تعاون روستاییان به آن‌ها (1339). شناسۀ سند 31148/293/97، 2 برگ، شمارۀ پرونده 908/39/6.
وقوع خشکسالی و قحطی در فریدن و تقاضا از وزارت مالیه جهت ارسال کمک‌های غذایی (1313). شناسۀ سند 25179/240، 3 برگ، شمارۀ پرونده 25037/1/13.
وقوع سیل در روستاهای اصفهان (1333). شناسۀ سند 56331/230، 31 برگ، بدون شمارۀ پرونده.
وقوع سیل در روستاهای اطراف رودخانه و کمک مالی به آن‌ها در گلپایگان (1337). شناسۀ سند 16552/293/97، 24 برگ، شمارۀ پرونده 1055/1/293.
وقوع سیل در گلپایگان و حومه (1313). شناسۀ سند 17614/293/97، 4 برگ، شمارۀ پرونده 340/1/293.
وقوع سیل و ایجاد خسارات در چند روستای گلپایگان و کمک‌رسانی به آنجا (1328). شناسۀ سند 21872/293/97، 38 برگ، شمارۀ پرونده 159/1/293.
وقوع سیل، تخریب قنات‌ها و کمک به سیل‌زدگان شهرضا (1339). شناسۀ سند 20431/293/97، 11 برگ، شمارۀ پرونده 1457/1/293.
هادی زنوز، بهروز (1389). بررسی نظام برنامه‌ریزی اقتصادی در ایران. تهران: مجلس شورای اسلامی.
هجوم آفت سن و کم‌آبی در اراضی اصفهان (1307). شناسۀ سند 4535/310، 3 برگ، شمارۀ پرونده 4517/101009.
همایی، جلال‌الدین (1395). تاریخ اصفهان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هوگلاند، اریک (1392). زمین و انقلاب در ایران 1360-1340. ترجمۀ فیروزه مهاجر، تهران: پردیس دانش.
یادداشت‌های سیاسی ایران 1344-1260 ش (1389). ویراستار بارل. آر. ام. ترجمۀ افشار امیری. جلد 14. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
یگانه، محمد (1399). خاطرات محمد یگانه. به کوشش حبیب لاجوردی. تهران: ثالث.
)