نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مسعود وکیلی تنها وکیلی تنها ¹
• عباس آداودی جلفائی ²

¹ دانشگاه تهران، گروه تاریخ

² دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

این پژوهش با عنوان «توسعۀ کالبدی و اقتصادی فسطاط از سال ۲۵۶ تا ۵۶۴ ه.ق» درصدد است تا به چگونگی روند توسعۀ شهری و اقتصادی فسطاط و عوامل صعود یا رکود آن در دوران استیلای طولونیان، اخشیدیان و فاطمیان پاسخ دهد.

     شهر فسطاط در دورۀ اموی بواسطۀ جغرافیای ممتاز خود توانست در عرصۀ سیاسی- اداری و صنعت و تجارت از اسکندریه پیشی بگیرد. با تأسیس دولت عباسی این شهر از سمت شمال گسترش و در زمینۀ اقتصادی اعتبار بیشتری در تجارت بین‌المللی یافت. نتایج این نوشتار حاکی از آن است که در دورۀ حکومت طولونیان، شهر جدیدالتأسیس قطائع به فسطاط ملحق گردید و این شهر به تولیدکنندۀ اصلی سفال‌های مرغوب مبدل شد. فسطاط در دورۀ اخشیدیان و پس از مرگ محمدبن طغج، به دلیل بحران‌های طبیعی و بی‌توجهی حاکمان به آن‌ها، دچار افول گردید اما با آغاز حکومت فاطمیان در مصر، بر این بحران‌ها فائق آمد. در دورۀ فاطمی، مسیرهای تجاری از عراق و خلیج‌فارس به مصر و دریای سرخ منحرف گردید و بنادر اسکندریه و عیذاب نقش اساسی در پیوند تجاری فسطاط با اروپا، یمن و شرق دور داشتند. فسطاط از طریق صور، لاذقیه و عسقلان با شامات مرتبط می‌شد و واسطۀ مهمی بود که افریقیه را با مراکز تجاری اقیانوس هند متصل می‌ساخت. همچنین سکونت تجار بیزانسی، آمالفیایی، ونیزی و پیزایی در رونق تجاری فسطاط تأثیر بسزایی داشت. با این حال در قرن ششم ه.ق، به آتش کشیده شدن این شهر از بیم تسلط صلیبیان، سبب شد تا فسطاط موقعیت ممتاز خود را در مصر از دست دهد.

کلیدواژه‌ها

• فسطاط
• طولونیان
• اخشیدیان
• فاطمیان
• کالبد شهری
• اقتصاد

عنوان مقاله [English]

The Physical and Economic Development of Fustat from 256 to 564 A.H

نویسندگان [English]

• Masoud Vakilitanha ¹
• Abbas Adavoudi jolfaei ²

¹ Department of History, University of Tehran

² university of Tehran

چکیده [English]

This study aims to delve into the historical development and fluctuations in Fustat's economic and urban growth during the Tulunid, Ikhshidid, and Fatimid dynasties. Fustat, situated in a geographically unique location, surpassed Alexandria in terms of political-administrative standing, industrial growth, and trade prominence during the Umayyad era. With the establishment of the Abbasid dynasty, Fustat expanded northward and gained further importance in international trade.



The findings of this study indicate that during the Tulunid rule, the newly established city of Al-Qaṭāʾiʿ merged with Fustat, becoming a major center for high-quality pottery production. This period saw Fustat thrive economically, with increased trade and industrial activity.



However, during the Ikhshidid period, Fustat's fortunes took a downturn. Natural calamities and neglect from Ikhshidid rulers contributed to its decline. The death of Muhammad ibn Tughj further exacerbated the situation, leading to a decline in economic activity and urban growth.



Nevertheless, under Fatimid rule in Egypt, Fustat witnessed a remarkable revival. This resurgence was propelled by a dramatic shift in trade routes, as commerce redirected from Iraq and the Persian Gulf to Egypt and the Red Sea. The ports of Alexandria and Aydhab played a crucial role in fostering trade connections between Fustat, Europe, Yemen, and the Far East. Fustat became an intermediary hub between Ifrīqiyyah and the commercial centers of the Indian Ocean. Additionally, it maintained vital connections with the Levant through strategic ports such as Tyre, Latakia, and Ascalon.



The commercial prosperity of Fustat was further enhanced by the presence and settlement of Byzantine, Amalfitan, Venetian, and Pisan merchants. These merchants contributed to the growth of trade and the exchange of goods and ideas in Fustat.



However, in the 6th century AH, Fustat faced a catastrophic setback when it was set ablaze. Fears of Crusader dominance drove this destructive act, resulting in the loss of Fustat's privileged position in Egypt.

کلیدواژه‌ها [English]

• Fustat
• Tulunid
• Ikshidid
• Fatimid
• urban development
• economy