شهرام غلامی
چکیده
گسترش شبکه راههای ارتباطی داخلی و داشتن راه دریایی مهم‌ترین مزیت نسبی برای ثبات اقتصادی و سیاسی یک کشور به‌حساب میآید. دسترسی به راه دریایی ضمن ایجاد تنوع بازارِ مقصد برای عرضه کالا، از وابستگی ...
بیشتر
گسترش شبکه راههای ارتباطی داخلی و داشتن راه دریایی مهم‌ترین مزیت نسبی برای ثبات اقتصادی و سیاسی یک کشور به‌حساب میآید. دسترسی به راه دریایی ضمن ایجاد تنوع بازارِ مقصد برای عرضه کالا، از وابستگی به کشورهای همسایه میکاهد. با این حال، در ایران دورۀ قاجار توجه چندانی به این موضوع نشد. در دوره رضاشاه تحول گستردهای در زمینه راهسازی انجام گرفت که برخی از آن به عنوان «به هم بافتن ایران»(1) یاد کردهاند. حال، پرسش اساسی این است که سیاست راهسازی ایران دوره رضاشاه تحت تأثیر چه عواملی بود؟ این جستار با بهرهگیری اسناد و منابع دست اول و به روش توصیفی - تحلیلی میکوشد تا پاسخ این پرسش را بر اساس نظریۀ توسعه وابسته و مدل نظام اقتصاد جهانی مرکز- پیرامون، تبیین و ارزیابی نماید. پیش فرض این جستار آن است که رشد اقتصاد کشاورزی ایران، به ویژه استانهای شمالی در دهههای پایانی دوره قاجار تحت تأثیر توسعه اقتصادی کشور نیمه پیرامونی روسیه بود. یافتههای پژوهش نشان میدهد که روسها با آگاهی کامل از وابستگی شدید اقتصادی ایران در بعد صادرات و ترانزیت کالا به این کشور، از آن به عنوان اهرمی برای پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی خود بهرهبرداری میکردند. بنابراین، بخش مهمی از سیاست راهسازی ایران برای کاهش فشارهای بازرگانی روسیه بر ایالات شمالی کشور بود. بخش مهمی از سیاست راهسازی این دوره برخلاف نظریه رایج که آن را صرفاً طرحی امنیتی میپندارند، برای راهیابی به خلیج‌فارس و رفع محاصره اقتصادی ایالتهای شمالی کشور بود. ساخت راه تبریز- رواندوز به سمت سوریه و دریای مدیترانه میتوانست به سلطۀ اقتصادی روسیه بر ایالات شمال و غرب ایران پایان دهد.
