ابوالفضل محمد کریمی؛ جواد هروی؛ میرزا محمد حسنی
چکیده
از جمله مناصب ممتاز شاهنشاهی ساسانی وزیر بزرگ بود، که در منابع از آن، با القاب، وزرگفرمذار، هزاربد و دراندرزبذ یاد شده است. وزرگفرمذار اغلب از بین اعضای خاندانهای نژاده، اصیل و از سوی پادشاه برگزیده ...
بیشتر
از جمله مناصب ممتاز شاهنشاهی ساسانی وزیر بزرگ بود، که در منابع از آن، با القاب، وزرگفرمذار، هزاربد و دراندرزبذ یاد شده است. وزرگفرمذار اغلب از بین اعضای خاندانهای نژاده، اصیل و از سوی پادشاه برگزیده میشد و ریاست تشکیلات اداری را برعهده داشت. در منابع، نخستینبار در عصر اردشیربابکان است که از ابرسام نامی، در کسوت وزیر یاد شده است. حفاظت ابرسام از تختگاه اردشیر و فرماندهی سپاه ساسانی به هنگام غیبت پادشاه، موجب شده تا برخی از محققان، از ابرسام با لقب وزرگفرمذار یاد کنند، و از این رو، ایجاد منصب مذکور را به دوران اردشیر، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی نسبت دهند. افزون بر این، عدم ذکر منصب وزرگفرمذار در برخی منابع، نظیر کارنامه اردشیر بابکان و نامه تنسر، موجب شده تا برخی نظیر بارتلد، از منسوخ شدن منصب وزرگفرمذار در سالهای پایانی عصر ساسانی یادکنند. این در حالی است که باورههای مطرح شده از طرف محققین مذکور، مغایر با برخی گزارشهای برجای مانده تاریخی و شواهد کتیبهای است. از این رو در نوشتار حاضر، سیر تحول منصب وزرگفرمدار در ادوار مختلف عصر ساسانی، با سود جستن از منابع کتابخانهای و شواهد کتیبهای، و به روش توصیفی- تحلیلی مورد واکاوی قرار گرفته است. یافتههای این پژوهش حکایت از آن دارد که، در سالهای نخستین شاهنشاهی ساسانی، منصبی با عنوان وزرگفرمذار متداول نبوده و منصب مذکور نخستین بار، در سده پنجم میلادی و در عصر پادشاهی یزدگردیکم به جهت توسعه تشکیلات اداری و تمشیت بهتر اُمور ایجاد شده و تا پایان عصر ساسانی لقب رسمی وزیربزرگ بوده است.