نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• بهزاد مفیدی نصرآبادی

گروه مطالعات خاور نزدیک باستان، دانشگاه یوهانس گوتنبرگ، ماینس، آلمان.

چکیده

سنگ‌نگاره‌های واقع در گذرگاه سرپل ذهاب طی دو قرن گذشته بارها در مقالات و کتب مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. از همان ابتدا، اهمیت راهبردی این گذرگاه در رشته کوههای غربی زاگرس برای محققین روشن بود. این معبر همواره یک از نقاط کلیدی در راه ارتباطی بین فلات ایران و میانروان محسوب می شده و از اینرو از اهمیت راهبردی سیاسی و اقتصادی ویژه ای برخوردار بوده است.
وجود کتیبه‌هایی به خط میخی و به زبان اَکدی بر روی دو مورد از این نقوش، اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی پیشینه‌ی تاریخی آنها فراهم کرده است. در میان این آثار، سنگ‌نگاره‌ای که براساس متن کتیبه‌اش به شاه لولوبی، «آنوبانینی»، نسبت داده شده، بیش از سایرین شناخته‌شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. با این حال، بررسی این متون همواره با دشواری‌هایی همراه بوده است، زیرا ارتفاع زیاد کتیبه‌ها و دشواری دسترسی، خوانش دقیق آنها را محدود کرده است.
به‌ویژه، دومین کتیبه که بانی آن ناشناخته باقی مانده، تنها یک‌بار مورد مطالعه قرار گرفته است و بسیاری از جنبه‌های ترجمه‌ی آن همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با این وجود، فرضیات مطرح‌شده در دهه‌های اخیر درباره‌ی پادشاه سازنده‌ی این سنگ‌نگاره و بازسازی‌های پیشنهادی در زمینه‌ی ترجمه‌ی آن، اغلب به‌عنوان واقعیت‌های تاریخی پذیرفته شده‌اند.
این مقاله می‌کوشد علاوه بر معرفی کامل سنگ‌نگاره‌های این محوطه و بررسی پیشینه‌ی مطالعات انجام‌شده، ترجمه‌ی کتیبه‌ها و فرضیات مطرح‌شده درباره‌ی آنها را به‌طور دقیق تشریح کند. هدف از این کار، کمک به درک بهتر مبانی علمی این فرضیات برای پژوهشگران ایرانی است. امید است که این پژوهش ضرورت یک بررسی تکمیلی و دقیق‌تر از نقوش و به‌ویژه کتیبه‌ی دوم (نقش برجسته شماره 1) را برای دانش‌پژوهان تاریخ ایران باستان روشن سازد.

کلیدواژه‌ها

• سرپل ذهاب
• سنگ نگاره
• آنوبانینی
• لولوبی ها
• تاریخ زاگرس غربی

موضوعات

• باستان شناسی
• تاریخ
• زبان های باستانی

عنوان مقاله [English]

The Rock Reliefs of Sar-e Pol-e Zohab: a re-examination

نویسنده [English]

• Behzad Mofidi-Nasrabadi

Department of Ancient Near Eastern Studies, Johannes Gutenberg University, Mainz, Germany.

چکیده [English]

The rock reliefs of Sar-e Pol-e Zohab pass have been the focus of numerous scholarly publications over the past two centuries. From the very beginning, the strategic importance of this passage in the western Zagros mountains was clear to the visitors. This passage has always been one of the key points of the communication route between the Iranian plateau and the Mesopotamian plain and therefore had a special political and economic strategic importance.
The presence of cuneiform inscriptions in Akkadian on two of these reliefs has provided valuable insights into their historical context. Among them, the relief inscribed by the Lullubi king Anubanini is the most well-known, owing to its inscription, which explicitly attributes the monument to him. However, analyzing these texts has not always been straightforward due to their height and the challenging accessibility of the inscriptions. In particular, the second inscription, whose author remains unidentified, has only been studied once, and many aspects of its translation remain ambiguous. Despite these uncertainties, various hypotheses put forth in recent decades regarding the ruling king and interpretations of the inscription have often been accepted as historical facts.
This article aims not only to provide a comprehensive description of all the reliefs at the site and their scholarly history but also to critically assess the translation of the inscriptions and the assumptions underlying these interpretations. By doing so, it seeks to clarify the historical accuracy of these hypotheses for Iranian scholars. Ultimately, this contribution underscores the necessity of further research, particularly on the second inscription (relief Sar-e Pol-e Zohab I), to deepen our understanding of these significant relics in ancient Iranian history.

کلیدواژه‌ها [English]

• Sarpol-e Zahab
• Rock reilef
• Anubanin
• Lulubians
• Western Zagros