پژوهش‌های علوم تاریخی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

همکاری با انجمن و موسسه

همکاری با موسسه یا انجمن

راهنمای ارکید

راهنمای نویسندگان

نمونه کار انگلیسی

هزینه انتشار

فرم اصالت اثر

فرم تعارض منافع

نمونه کار فارسی

شیوه ارجاع نویسی و منبع نویسی

راهنمای ثبت نام در پابلونز

داوران

سنگ‌نگاره های سرپل ذهاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مطالعات خاور نزدیک باستان، دانشگاه یوهانس گوتنبرگ، ماینس، آلمان.

10.22059/jhss.2025.389950.473780

چکیده

 سنگ‌نگاره‌های واقع در گذرگاه سرپل ذهاب طی دو قرن گذشته بارها در مقالات و کتب مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. از همان ابتدا، اهمیت راهبردی این گذرگاه در رشته کوه‌های غربی زاگرس برای محققین روشن بود. این معبر همواره یک از نقاط کلیدی در راه ارتباطی بین فلات ایران و میان روان محسوب می‌شده و از این‌رو از اهمیت راهبردی سیاسی و اقتصادی ویژه‌ای برخوردار بوده است.  وجود کتیبه‌هایی به خط میخی و به زبان اَکدی بر روی دو مورد از این نقوش، اطلاعات ارزشمندی دربارۀ پیشینۀ تاریخی آنها فراهم کرده است. در میان این آثار، سنگ‌نگاره‌ای که بر اساس متن کتیبه‌اش به شاه لولوبی، «آنوبانینی»، نسبت داده‌شده، بیش از سایرین شناخته‌شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. با این حال، بررسی این متون همواره با دشواری‌هایی همراه بوده است، زیرا ارتفاع زیاد کتیبه‌ها و دشواری دسترسی، خوانش دقیق آنها را محدود کرده است. به‌ویژه، دومین کتیبه که بانی آن ناشناخته باقی‌مانده، تنها یک‌بار مورد مطالعه قرار گرفته است و بسیاری از جنبه‌های ترجمۀ آن همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با این وجود، فرضیات مطرح‌شده در دهه‌های اخیر دربارۀ پادشاه سازندۀ این سنگ‌نگاره و بازسازی‌های پیشنهادی در زمینۀ ترجمۀ آن، اغلب به‌عنوان واقعیت‌های تاریخی پذیرفته شده‌اند. این مقاله می‌کوشد علاوه بر معرفی کامل سنگ‌نگاره‌های این محوطه و بررسی پیشینۀ مطالعات انجام‌شده، ترجمۀ کتیبه‌ها و فرضیات مطرح‌شده دربارۀ آنها را به‌طور دقیق تشریح کند. هدف از این کار، کمک به درک بهتر مبانی علمی این فرضیات برای پژوهشگران ایرانی است. امید است که این پژوهش ضرورت یک بررسی تکمیلی و دقیق‌تر از نقوش و به‌ویژه کتیبۀ دوم (نقش برجسته شماره 1) را برای دانش‌پژوهان تاریخ ایران باستان روشن سازد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Rock Reliefs of Sar-e Pol-e Zohab

نویسنده [English]

  • Behzad Mofidi-Nasrabadi

Department of Ancient Near Eastern Studies, Johannes Gutenberg University, Mainz, Germany.

چکیده [English]

 The rock reliefs of Sar-e Pol-e Zohab pass have been the focus of numerous scholarly publications over the past two centuries. From the very beginning, the strategic importance of this passage in the western Zagros mountains was clear to the visitors. It has always been one of the key points of the communication route between the Iranian plateau and the Mesopotamian plain and therefore had a special political and economic strategic importance. The presence of cuneiform inscriptions in Akkadian on two of these reliefs has provided valuable insights into their historical context. Among them, the relief inscribed by the Lullubi king Anubanini is the most well-known, owing to its inscription, which explicitly attributes the monument to him. However, analyzing these texts has not always been straightforward due to their height and the challenging accessibility of the inscriptions. In particular, the second inscription, whose author remains unidentified, has only been studied once, and many aspects of its translation remain ambiguous. Despite these uncertainties, various hypotheses put forth in recent decades regarding the ruling king and interpretations of the inscription have often been accepted as historical facts. This article aims not only to provide a comprehensive description of all the reliefs at the site and their scholarly history but also to critically assess the translation of the inscriptions and the assumptions underlying these interpretations. By doing so, it seeks to clarify the historical accuracy of these hypotheses for Iranian scholars. Ultimately, this contribution underscores the necessity of further research, particularly on the second inscription (relief Sar-e Pol-e Zohab I), to deepen our understanding of these significant relics in ancient Iranian history."

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rock relief
  • Sar-e Pol-e Zohab
  • Anubanini
  • Lulubians
  • Ancient Iran
مراجع
حسن دوست، محمد.(1393)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، جلد چهارم ک – ی، تهران.
نیکنامی، کمال‌الدین/میرقادری، محمدامین.(1397)، سرنخ‌های جدیدی از رویدادهای تاریخی در سرپل ذهاب در اواخر هزاره سوم ق.م. با نگاهی به نقش برجسته آنوبانی نی، پژوهشهای ایران‌شناسی، سال 8، شمارۀ 2، 127-145.
 
Ahmed, K.M. 2012. The Beginnings of Ancient Kurdistan (c. 2500-1500 BC). A Historical and Cultural Synthesis, PhD Dissertation, Leiden.
Alibaigi, S., Aliyari, Sh., MacGinnis, J., Aminikhan, N. 2020. Longitude 45° East: New Evidence for one of the Oldest Political Frontiers in the Ancient World, Journal of Near Eastern Studies 79, no. 1, 21-40.
Al-Fouadi, A.-H. 1978. Inscriptions and Reliefs from Bitwāta, Sumer 34, 122-129.
Berger, L. 1892. Sculpture rupestre de Chéïkh-khân, Revue d’Assyriologie et d’archéologie orientale, Vol. 2, No. 4, 115-120.
Börker-Klähn, J. 1982. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs, Mainz.
Borger, R. 1970.            Vier Grenzsteinurkunden Merodachbaladans I. von Babylonien. Der Teheran-Kudurru, SB 33, SB 169 und SB 26, Archiv für Orientforschung 23, 1-26.
Calmeyer, P. 1994. Metamorphosen iranischer Denkmäler, Archäologische Mitteilungen aus Iran, Band 27, 1-28.
Cameron, G.G. 1936. History of Early Iran, Chicago.
Cavigneaux, A., Krebernik, M. 1998a. Nišba, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 9, 1./2. Lieferung, 584-585.
Cavigneaux, A., Krebernik, M. 1998b. dNu-ba-an-da-ag, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 9, 1./2. Lieferung, 606.
Debevoise, N.C. 1942. The Rock Reliefs of Ancient Iran, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 1, No. 1, 76-105.
De Morgan, J. 1896. Mission scientifique en Perse. Recherches archéologiques, Vol. IV, 1, Paris.
De Morgan, J., Scheil, V. 1893. Les deux stèles de Zohâb, Recueil de travaux relatifs a la philologie et a l’archéologie Égyptiennes et Assyriennes, Vol. 14, 100-106.
Edzard, D.O. 1973. Zwei Inschriften am Felsen von Sar-i-Pūl-i-Zohāb: Anubanini 1 und 2, Archiv für Orientforschung 24, 73-77.
Flandin, E. 1851. Voyage en Perse de MM. Eugène Flandin, peintre, et Pascal Coste, architecte. Relation du voyage, tome I, Paris.
Flandin, E., Coste, P. 1851. Voyage en Perse de MM. Eugène Flandin, peintre, et Pascal Coste, architecte. Perse ancienne, Planches, tome IV, Paris.
Frame, G. 2021. The Royal Inscriptions of Sargon II, King of Assyria (721-705 BC), The Royal Inscriptions of the Neo-Assyrian Period, Volume 2, University Park, Pennsylvania.
Frayne, D. 1990. Old Babylonian Period (2003-1595 BC). The Royal Inscriptions of Mesopotamia, Early Periods, Vol. 4, Toronto/Buffalo/London.
Frayne, D. 1997. On the Location of Simurrum, in: G.D. Young /M.W. Chavalas / R.E. Averbeck (eds.), Crossing Boundaries and Linking Horizons. Studies in Honor of Michael C. Astour on His 80th Birthday, Bethesda, Maryland, 243-269.
Gelb, I.J., Kienast, B. 1990. Die altakkadischen Königsinschriften des dritten Jahrtausends v.Chr., Freiburger altorientalischen Studien, Band 7, Stuttgart.
Grayson, A.K. 1974-77. The Empire of Sargon of Akkad, Archiv für Orientforschung 25, 56-64.
Gropp, G. 1968. Die parthische Inschrift von Sar-Pol-e Ẕohāb, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Band 118, 315-319.
Herzfeld, E.E. 1920. Am Tor von Asien. Felsdenkmale aus Irans Heldenzeit, Berlin.
Herzfeld, E.E. 1921. Khorasan. Denkmalsgeographische Studien zur Kulturgeschichte des Islam in Iran, Der Islam, Band 11, 107-174.
Herzfeld, E.E. 1926. Reisebericht, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Band 80, 225-284.
Herzfeld, E.E. 1941. Iran in the Ancient Near East, New York.
Hilprecht, H.V. 1893. The Babylonian Expedition of the University of Pennsylvania. Series A: Cuneiform Texts, Vol. I, Philadelphia.
Hirsch, H. 1963.            Die Inschriften der Könige von Agade, Archiv für Orientforschung 20, 1-82.
Hommel, F. 1899. Assyriological Notes, Proceedings of the Society of Biblical Archæology, Vol. XXI, 115-139.
Hrouda, B., Edzard, D.O., Trümpelmann, L. 1976. Iranische Felsreliefs C, Sarpol-i Zohāb, Iranische Denkmäler, Lieferung 7, Reihe II, Berlin.
Jensen, P. 1893. Recensionen, Zeitschrift für Assyriologie und verwandte Gebiete, Band 8, 225-241.
Jensen, P. 1900. Sammlung von assyrischen und babylonischen Texten in Umschrift und Übersetzung, Keilinschriftliche Bibliothek, Vol. VI, Teil I, Berlin.
Kienast, B., Sommerfeld, W. 1994. Glossar zu den altakkadischen Königsinschriften, Freiburger altorientalischen Studien, Band 8, Stuttgart.
Klengel, H. 1987-90. Lullu(bum), Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 7, 164-168.
König, F.W. 1965. Die elamischen Königsinschriften, Archiv für Orientforschung, Beiheft 16, Graz.
Marquart, J. 1901. Ērānšahr nach der Geographie des Ps. Moses Xorenac’i. Mit historisch-kritischen Kommentar und historischen und topographischen Excursen, Berlin.
Maspero, G. 1901-06?. History of Egypt, Chaldæa, Syria, Babylonia, and Assyria, Vol. VI, London.
Mathiesen, H.E. 1992. Sculpture in the Parthian Empire. A Study in Chronology, Aarhus.
Meyer, E. 1906. Sumerier und Semiten in Babylonien, Berlin.
Michalowski, P. 2011. The Correspondence of the Kings of Ur. An Epistolary History of an Ancient Mesopotamian Kingdom, Winona Lake, Indiana.
Miglus, P.A. 2016. Ein Felsrelief in der Schlucht Darband-i Ramkan nahe Rania und die Geschichte seiner Erforschung, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, Band 106(1), 91-99.
Mofidi-Nasrabadi, B. 2004. Beobachtungen zum Felsrelief Anubaninis, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, Band 94, 291-303.
Porada, E. 1965. The Art of Ancient Iran. Pre-Islamic Cultures, Baden-Baden.
Postgate, J.N., Roaf, M.D. 1997. The Shaikhan Relief, Al-Rāfidān, Vol. XVIII, 143-156.
Prinz, H. 1915. Altorientalische Symbolik, Berlin.
Rawlinson, H. 1839. Notes on a March from Zoháb, at the foot of Zagros, along the mountains to Khúzistán (Susiana), and from thence through the province of Luristan to Kirmánsháh, in the year 1836, The Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 9, 26-116.
Rawlinson, G. 1865. The Five Great Monarchies of the Ancient Eastern World; or, The History, Geography, and Antiquities of Chaldæa, Assyria, Babylon, Media, and Persia, collected and illustrated from Ancient and Modern Sources, Vol. III, London.
Reiner, E. 1956. Lipšur Litanies, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 15, No. 3, 129-149.
Sarre, F., Herzfeld, E. 1910. Iranische Felsreliefs. Aufnahmen und Untersuchungen von Denkmälern aus Alt- und Mittelpersischer Zeit, Berlin.
Scheil, V. 1900. Textes élamites-sémitiques. Première série. Délégation en Perse. Mémoires I (MDP 2), Paris.
Seidl, U. 1976-80. Inanna/Ištar (Mesopotamien). B. In der Bildkunst, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 5, 87-89.
Seidl, U. 2009-11. Sar-e Pol-e Ẕahāb, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 12, 42-44.
Shaffer, A., Wasserman, Seidl, U. 2003. Iddi(n)-Sîn, King of Simurrum: A New Rock-Relief Inscription and a Reverential Seal, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, Band 93, 1-52.
Strommenger, E., Hirmer, M. 1962. Fünf Jahrtausende Mesopotamien, München.
Thureau-Dangin, F. 1905. Les inscriptions de Sumer et d’Akkad, transcription et traduction, Paris.
Thureau-Dangin, F. 1907. Die sumerischen und akkadischen Königsinschriften, Leipzig.       
Vanden Berghe, L. 1983. Reliefs Rupestres de l'Irān Ancient, Bruxelles.
Walker, M.F. 1985. The Tigris Frontier from Sargon to Hammurabi. A Philologic and Historical Synthesis, PhD Dissertation, Yale University.
Westenholz, J.G. 1997. Legends of the Kings of Akkade, Winona Lake, Indiana.
Wiggermann, F.A.M. 2006-08. Ring und Stab (Ring and rob), Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 11, 414-421.
Wilhelm, G. 1987-90. Lupatik, Nupatik, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 7, 173-174.
Zimmern, H. 1897. ‘König Tukulti bēl niši’ und die ‘kuthäische Schöpfungslegende‘, Zeitschrift für Assyriologie und verwandte Gebiete, Band 12, 317-331.
پژوهش‌های علوم تاریخی
دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 38
اسفند 1403
صفحه 219-263
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار