نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه شهید بهشتی و بنیاد ایرانشناسی

چکیده

روستا و شهر دو شکل عمدة سکونت و اجتماع انسانی‌اند که در ارتباط با یکدیگر قراردارند. این رابطه با نوعی دوگانگی همراه است که براساس دو عنصر تفاوت و تضاد تعریف می‌شود. دوگانگی و شکاف موجود که طی تاریخ شکل‌گرفته، باعث شده است تا جامعة شهری نگاهی از بالا به روستا و روستایی داشته باشد؛ به طوری که بازتاب این نگرش را در شعر فارسی می­بینیم. حال ‌آنکه روستای ایرانی پیش از دورة سرمایه‌داری شکلی از خودکفایی داشت و در مقابل، وابستگی شهر به روستا بیشتر بود. بر همین اساس، مقالة حاضر به این مسئله می‌پردازد که واقعیت رابطة روستا-شهر چه بوده و شعر کلاسیک فارسی چه نقشی در این میان ایفا کرده است؟ پاسخ به این پرسش، زمینه و ریشه‌های نگاه جامعة شهری را مشخص می‌کند؛ لذا شعر فارسی طی سده‌های متمادی بررسی و با توجه به ماهیّت گفتمانی موضوع از نظریة تحلیل گفتمان لکلائو و موف برای تحقیق استفاده شده است. حاصل آنکه دوگانگی روستا و شهر ریشه در دورة باستان دارد که درنتیجة گسترش شهر و تمرکز قدرت در آن پدید آمده است، اما ورود اسلام به‌عنوان دینی با تمایلات شهری سبب غلبة گفتمان شهری شد. این گفتمان برای تداوم برتری خود از ابزارهایی ازجمله شعر بهره برد و شعر در مواردی با بازنمایی روستا به تداوم سلطة گفتمان شهری یاری رساند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The village-city dichotomy and the hegemony of urban discourse; emphasizing Persian classical Poetry

نویسندگان [English]

  • Sohrab Yazdani 1
  • Mohammad Rafei 2

1 Associate Professor in History, Kharazmi University

2 Ph.D. candidate in History, Shahid Beheshti University and Iranology Foundation

چکیده [English]

Related to each other, village and city are two main habitation and human society. Their relationship is associated with a kind of dichotomy, defined by the elements of difference and contradiction, which has been shaped throughout the history and has made the urban community to take an arrogant look to the village and villagers. This is despite the fact that the Iranian villager had a form of self-sufficiency before the beginning of capitalism and the city was, in return, more dependent on the village. Accordingly, the present study is to make the reality of village-city relation clear and to determine what role the Persian classical poetry plays meanwhile. The answer highlights the background and the roots of the urban community's view; so, the Persian poetry has been studied over the centuries and, due to the discursive nature of the subject, it has been examined on the basis of discourse analysis theory of Laclau and Mouffe. The results show that the village - city dichotomy has its roots in the ancient period and is the product of the city expansion and the power concentration in it. Islam, as a religion with urban desires, has also helped the urban discourse to be dominant. To keep its superiority, the discourse has utilized different tools such as poetry, which in some cases helped continuing the dominance of urban discourse through representing the village.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Village-City Relation
  • urban community
  • Urban Discourse
  • Village Representation
  • Persian ‎Poetry
آبراهامیان، یراوند، ایران بین دو انقلاب، تهران، نی، 1383.
اخوان کاظمی، بهرام، «نقد و ارزیابی تحلیل گفتمانی لاکلا و کاربرد آن در سیاست»، سیاست، ش 4، 1391، 20-1.
ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری، «تحلیلی بر مطالعات روستایی در ایران»، توسعه محلی (روستائی-شهری)، دوره 1، ش 1، زمستان 1388،  33-7.
ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری، توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران، تهران، نشر نی، 1383.
‏اسمیت، آنتونی، ماهی سفید کور در ایران (سفرنامه آنتونی اسمیت: 1335 شمسی)، ‏ترجمة محمود نبی‌زاده، تهران، نشر، 1369.‏
انصاری، ابراهیم، «جامعه‌شناسی وبر»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان) دوره دوم، سال 1371 - ش 4 و 5، 60-47.
اوحدی مراغه‌ای، شیخ اوحدالدین، جام جم، تهران، چاپخانه فردوسی، 1307.‏
بارتولد، و. و، ترکستان نامه (ترکستان در عهد هجوم مغول)، ترجمه کریم کشاورز، تهران، آگاه 1366.
بهروان، حسین، جامعه‌شناسی روستایی، تهران، جامعه شناسان، 1390.
بهمنیار، احمد داستان نامه بهمنیاری، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۹.
پارسا، بیژن، سیمای روستای ایران، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
‏پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامة پولاک ایران و ایرانیان، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، 1368.‏
ترنر، برایان، ماکس وبر و اسلام، ترجمه سعید وصالی، تهران، مرکز، 1379.
جامی، عبدالرحمن، هفت اورنگ، تهران، میراث مکتوب، 1378.‏
حکیم نزاری قهستانی، دیوان حکیم نزاری، به اهتمام محمود رفیعی، تهران، علمی، 1371.‏
خاقانی شروانی، فضل الدین ابراهیم، دیوان خاقانی، تصحیح علی عبدالرسولی، تهران، سعادت، 1316.‏
راهب، غزال، «درنگی در مفهوم روستا»، محیط‌شناسی، دوره 33، ش 41، 116-105، بهار 1386.
رضوانی، علی‌اصغر، رابطه شهر و روستا، تهران، ماکان 1382.
سلطانی، سید علی‌اصغر، قدرت، گفتمان و زبان، سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، نی، 1384.
شاردن، ژان، سفرنامة شاردن، ترجمة اقبال یغمائی، تهران، توس، 1372.‏
صدیق سروستانی، رحمت‌الله، «انسان و شهرنشینی»، مطالعات جامعه‌شناختی، ش ‏‏4، 226-197‏، زمستان 1369.
طاهرخانی، مهدی و عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری، «تحلیل نقش روابط متقابل شهر و روستا در تحول ‏نواحی روستایی: قزوین»، مدرس علوم انسانی، ش 35، 112-79‏، زمستان 1383.
طبری، محمد، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده‏، تهران، اساطیر، 1375.
عراقی، شیخ فخرالدین، کلیات دیوان شیخ فخرالدین عراقی، با مقدمه ناصر هیری، تهران، انتشارات گلشائی، ‏‏1362.‏
عطار نیشابوری، فریدالدین، اسرارنامه پندنامه غزلیات عرفانی، با مقدمه محمّد عباسی، تهران، کتابفروشی فخر رازی، بی‌تا.‏
                         ، ‏خسرونامه، تهران، موسسه فرهنگی ندیشه در گستر، 1382.‏
                         ، ‏مصیبت نامه، تهران، زوّار، 1385.‏
عظیمی، ناصر. «دوگانه‌ی شهر و روستا از نگاه مارکس»، سایت انسان‌شناسی و فرهنگ:
                                                            http://anthropology.ir/article/17718.html  
علایی خرایم، مریم و قدمعلی سرامی، «روستا و جنبه تمثیلی آن در شعر مولانا»، فصلنامه مولوی‌پژوهی، پاییز و زمستان 1391، ش 14، 88-61.
غفاری قزوینی، احمد بن محمد، تاریخ نگارستان، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران، حافظ، 1362.
فاضلی، محمد، «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، سال 4، ش 1383، 14، 107-81.
فربرن، مایلز، تاریخ اجتماعی (مسائل، راهبردها و روش‌ها)، تهران، سمت، 1394.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تهران، قطره، 1379.
قاآنی، حبیب اله، دیوان، تهران، نگاه، 1380.
قبادیانی، ناصر خسرو، دیوان، تهران، علم، 1385.
قضاعی، محمد بن سلامه، شرح فارسی شهاب الاخبار «کلمات قصار پیغمبر خاتم»، ترجمه و تصحیح سید جلال‌الدین ‏حسینی ارموی، تهران، علمی فرهنگی، 1361-1342.
لاهوری، محمدرضا بن محمد اکرم، مکاشفات رضوی در شرح مثونی معنوی، تصحیح کورش منصوری، تهران، روزنه، 1377.
لمتون، آن. ک. س،  اصلاحات ارضی در ایران، تهران، امیرکبیر 1394.
لهسایی­زاده، عبدالعلی، تحولات اجتماعی در روستاهای ایران، شیراز: نوید شیراز، 1369.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد 73، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1403ق.
مظاهری، علی، زندگی مسلمانان در قرون وسطی، ترجمة مرتضی راوندی، تهران، سپهر، ‏1348.
مولوی، جلال­الدین محمد، کلیات شمس تبریزی، به کوشش بدیع­الزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر، 1376.‏
                         ، فیه ما فیه، محقق بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، نگاه، 1386.‏
                         ، مثنوی معنوی دفتر سوم و چهارم، به اهتمام رینولد نیکلسون، لیدن، بریل، 1929.
                         ، مثنوی معنوی دفتر پنجم و ششم ، به اهتمام رینولد نیکلسون، لیدن، بریل، 1933.
نلسون، بی اچ، مسائل جامعه‌شناسی روستایی، ترجمة مصطفی ازکیا، تهران، روزبهان، 1368.
نیما یوشیج، حکایات و خانواده سرباز، تهران، امیرکبیر، 1362.
وثیق، بهزاد و همکاران، «مکان و مسکن از منظر اسلام»، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن کریم، سال اول، ش 3، 102-93، تابستان 1388.
ونوتی، برونوبن و همکاران، «جامعه‌شناسی روستایی در جهان معاصر»، ترجمة نعمت‌الله تقوی، نگین- ش 141، 31-34، بهمن 1355.
هانتینگتون، ساموئل، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران، نشر علم، 1370.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة‌ ها‌‌‌دی جلیلی، تهران، نشر نی، 1389.
یوسفی‌فر، شهرام، «الگوی پیدایش شهر و شهرنشینی در تاریخ ایران»، دو فصلنامه تاریخ ایران، ش 6، 145-170، بهار 1389.
یوسفی‌فر، شهرام، «تأملاتی در زندگی شهری و روستایی سده‌های میانه ایران»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 126، 25-8 ،  آبان 1387.
یوسفی‌فر، شهرام، شهر و روستا در سده‌های میانه تاریخ ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390.
Benet F., “The Ideology of Islamic Urbanization”, International Journal of Comparative Sociology, Volume 4, Issue 2, pages 211 – 226, 1963.
Caunce, Stephen. “Parliamentary elections, 1950–2005, as a window on Northern English ‎identity and regional devolution”, in New Directions in Local History since Hoskins, edited by Christopher Dyer, Andrew ‎Hopper,‎‏ ‏Evelyn Lord and Nigel Tringham, Hatfield: University of ‎Hertfordshire Press, 2011.
Fairclough, Norman., Analysing Discourse, Routledge, 2003.
Gee, James Paul.An Introduction to Discourse Analysis Theory and Method, Routledge, 1999.
Huff, Dietrich. “Formation and Ideology of the Sasanian State in the Context of Archaeological Evidence” The Sasanian Erathe Idea of Iran, Volume III, Edited By Vesta Sarkhosh Curtis and Sarah Stewart, by Tauris, 2008.
Laclau, Ernesto and Mouffe, Chantal. Hegemony and Socialist Strategy: Towards A Radical Democratic Politics, Verso, 2001.
Lynch, Kenneth., Rural-Urban Interaction in the Developing World (Perspectives in Development), Routledge, London and New York, 2005.
Mortada, Hisham.Traditional Islamic Principles of Built Environment, Routledgecurzon, London and New York, 2003.
Vandergeest, Peter and DuPuis, E. Melanie, “Introduction”, creating the ‎countr yside: the politics of rural and environmental discourse. Philadelphia: Temple University Press, 1996.
‎Thompson, Eric C., Tim Bunnell, and D. Parthasarathy. “Introduction: Place, Society and Politics across Urban and Rural Asia”, Cleavage, Connection and Conflict in Rural, Urban and Contemporary Asia, Editors Tim Bunnell D. Parthasarathy Eric C. Thompson. New York: Springer, 2013.
Vandergeest, Peter and DuPuis, E. Melanie., Creating the Countryside, Temple University Press, 1996.