نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
در دوران تاخت و تاز اعراب به خاک ایران، یزدگرد سوم (حکومت حدود ۶۳۲-۶۵۱ میلادی)، زمامداری طبرستان را به گیل گاوباره، نواده شاهنشاه ساسانی، جاماسپ (حکومت حدود ۴۹۶ میلادی) سپرد. اندکی پس از آن، بادوسپان نخست، فرزند گیل گاوباره، در سال ۶۶۵ میلادی با گشودن رویان، دودمان بادوسپانیان را بنیان نهاد که تا سال ۱۰۰۶ هجری قمری بر بخش‌هایی از طبرستان فرمان راندند. حکومت بادوسپانیان تا اواسط سده نهم هجری، یکپارچه و پابرجا بود، اما پس از مرگ ملک کیومرث بن بیستون، این خاندان به دو شاخه تقسیم شد؛ گروهی به رهبری ملک کاوس در نور و گروهی دیگر به رهبری ملک اسکندر در کجور، بر قلمرو بادوسپانیان حکم راندند. در کشاکش و ستیز میان این دو برادر، قلعه‌های مازندران اهمیتی شگرف یافتند و تسلط بر آنها، نقشی حیاتی در بقای هر یک از آنان ایفا می‌کرد. بر اساس متون تاریخی، برخی از آنها حتی پیش از ورود اعراب به مازندران بر فراز قله‌های سر به فلک کشیده رشته کوه‌های البرز ساخته شده بودند. برای نمونه، می‌توان از سه قلعه‌ی پولاد در بلده نور، قلعه‌های کجور و اسپی‌روز در منطقه کجور در غرب مازندران یاد کرد که بر طبق گزارش مورخان سده‌های میانه، در نبردهای میان حاکمان غرب مازندران اهمیت بسیار داشتند. قلعه‌ی پولاد و کجور مکان‌یابی شده‌اند، اما قلعه‌ی اسپی‌روز هنوز در هاله‌ای از ابهام و ناشناختگی باقی‌مانده است. همواره در میان مورخان اعصار گذشته، پیرامون مکان قلعه‌ی اسپی‌روز، گمانه‌زنی‌هایی مطرح بوده است. مقاله حاضر بر آن است تا با بررسی و جستار در اسناد محلی طبرستان، متون تاریخی و نیز کاوش و بازدید از قلعه‌ی اسپرِز در روستای زانوس در کجور مازندران، به مکان‌یابی این قلعه بپردازد. مدعای پژوهشگر این است که قلعه‌ای در کوه‌های اسپرِز روستای زانوس کجور قرار دارد که در میان مردمان محلی از دیرباز تاکنون به «قلاع» یا «قلاع گردن» آوازه داشته و به گمان بسیار، همان قلعه‌ی اسپی‌روز است که سرانجام در پی یورش لشکریان صفوی به کجور، مانند قلعه‌ی کجور ویران گشت
تازه های تحقیق
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Castle of Espe-rūz or Espe-rez: A New Suggested Site for Espe-rūz Castle, the Residence of King Iskandar Badospani (1333-1360), in the Village of Zanous in the West of Mazandaran
نویسنده [English]
- Hamidreza Pashazanous
Department of History University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]
tranDuring the Arab invasion of Iran, Yazdegerd III (r. 632–651) reportedly granted the Dabuyid ruler Gil Gavbara control over Tabaristan. Gil Gavbara's son, Baduspan I, was given control over Ruyan in 665, thereby establishing the Baduspanid dynasty, which governed the region until the 1590s. Following the demise of Kayumarth I in 1453, a dynastic conflict ensued, leading to the division of the Baduspanid kingdom between Kayumarth’s sons, Iskandar IV and Ka'us II, in Kojur and Nur respectively. Amidst the strife between these two brothers, the castles of Mazandaran they have gained significant importance, with their control playing a pivotal role in the survival of each contender. Among these fortresses, Espe-rūz or Espe-rez Castle stands out as one of the most prominent, having long intrigued historians. This article seeks to pinpoint the location of this castle by analyzing historical and archaeological findings discovered in Zanous village, situated in Kojour District of Nowshahr County, Mazandaran province, Iran. When the author was examining the documents of the old families of Tabaristan to write an article about Baduspanan, he came across the name of Espe-rez and the existence of the Espe-rez Castle in the mountains around the Zanos forest in Kejur Mazandaran. Further examination of the documents, historical texts and research about this topic revealed two views about the castle and Mount Espe-rez recorded in the local documents of Tabaristan and the castle of Espe-rūz mentioned in the historical texts. Scholars such as Rabino still consider its location unknown, and some like Professor Manouchehr Sotoudeh, without mentioning any documents, consider Espe-rūz Castle to be in the vicinity of Kajour. However, after observing historical and archeological evidence, the author came to the hypothesis that the village and fortress of Espe-rez in the ancient documents and rumors of the natives of the region could be the same as the village and fortress of Espe-rūz in historical texts.
کلیدواژه‌ها [English]
- Baduspanid
- Iskandar IV
- Espe-rūz
- Zanous village
- Mazandaran province
-
translator
- Afrikaans
- Albanian - shqipe
- Arabic - العربیة
- Armenian - Հայերէն
- Azerbaijani - azərbaycanca
- Basque - euskara
- Belarusian - беларуская
- Bengali - বাংলা
- Bulgarian - български
- Catalan - català
- Chinese - 中文（简体中文）
- Chinese - 中文 (繁體中文)
- Croatian - hrvatski
- Czech - čeština
- Danish - dansk
- Dutch - Nederlands
- English
- Esperanto - esperanto
- Estonian - eesti
- Filipino
- Finnish - suomi
- French - français
- Galician - galego
- Georgian - ქართული
- German - Deutsch
- Greek - Ελληνικά
- Gujarati - ગુજરાતી
- Haitian Creole - kreyòl ayisyen
- Hebrew - עברית
- Hindi - हिन्दी
- Hungarian - magyar
- Icelandic - íslenska
- Indonesian - Bahasa Indonesia
- Irish - Gaeilge
- Italian - italiano
- Japanese - 日本語
- Kannada - ಕನ್ನಡ
- Korean - 한국어
- Latin - Lingua Latina
- Latvian - latviešu
- Lithuanian - lietuvių
- Macedonian - македонски
- Malay - Bahasa Melayu
- Maltese - Malti
- Norwegian - norsk
- Persian - فارسی
- Polish - polski
- Portuguese - português
- Romanian - română
- Russian - русский
- Serbian - Српски
- Slovak - slovenčina
- Slovenian - slovenščina
- Spanish - español
- Swahili - Kiswahili
- Swedish - svenska
- Tamil - தமிழ்
- Telugu - తెలుగు
- Thai - ไทย
- Turkish - Türkçe
- Ukrainian - українська
- Urdu - اردو
- Vietnamese - Tiếng Việt
- Welsh - Cymraeg
- Yiddish - יידיש
Double-click
Select to translatetranslator
- Afrikaans
- Albanian - shqipe
- Arabic - العربیة
- Armenian - Հայերէն
- Azerbaijani - azərbaycanca
- Basque - euskara
- Belarusian - беларуская
- Bengali - বাংলা
- Bulgarian - български
- Catalan - català
- Chinese - 中文（简体中文）
- Chinese - 中文 (繁體中文)
- Croatian - hrvatski
- Czech - čeština
- Danish - dansk
- Dutch - Nederlands
- English
- Esperanto - esperanto
- Estonian - eesti
- Filipino
- Finnish - suomi
- French - français
- Galician - galego
- Georgian - ქართული
- German - Deutsch
- Greek - Ελληνικά
- Gujarati - ગુજરાતી
- Haitian Creole - kreyòl ayisyen
- Hebrew - עברית
- Hindi - हिन्दी
- Hungarian - magyar
- Icelandic - íslenska
- Indonesian - Bahasa Indonesia
- Irish - Gaeilge
- Italian - italiano
- Japanese - 日本語
- Kannada - ಕನ್ನಡ
- Korean - 한국어
- Latin - Lingua Latina
- Latvian - latviešu
- Lithuanian - lietuvių
- Macedonian - македонски
- Malay - Bahasa Melayu
- Maltese - Malti
- Norwegian - norsk
- Persian - فارسی
- Polish - polski
- Portuguese - português
- Romanian - română
- Russian - русский
- Serbian - Српски
- Slovak - slovenčina
- Slovenian - slovenščina
- Spanish - español
- Swahili - Kiswahili
- Swedish - svenska
- Tamil - தமிழ்
- Telugu - తెలుగు
- Thai - ไทย
- Turkish - Türkçe
- Ukrainian - українська
- Urdu - اردو
- Vietnamese - Tiếng Việt
- Welsh - Cymraeg
- Yiddish - יידיש
Double-click
Select to translatetranslator
- Afrikaans
- Albanian - shqipe
- Arabic - العربیة
- Armenian - Հայերէն
- Azerbaijani - azərbaycanca
- Basque - euskara
- Belarusian - беларуская
- Bengali - বাংলা
- Bulgarian - български
- Catalan - català
- Chinese - 中文（简体中文）
- Chinese - 中文 (繁體中文)
- Croatian - hrvatski
- Czech - čeština
- Danish - dansk
- Dutch - Nederlands
- English
- Esperanto - esperanto
- Estonian - eesti
- Filipino
- Finnish - suomi
- French - français
- Galician - galego
- Georgian - ქართული
- German - Deutsch
- Greek - Ελληνικά
- Gujarati - ગુજરાતી
- Haitian Creole - kreyòl ayisyen
- Hebrew - עברית
- Hindi - हिन्दी
- Hungarian - magyar
- Icelandic - íslenska
- Indonesian - Bahasa Indonesia
- Irish - Gaeilge
- Italian - italiano
- Japanese - 日本語
- Kannada - ಕನ್ನಡ
- Korean - 한국어
- Latin - Lingua Latina
- Latvian - latviešu
- Lithuanian - lietuvių
- Macedonian - македонски
- Malay - Bahasa Melayu
- Maltese - Malti
- Norwegian - norsk
- Persian - فارسی
- Polish - polski
- Portuguese - português
- Romanian - română
- Russian - русский
- Serbian - Српски
- Slovak - slovenčina
- Slovenian - slovenščina
- Spanish - español
- Swahili - Kiswahili
- Swedish - svenska
- Tamil - தமிழ்
- Telugu - తెలుగు
- Thai - ไทย
- Turkish - Türkçe
- Ukrainian - українська
- Urdu - اردو
- Vietnamese - Tiếng Việt
- Welsh - Cymraeg
- Yiddish - יידיש
Double-click
Select to translatetranslator
- Afrikaans
- Albanian - shqipe
- Arabic - العربیة
- Armenian - Հայերէն
- Azerbaijani - azərbaycanca
- Basque - euskara
- Belarusian - беларуская
- Bengali - বাংলা
- Bulgarian - български
- Catalan - català
- Chinese - 中文（简体中文）
- Chinese - 中文 (繁體中文)
- Croatian - hrvatski
- Czech - čeština
- Danish - dansk
- Dutch - Nederlands
- English
- Esperanto - esperanto
- Estonian - eesti
- Filipino
- Finnish - suomi
- French - français
- Galician - galego
- Georgian - ქართული
- German - Deutsch
- Greek - Ελληνικά
- Gujarati - ગુજરાતી
- Haitian Creole - kreyòl ayisyen
- Hebrew - עברית
- Hindi - हिन्दी
- Hungarian - magyar
- Icelandic - íslenska
- Indonesian - Bahasa Indonesia
- Irish - Gaeilge
- Italian - italiano
- Japanese - 日本語
- Kannada - ಕನ್ನಡ
- Korean - 한국어
- Latin - Lingua Latina
- Latvian - latviešu
- Lithuanian - lietuvių
- Macedonian - македонски
- Malay - Bahasa Melayu
- Maltese - Malti
- Norwegian - norsk
- Persian - فارسی
- Polish - polski
- Portuguese - português
- Romanian - română
- Russian - русский
- Serbian - Српски
- Slovak - slovenčina
- Slovenian - slovenščina
- Spanish - español
- Swahili - Kiswahili
- Swedish - svenska
- Tamil - தமிழ்
- Telugu - తెలుగు
- Thai - ไทย
- Turkish - Türkçe
- Ukrainian - українська
- Urdu - اردو
- Vietnamese - Tiếng Việt
- Welsh - Cymraeg
- Yiddish - יידיש
Double-click
Select to translateآملی، مولانا اولیاء اللّه. (1348). تاریخ رویان، تصحیح منوچهر ستوده، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ابن اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن.(1396)، تاریخ طبرستان، تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، جلدهای اول و دوم، تهران، اساطیر.
ابن فقیه همدانی.(1416)، البلدان، تحقیق یوسف الهاوی، بیروت، عالم الکتاب.
ابن رسته، احمد بن عمر.(1365)، الاعلاق النفسیه، ترجمه و تعلیق توسط حسین قرهچانلو، تهران، امیرکبیر.
اسکندر بیگ ترکمان.(1350)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به اهتمام ایرج افشار، جلد دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1340). مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اعظمی سنگسری، چراغعلی. (1354)، گاوبارگان پادوسپانی (بازماندگان ساسانیان در رویان از 22 تا 1006 هجری). شرکت افست «سهامی خاص». تهران.
اعظمی سنگسری، چراغعلی.(1356)، «گیل، فرشواذگرشاه و گاوبارگان دابویهی (اسپهبدان بزرگ طبرستان)»، تهران، مجله بررسی‌های تاریخی، شمارۀ 3، سال دوازدهم، صص 39-90.
بیرونی، ابوریحان .(۱۳۲۱)، آثارالباقیه عن القرون الخالیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران، کتابخانه خیام.
خزایی کوهپر، مصطفی و پرستو مسجدی خاک. (1396). «بررسی و معرفی محوطههای باستانی پیش از تاریخ تا آغاز اسلامی به دست آمده از قسمت مرکزی کجور، مازندران»، نشریه جستارهای باستان‌شناسی ایران پیش از اسلام، جلد ٢، شماره ٢، پیاپی ٤، پاییز و زمستان، صص 75-90.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین الحسینی.(1380)، حبیب السیر، جلد سوم، تهران، انتشارات خیام.
رودگر کیادارا، ایرج.(1381)، محال ثلاث (تنکابن، کلارستاق، کجور) در نهضت مشروطیت، تهران، کیانا.
رابینو، ه.ل.(1365)، مازندران و استرآباد، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ایران.
ستوده، منوچهر.(1374)، از آستارا تا استارباد، جلد 1-5، چاپ دوم، تهران، انجمن آثار و مفاخر.
سهیلی خوانساری، احمد.(1368)، کمال هنر، تهران: سروش،
شوشتری، قاضی نورالله.(1377)، مجالس المومنین، جلد دوم، تهران، انتشارات اسلامیه.
غفاری قزوینی، قاضی احمد.(1343)، تاریخ جهان‌آرا، تهران، ایستگاه سرچشمه.
مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین. (1345)، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، مقدمه نویس: محمدجواد مشکور. مصحح: محمدحسین تسبیحی، تهران، مؤسسه مطبوعاتى شرق.
مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین. (1364)، تاریخ گیلان و دیلمستان، تصحیح: منوچهر ستوده، تهران، انتشارات اطلاعات.
ملا شیخعلی گیلانی.(1352)، تاریخ مازندران (تألیف شده در سال 1044 ه.ق)، تصحیح: دکتر منوچهر ستوده، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
مهجوری، اسماعیل.(1353)، دانشمندان و رجال مازندران، به کوشش هدایت الله مهجوری، ساری، چاپ شرق.
مهجوری، اسماعیل. (1345)، تاریخ مازندران (دوره دوجلدی)، ساری، چاپ اثر.
ناصرالدین‌شاه.(1399)، سفرنامۀ ناصرالدین‌شاه به مازندران، به کوشش فرشاد ابراهیمی، تهران، خانۀ تاریخ و تصویر ابریشمی.
نعیمایی عالی، امین.(1388)، «سیاهه مطالبات یکی از مالکان خاندان کیا مکارج کجور»، پیام بهارستان، د.2، شمارۀ 6، زمستان.
ندیم، مصطفی و تقی لطیفی شیردار.(1394)، «بازشناسی تاریخ محلی سوادکوه: مطالعه موردی حمام‌های عمومی»، پژوهشنامه تاریخهای محلی ایران، مقاله 9، دوره 4، شماره اول- پیاپی 7-پاییز و زمستان، صص. 108-118.
نعیمایی عالی، امین و محمدباقر وثوقی.(1397)، «تأثیر اوضاع سیاسی و مذهبی مازندران و گیلان در سدة نهم هـ. ق بر کتیبه‌های ملک کیومرث بادوسپانی، حاکم رویان و رستمدار»، پژوهشهای علوم تاریخی، سال 10، شمارة 1، بهار و تابستان، صص 97-116.
نوری اسفندیاری، اسدالله. (1329)، تاریخ خانواده اسفندیاری، تهران، چاپ اقبال.
Amoli, M. O. 1969, The History of Royan, edited by Manouchehr Sotoudeh, Tehran: Iran Cultural Foundation Publications. [In Persian].
Azami Sangsari, C., 1977, "Gil, Farshwadgarshah and the Gaubaragan of Dabuyah (The Great Ispahbads of Tabaristan)," Tehran, Historical Studies Journal, No. 3, Twelfth Year, pp. 39-90. [In Persian].
Azami Sangsari, C.,1975, The Gaubaregan of Paduspan (The Sasanian descendants in Royan from 22 to 1006 Hijri). Offset Company (Private Joint Stock), Tehran. [In Persian].
Biruni, A. R. 1942, The Remaining Signs of Past Centuries. Translated by Akbar Daanasrecht. Tehran: Khayyam Library. [In Persian].
Calmard, J.,1991. "Marʿas̲h̲is". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E. & Pellat, Ch. (eds.). Encyclopaedia of Islam. Volume VI: Mahk–Mid (2nd ed.). Leiden: E. J.
Daryaee, Touraj,2014. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.TauriS.
Eskandar Beg Turkman, 1971, The History of Alam Ara-ye Abbasi, edited by Iraj Afshar, Volume Two, Tehran: Amir Kabir Publications. [In Persian].
Gazerani, S. 2014. "Why Was the Story of Arash-i Kamangir Excluded from the Shahnameh," Iran Nameh, 29:2, pp. 42–63.
Ghaffari Qazvini, Q. A., 1964, The History of Jahan Ara, Tehran: Sarcheshmeh Station. [In Persian].
Ibn Esfandiyar, B.l.D.M. H, 2017, The History of Tabaristan, edited by Abbas Iqbal Ashtiani, Tehran: Asatir. [In Persian].
Ibn Rusta, A. O., 1986, Al-Alaq al-Nafisa, translated and annotated by Hossein Qareh-Chanlu, Tehran: Amir Kabir. [In Persian].
Ibn-Faqih Hamadani, 1995, Al-Buldan, researched by Yousef al-Hawi, Beirut, Alam al-Kitab. [In Persian].
Istakhri, A. I. ., 1961, Routes and Kingdoms, compiled by Iraj Afshar, Tehran: Book Translation and Publishing Bureau. [In Persian].
Khazaei Kouhpar, M. and Masjedi Khak, P.,2017, "Study and Introduction of Archaeological Sites from Prehistoric to Early Islamic Periods in the Central Part of Kojur, Mazandaran," Iranian Pre-Islamic Archaeological Review Journal, Vol. 2, No. 2, Serial 4, Fall and Winter, pp. 75-90. [In Persian].
Khwandamir, G. al-Din ibn H. al-Din al-H.,2002, Habib al-Siyar, Volume Three, Tehran: Khayyam Publications. [In Persian].
Madelung, W. 1988. "Baduspanids". Encyclopædia Iranica, online edition, Vol. III, Fasc. 4. New York. pp. 385–391.
Mahjoori, E., 1974, Scientists and Figures of Mazandaran, compiled by Hedayatollah Mahjoori, Sari: Shargh Printing. [In Persian].
Mahjoori, E. 1966, The History of Mazandaran (Two-Volume Edition), Sari: Asar Printing. [In Persian].
Mar'ashi, Z. al-D. I. al-Din.,1966, The History of Tabaristan, Royan, and Mazandaran, Introduction by Mohammad Javad Mashkur, Corrected by Mohammad Hossein Tasbihi, Tehran: Shargh Publishing Institute. [In Persian].
Mar'ashi, Z. al-Din ibn Nasir al-Din.,1985, The History of Gilan and Deylamistan, edited by Manouchehr Sotoudeh, Tehran: Ettelaat Publications. [In Persian].
Minorsky, V. 1995. "Rūyān". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Lecomte, G. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VIII: Ned–Sam. Leiden: E. J. Brill.
Gilani,M. S. A.,1973, The History of Mazandaran (Written in 1044 AH), corrected by Dr. Manouchehr Sotoudeh, Tehran: Iran Cultural Foundation Publications. [In Persian].
Morton, A. H.,1987. “Dinars from Western Māzandarān of Some Vassals of the Saljūq Sultan Muḥammad b. Malik- Shāh,” Iran, No. 25, pp. 77-90.
Nadim, M. and Latifi,Taghi S, 2015, "Revisiting the Local History of Savadkuh: A Case Study of Public Baths," Iranian Local History Research Journal, Article 9, Volume 4, Issue 1, Serial 7, Fall and Winter, pp. 108-118. [In Persian].
Naimaei Ali, A. and Vosoughi, M. B., 2018, "The Impact of Political and Religious Conditions in Mazandaran and Gilan in the Ninth Century AH on the Inscriptions of King Keyumars Baduspan, Ruler of Royan and Rostamdar," Historical Science Research, Year 10, No. 1, Spring and Summer, pp. 97-116. [In Persian].
Naimaei Ali, A., 2009, "The List of Demands of One of the Landowners of the Kia Makarej Family of Kojur," Payam-e Baharestan, Vol. 2, No. 6, Winter. [In Persian].
Naser al-Din Shah, 2020, Naser al-Din Shah's Travelogue to Mazandaran, compiled by Farshad Ebrahimi, Tehran: House of History and Silk Image. [In Persian].
Noori Esfandiari, A., 1950, The History of the Esfandiari Family, Tehran: Eqbal Printing. [In Persian].
Rabino, H.L., 1986, Mazandaran and Astarabad, translated by Gholam Ali Vahid Mazandarani, Tehran: Iranian Scientific and Cultural Publications Company. [In Persian].
Roudgar Kia-Dara, I., 2003, The Three Districts (Tonekabon, Kalarstaq, Kojur) in the Constitutional Movement, Tehran: Kiana. [In Persian].
Shushtari, Q. N., 1998, Majalis al-Mu'minin, Volume Two, Tehran: Islamiyeh Publications. [In Persian].
Sohaily Khansari, Ahmad, The Pinnacle of Art, Tehran: Soroush, 1989. [In Persian].
Sotoudeh, M., 1995, From Astara to Astarabad, Volumes 1-5, Second Edition, Tehran: Association of National Works and Honors. [In Persian].
)