نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• سجاد امیدپور

فارق التحصیل دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

این پژوهش با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، به بررسی سازوکارهای تولید روایت تاریخی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در سه گفتمان مسلط می‌پردازد. چارچوب نظری بر اساس مفهوم "قدرت-معرفت" فوکو صورت‌بندی شده است که نشان می‌دهد چگونه حقیقت تاریخی در بستر روابط قدرت ساخته می‌شود. روش تحقیق ترکیبی است از تحلیل محتوای کیفی اسناد آرشیوی و مطالعه موردی تطبیقی. داده‌های اصلی پژوهش شامل سه دسته اسناد بوده‌اند: 1. اسناد رسمی دوره پهلوی (دستورالعمل‌های سانسور، کتاب‌های درسی) 2. گزارش‌های طبقه‌بندی شده آمریکایی (مدارک سیا و وزارت خارجه) 3. تولیدات گفتمان انقلابی (نوارهای سخنرانی، نشریات زیرزمینی). یافته‌های مقاله نشان می‌دهد هر گفتمان از استراتژی‌های متمایزی برای روایت‌سازی استفاده کرده است. گفتمان پهلوی با ایجاد نهادهای رسمی تاریخ‌نگاری و کنترل نظام‎مند محتوای آموزشی، روایتی یکسان‌ساز ارائه می‌داد. گفتمان آمریکایی از طریق مکانیسم‌های پیچیده طبقه‌بندی اسناد و زمان‌بندی افشاگری، روایت خود را مدیریت می‌کرد. در مقابل، گفتمان انقلابی با استفاده از شبکه‌های غیررسمی اطلاع‌رسانی و بازتفسیر نمادین وقایع، روایت مسلط را به چالش می‌کشید. تحلیل مقایسه‌ای این سه گفتمان نشان می‌دهد که اختلاف آنها صرفاً در جزئیات روایی نبوده، بلکه در منطق درونی تولید دانش و سازوکارهای مشروعیت‌بخشی به روایت‌ها ریشه داشته است. این پژوهش به این نتیجه کلیدی می‌رسد که فهم دقیق رویدادهای تاریخی نیازمند بررسی همزمان هم روایت‌ها و هم سازوکارهای تولید و توزیع آن روایت‌هاست.

کلیدواژه‌ها

• قدرت-معرفت
• تحلیل گفتمان
• کودتای ۲۸ مرداد
• روایت‌سازی تاریخی
• حافظه جمعی

موضوعات

• تاریخ

عنوان مقاله [English]

Power and Knowledge; The Construction of Historical Memory: A Genealogy of Contested Discourses in the Representation of the 1953 Iranian Coup

نویسنده [English]

• sajjad omidoiur

Graduated with a PhD in Political Sociology from Allameh Tabatabaei University.

چکیده [English]

This study offers a critical discourse analysis of the 1953 Iranian coup through Foucault's power-knowledge framework, examining how three competing narratives—the Pahlavi regime's official version, the American political establishment's classified accounts, and revolutionary counter-narratives—constructed fundamentally different historical truths. The research demonstrates how each discourse developed distinct mechanisms for producing and legitimizing knowledge: the Pahlavi state employed institutionalized history-writing committees and educational censorship to promote its "national uprising" narrative; American authorities utilized sophisticated document classification systems and strategic disclosure timelines to frame events within Cold War geopolitics; while revolutionary forces created alternative epistemological spaces through underground cassette tapes and samizdat publications that reinterpreted the coup as anti-imperialist resistance. These findings reveal how historical truth emerges not from objective facts but from complex power struggles over representation, where control of narrative production becomes instrumental in shaping collective memory and political legitimacy. The study highlights the dynamic interplay between dominant knowledge systems and resistant counter-memories, showing how marginalized groups can challenge hegemonic historical accounts through innovative dissemination strategies. By comparing these competing truth regimes—their validation criteria, authentication protocols, and dissemination channels—the research provides a nuanced understanding of how power operates through knowledge production, offering broader insights into the political nature of historical consciousness and the contested processes through which societies construct meaning from past events.

کلیدواژه‌ها [English]

• power-knowledge
• discourse analysis
• 1953 Iranian coup
• historical narrative
• collective memory