نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران

چکیده

نیمۀ دوم سدۀ سوم هجری و دورۀ زمامداری سه خلیفه، معتمدبالله (256ـ 279هـ)، معتضد (279-289هـ) و مکتفی (289-295هـ)، با بازیابی اقتدار دستگاه خلافت عباسی و تجدید سازمان آن همراه بود. این فرآیندِ اصلاحی که ابواحمد موفق (م.278هـ) آن را آغاز کرد و ابوالعباس معتضد درخشان‌ترین چهرۀ آن بود، در میان دو دورۀ انحطاط قرارگرفت؛ نخستین دوره، دورۀ سامرا بود که در آن سربازبردگان ترک و غیر ترک زمام خلافت را به دست گرفتند و دومین دوره که با خلافت مقتدر (295-320هـ) آغاز شد، شاهد فساد دربار، فروپاشی دیوان‌سالاری و گسیخته شدن سازمان نظامی بود و با ورود بویه‌ای‌ها به بغداد (334هـ) پایان گرفت. ساختاری که در این دوره پدید آمد، دارای چند ویژگی بود: تمرکز قدرت در نهاد خلافت، تمرکز دیوان‌سالاری و برتری نهادن آن بر نیروی نظامی، جلوگیری از واگذاری اقطاع در برابر خدمات اداری و نظامی و در آخر، ایجاد سپاهیان دائمی و مزدبگیر. در این نوشتار فرآیند اجرای این اصلاحاتباتأکیدبردگرگونیدرساختنظامی،بررسیوواکاویمی­شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reform of Abbasids' Government Structure in the Second Half of Third Century AH

نویسنده [English]

  • Mohammad Ahmadimanesh

PhD. Graduate in History, University of Tehran

چکیده [English]

The second half of the third Hijri century, coinciding with the reign of three caliphs, al-Mu’tamid (256-79 AH), al-Mu’tadhid (279-89 AH), and al-Muktafi (289-95 AH), Abbasids restored their authority and renewed their organization. This reform process which was began by Abu Ahmad al-Muwaffaq (d. 278 AH) and reached its climax at the time of Abu al-Abbas al-Mu’tadhid stood between two decline periods: the first one is known as the period of Samarra, when the Turkish and non-Turkish slave soldiers assumed the reign of the caliphate, and the second one which started with the reign of al-Muqtadir (295-320 AH), witnessed the corruption of the court, the collapse of bureaucracy, and the destruction of the military organization and ended by the Buwayhids entrance  in Baghdad in 334 AH. The created structure had several features: concentration of power in the caliphate, concentration of bureaucracy and its supremacy to military force, prevention of land granting in return to administrative or military services, and lastly, development of a permanent wage-earner army. The administrative procedures of these reforms are going to be studied in present paper, with an emphasis on transformation on military construct.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Abbasid Caliphate
  • Successful
  • al-Mu’tadhid
  • al-Muktafi
  • Bureaucracy
ابن‌الاثیر، عزالدین ابوالحسن على ‌بن ‌ابى‌الکرم، الکامل فی التاریخ ، ج 7و 8 بیروت، دارصادر، 1965/ 1385.
ابن‌الطقطقى، محمد بن‌ على‌ بن ‌طباطبا، الفخرى فى الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیه‌، تحقیق عبدالقادر محمد مایو، ط الاولى، بیروت، دارالقلم العربى‌، 1997/ 1418‌.
ابن‌ندیم، محمد بن ‌اسحاق، الفهرست، محمدرضا تجدد، چاپ یکم، تهران، اساطیر، 1381.
الدوری، عبدالعزیز، النظم الاسلامیه (الخلافه، الضرائب و الوزاره)، بغداد، وزارة المعارف العراقیه، 1950.
العیون‌والحدائق، الجزء الرابع، القسم‌الاول، تحقیق نبیله عبدالمنعم داود، بی‌جا، 1392ق/ 1972.
قرطبی، عریب‌ بن ‌سعد، دنبالۀ تاریخ طبری، مترجم: ابوالقاسم پاینده، چاپ یکم، تهران، اساطیر، 1354.
صابی، ابوالحسن محسن ‌بن ‌هلال، تحفة‌الامرا فی تاریخ‌الوزراء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1998/ 1419ق.
طبری، ابوجعفر محمد‌ بن ‌جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج 9، 10 و 15، ط الثانیه، بیروت، دارالتراث، 1967/1387.
کاتبی، غیداء خزنه، الخراج منذ الفتح الاسلامی حتی اواسط القرن الثالث الهجری، الطبعة الاولی، بیروت، 1994ق.
کندی، ابی‌عمر محمد بن ‌یوسف، کتاب‌الولاة و کتاب‌القضاة، تصحیح رفن کست، بیروتة مطبعة ‌الآباء الیسوعین، 1908.
متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم، علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، امیرکبیر، 1364.
مسعودی، ابوالحسن على ‌بن ‌الحسین‌، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، تحقیق اسعد داغر، چ دوم، قم، دار الهجرة، 1409ق.
مسعودی، ابوالحسن على ‌بن ‌الحسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوى، القاهرة، دارالصاوی، بى‌تا.مسکویه الرازى، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق، ابوالقاسم امامى، ج 5، ط الثانیه، تهران، سروش، 1379.
الهمدانی، محمدبن‌عبدالملک، تکمله‌ تاریخ الطبری، تحقیق البرت یوسف کنعان، بیروت، المطبعة الکاثولیکیه، الطبعة الثانیه ، 1961.
یعقوبی، احمد ‌بن ‌ابى‌یعقوب، تاریخ الیعقوبى، بی‌تا، بیروت، دارصادر.
Hugh, K., the Armies of the Caliphs, Military and Society in the Early Islamic State, London, Newyork: Routledge, 2001, first published.
Hugh K., the Prophet and the Age of the Caliphates, New York: Longman, 1986.
 M.A. Shaban, Islamic History, a New Interpretation, London & Newyork: Cambridge University Press, 1976.
Matthew S.G., the Turkish Officers of Sammarra: Revenue and the Exercise of Authority, Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol.42- No.4 (1999), pp.466-493.