نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دورۀ اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

رابطه حزب پان­ایرانیست با جبهۀ ملی تا کودتای 28 مرداد 1332 از سرفصل­های مهم در ادوار فعالیت این حزب می­باشد. این حزب که اساس تشکیل آن بر مسائل هویت ملی، ناسیونالیسم و جلوگیری از نفوذ بیگانه مبتنی بود، مسئلۀ نفت را مهم­ترین مسئلۀ کشور در زمان خود می­دانست و به همین دلیل با جبهۀ ملی به همکاری پرداخت. رابطۀ حزب پان­ایرانیست با جبهۀ ملی در دو سطح قابل بررسی است: الف) حمایت آشکار و فراگیر، ب) مخالفت و جدایی. سؤال مهم این است که زمینه­ها و دلایل این رفتار سیاسی متفاوت چیست؟ ظاهراً این تغییر رویکرد، تحت­تأثیر دو آرمان­ حزبی حزب پان­ایرانیست یعنی ناسیونالیسم و پادشاهی قرار داشت. ناسیونالیسم، وجه مشترک نزدیکی سیاسی و سرنوشت سنت پادشاهی دیرین ایرانی، نقطه اختلاف این دو جریان با هم بود. مسائل دیگری نیز در گسترش اختلافات فی­مابین نقش داشتند: مانند رفتار سیاسی دکتر مصدق در برخورد با مخالفین به­ویژه حزب توده، فعالیت دولت­های انگلستان و آمریکا و مسائل داخلی جبهه مانند رابطۀ دکتر مصدق و آیت­الله کاشانی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Pan-Iranist Party vs Jebheye Melli before the Overthrow of Dr. Mosaddeq

نویسندگان [English]

  • Mohammad reza alam 1
  • mohammad afsari rad 2

چکیده [English]

The relation of Pan-Iranist Party and the National Front of Iran until 1953 Iranian coup d'état is of great importance in its periods of activity. This relation can be examined at two different levels: the obvious and pervasive support, and the opposition and separation. In the first period, the Pan-Iranist Party supported the objectives and activities of the National Front party, particularly the nationalization of the oil industry. In the second period, this support changed into opposition and even confrontation. The backgrounds and reasons of this political behavior are different and influenced by two ideals of nationalism and kingdom of the Pan-Iranist Party. Participating in protests, Conflicts with the Tudeh Party, Articles published in newspapers and magazines party. In this course, support Changed the opposition and even Conversion the clash. And Its expression can be traced in the developments leading to the 1953 Iranian coup d'état. The key question is what is the different political context and the reason for this behavior? The backgrounds and reasons of this political behavior are different and influenced by two ideals of nationalism and kingdom of the Pan-Iranist Party. Nationalism is the Aspect of common political affinity and the fate of Iranian ancient royal tradition led by the National Front when faced with the threat of removal, Spot the difference between the two flows together. Other important issues also played a role in the spread of differences between political behavior of doctor mossadegh in dealing with the opposition, particularly the Tudeh Party, Activity governments of Britain and America, inner issues such National Front as the relationship between doctor Mossadegh's and Ayatollah Kashani.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Pan-Iranist Party
  • the National Front of Iran
  • Oil Nationalization
  • 1953 Iranian coup d'état
  • Mohammad Mosaddegh
آشوری، داریوش، دانشنامۀ سیاسی، مروارید، تهران، 1371.
ادیب هروی، محمدحسین، تاریخ پیدایش مشروطیت ایران، چاپ علمی، تهران، 1331.
اسماعیلی، خیرالله، احزاب سیاسی ایران، طاق بستان، کرمانشاه، 1379.
بختیاری، شهلا، حزب پان­ایرانیست به روایت اسناد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1385.
بزرگمهر، جلیل، تقریرات مصدق در زندان، فرهنگ ایران زمین، تهران، 1359.
جامی، گذشته چراغ راه آینده است، بی­نا، بی­جا، 1362.
جزنی، بیژن، تاریخ سی ساله ‌ایران، تهران، مازیار، ج1، 1357، ص62.
خامه‌ای، انور، خاطرات سیاسی (پنجاه نفر و سه نفر)، گفتار، تهران، 1372.
رزمجو، علی­اکبر، حزب پان­ایرانیست، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1378.
روزولت، کرمیت، کودتا در کودتا، شرکت سهامی خاص، تهران، 1359.
زارعشاهی، احمدعلی، علل تشکیل و انحلال جبهه ملی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1380.
زعیم، کورش، جبهه ملی ایران از پیدایش تا کودتای 28 مرداد 1332، ایران، تهران، 1379.
سنجابی، کریم. خاطرات سیاسی، صدای معاصر ایران، تهران، 1381.
شاهدی، مظفر، حزب پان­ایرانیست (1388-1330)، مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تهران، 1389.
طیرانی، بهروز، اسناد احزاب سیاسی ایران، سازمان اسناد ملی، تهران، 1376.
عاملی تهرانی، محمدرضا، رابطۀ حکومت و مردم، تهران، انتشارات حزب پان‌ایرانیست، 1347.
عظیمی، فخرالدین، بحران دمکراسی در ایران، البرز، تهران، 1372.
فوران، جان. مقاومت شکننده، مؤسسه ‌انتشارات رسا، تهران، 1383.
قاسمی، ابوالفضل. تاریخچۀ جبهۀ ملی، نشریه‌ حزب ایران، تهران، 1357.
کاتم، ریچارد، ناسیونالیسم در ایران، ترجمۀ‌ فرشته سرلک، گفتار، تهران، 1371.
کاتوزیان، محمدعلی همایون. مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ترجمۀ‌ فرزانه طاهری، نشر مرکز، تهران، 1378.
کرمانی، رضا، با پان‌ایرانیستم و حزب پان‌ایرانیست آشنا شویم، شمارۀ3، تشکیلات کرج، کرج، انتشارات حزب پان‌ایرانیست، 1384.
کوهستانی­نژاد، مسعود، حزب ایران و مجموعه­ای از اسناد و بیانیه­ها، شیرازه، تهران، 1379.
کیانفر، سید نوری، زمان­های سوخته، مه، تهران، 1384.
گازیوروسکی، مارک، کودتای 28 مرداد 1332، ترجمه غلامرضا نجاتی، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1378.
گازیوروسکی، مارک، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه‌ فریدون فاطمی، نشر مرکز، تهران، 1371.
متینی، جلال، نگاهی به کارنامۀ سیاسی دکتر مصدق، شرکت کتاب، تهران، 1384.
رجال عصر پهلوی، (کتاب اول)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، تهران، 1385.
مکی، حسین، خلع ید (کتاب سیاه)، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360.
مهربان، رسول، بررسی مختصر احزاب بورژوازی لیبرال در مقابله با جنبش کارگری انقلابی ایران، پیک ایران، تهران، 1365.
نجاتی، غلامرضا، جنبش ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد 1332، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1378.
نجاتی، غلامرضا، مصدق سال­های مبارزه و مقاومت، مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا، تهران، 1378.
نجمی، ناصر، مصدق مبارز بزرگ، کلینی، تهران، 1359.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اسناد احزاب سیاسی در ایران، جلد سی و یکم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1379.
وطن­دوست، غلامرضا، اسناد سازمان سیا و کودتای 28 مرداد، مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا، تهران، 1379.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، سرنوشت یاران دکتر مصدق، چ2، انتشارات علمی، ‌تهران، 1384.      
مصاحبه با رضا کرمانی20/4/87 .
مصاحبه ناصر تکمیل همایون: مورخ 13/ 3/ 87.
مصاحبه با هوشنگ طالع، مورخ 19 /4 / 87 و  21 /4 / 87 و  21 /6 / 87.
باختر امروز، شماره 865، سال 1331 و  شماره 871، 6 شهریور 1331 و شماره 73، 2آبان 1328.
تهران مصور، سال 1331.
خاک و خون، ش 148، سال 1345.
ساسانی، شماره 29،23 اسفند 1329 و  شماره 35،27­، مرداد1330.
کیهان، دوشنبه2361377، ص: 8.
ندای پان‌ایرانیست­، شماره 25­، 14 تیر 1331 و شماره 42­، آبان 1331 و سال دوم  شماره 34، 8/6/1331 و  شماره 39،26­، مهر 1331 و شماره 31،18 مرداد 1331.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد شماره 01467009 و 62135517.
مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، اسناد شماره 9135517 و  15135617
سازمان اسناد ملی، اسناد شماره 12970 و 87510