مقاله پژوهشی
عبدالرسول خیراندیش؛ مصطفی نامداری منفرد
چکیده
در سراسر نیمۀ دوم قرن نهم هجری / نیمۀ دوم سدۀ پانزدهم میلادی، دولتهای آق قویونلو و عثمانی به نحوی روزافزون به مقابله با یکدیگر کشیده میشدند. دولت آق قویونلو برای توسعۀ مناسبات تجاری، دستیابی به آناتولی مرکزی را امری ضروری میدانست، در مقابل عثمانی با خنثی کردن اقدامات آق قویونلوها، میکوشید مانع از پیوند آن دولت با ونیز ...
بیشتر
در سراسر نیمۀ دوم قرن نهم هجری / نیمۀ دوم سدۀ پانزدهم میلادی، دولتهای آق قویونلو و عثمانی به نحوی روزافزون به مقابله با یکدیگر کشیده میشدند. دولت آق قویونلو برای توسعۀ مناسبات تجاری، دستیابی به آناتولی مرکزی را امری ضروری میدانست، در مقابل عثمانی با خنثی کردن اقدامات آق قویونلوها، میکوشید مانع از پیوند آن دولت با ونیز شود که از دشمنان اروپایی دولت عثمانی به شمار می آمد، از این رو، آق قویونلوها ابتدا تلاش کردند در گام اول فرمانروایی خود را تثبیت کنند و در گام دوم وارد رقابت با فرمانروایی عثمانی شوند. مقالۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در پی کاویدن اقدامات فرمانروایان آق قویونلو برای دستیابی به تجارت با بنادر اروپایی در آن سوی دریای سیاه و مدیترانه است. نتیجۀ چنین فرایندی در مرحلۀ نخست، شکست آق قویونلوها از دولت عثمانی در دوران حسن پادشاه و در مرحلۀ دوم زوال اقتصادی آق قویونلو، با توسعۀ ارضی عثمانی بود.
مقاله پژوهشی
هادی دوستمحمدی؛ داخل خضر رخیص
چکیده
مسئلۀ اختلاف شیعه و سنّی یکی از محوریترین مسائل در تاریخ اسلام و اندیشۀ اسلامی است. این مسئله ابعاد گوناگون دینی، اجتماعی و سیاسی دارد و از همین رو، بسیاری از پژوهشگران با استفاده از ابزارها و شیوههای گوناگون، و از دیدگاه خود به بررسی آنها پرداختهاند. یکی از این پژوهشگران، دکتر علی الوردی (1913ـ1995م)، جامعهشناس و تاریخنگار ...
بیشتر
مسئلۀ اختلاف شیعه و سنّی یکی از محوریترین مسائل در تاریخ اسلام و اندیشۀ اسلامی است. این مسئله ابعاد گوناگون دینی، اجتماعی و سیاسی دارد و از همین رو، بسیاری از پژوهشگران با استفاده از ابزارها و شیوههای گوناگون، و از دیدگاه خود به بررسی آنها پرداختهاند. یکی از این پژوهشگران، دکتر علی الوردی (1913ـ1995م)، جامعهشناس و تاریخنگار عراقی است که در این مقاله به بیان رویکرد و دیدگاه او در مورد این پدیده پرداختهایم. الوردی مخاطبان بسیاری در عراق و کشورهای عربی و جهان داشته و این امر اهمیت آگاهی و بحث و مناقشۀ آثار وی را بیشتر روشن میسازد؛ زیرا نفوذ و عمق بسیاری در جامعۀ مخاطب خود دارد. در نگاه کلی، الوردی پدیدۀ اختلاف میان سنّی و شیعه را پیش از هر چیز نتیجۀ شکاف میان آرمانگرایی و واقعگرایی در بسترهای اجتماعی و تاریخی میداند. در این راه وی به بازتفسیر رخدادهای صدر اسلام هم دست میزند. در قالب این مقاله تلاش شده است دیدگاه او در این زمینهها مورد بحث قرار گیرد.
مقاله پژوهشی
محمدرضا علم؛ محمد افسری راد
چکیده
رابطه حزب پانایرانیست با جبهۀ ملی تا کودتای 28 مرداد 1332 از سرفصلهای مهم در ادوار فعالیت این حزب میباشد. این حزب که اساس تشکیل آن بر مسائل هویت ملی، ناسیونالیسم و جلوگیری از نفوذ بیگانه مبتنی بود، مسئلۀ نفت را مهمترین مسئلۀ کشور در زمان خود میدانست و به همین دلیل با جبهۀ ملی به همکاری پرداخت. رابطۀ حزب پانایرانیست با جبهۀ ...
بیشتر
رابطه حزب پانایرانیست با جبهۀ ملی تا کودتای 28 مرداد 1332 از سرفصلهای مهم در ادوار فعالیت این حزب میباشد. این حزب که اساس تشکیل آن بر مسائل هویت ملی، ناسیونالیسم و جلوگیری از نفوذ بیگانه مبتنی بود، مسئلۀ نفت را مهمترین مسئلۀ کشور در زمان خود میدانست و به همین دلیل با جبهۀ ملی به همکاری پرداخت. رابطۀ حزب پانایرانیست با جبهۀ ملی در دو سطح قابل بررسی است: الف) حمایت آشکار و فراگیر، ب) مخالفت و جدایی. سؤال مهم این است که زمینهها و دلایل این رفتار سیاسی متفاوت چیست؟ ظاهراً این تغییر رویکرد، تحتتأثیر دو آرمان حزبی حزب پانایرانیست یعنی ناسیونالیسم و پادشاهی قرار داشت. ناسیونالیسم، وجه مشترک نزدیکی سیاسی و سرنوشت سنت پادشاهی دیرین ایرانی، نقطه اختلاف این دو جریان با هم بود. مسائل دیگری نیز در گسترش اختلافات فیمابین نقش داشتند: مانند رفتار سیاسی دکتر مصدق در برخورد با مخالفین بهویژه حزب توده، فعالیت دولتهای انگلستان و آمریکا و مسائل داخلی جبهه مانند رابطۀ دکتر مصدق و آیتالله کاشانی.
مقاله پژوهشی
یزدان فرخی
چکیده
اصطلاح «سند»، واژهای کلیدی در حوزۀ علم تاریخ محسوب میشود. اگرچه دربارۀ مفهوم و حوزههای کاربردی سند تحقیقات ارزندهای صورت پذیرفته است، در خصوص ریشههای تاریخی این واژه و روند شکلگیری این مفهوم، تحقیقات علمی و دقیقی انجام نشده است. از آنجایی که ظاهراً لفظ «سند» به معنای نوشتهای رسمی، سابقهای کهن در تاریخ ...
بیشتر
اصطلاح «سند»، واژهای کلیدی در حوزۀ علم تاریخ محسوب میشود. اگرچه دربارۀ مفهوم و حوزههای کاربردی سند تحقیقات ارزندهای صورت پذیرفته است، در خصوص ریشههای تاریخی این واژه و روند شکلگیری این مفهوم، تحقیقات علمی و دقیقی انجام نشده است. از آنجایی که ظاهراً لفظ «سند» به معنای نوشتهای رسمی، سابقهای کهن در تاریخ اسلام و ایران ندارد، پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که پیشینۀ تاریخی کاربرد «سند» به معنای اخیر در متون تاریخی فارسی چیست؟ و از چه زمانی به معنای نوشتهای رسمی معمول شده است؟ این تحقیق نشان میدهد که سند به معنای نوشته و مکتوبی رسمی در متون فارسی متاخر است و در اواخر سدۀ نهم هجری از راه تشکیلات دیوانی به معنای رایج و پرکاربرد آن در روزگار اخیر تحول یافته است.
مقاله پژوهشی
مهرداد فردیار؛ محمدجواد جدی
چکیده
برای پژوهشگران حوزۀ تاریخ، دسترسی به اسناد جدید و یا چگونگی ارتباط اسناد و مدارک به یکدیگر، کلید حل بسیاری از نقاط تاریک تاریخی است. سکهها، یکی از مدارک مهم و ارزشمند در شناسایی نکات و ابهامات تاریخی از جمله نامهای جغرافیایی و سیر تحول نام آنها، نام پادشاهان و... هستند، چراکه بسیاری از تغییرات در منابع دیگر ثبت نشده و یا به دوران ...
بیشتر
برای پژوهشگران حوزۀ تاریخ، دسترسی به اسناد جدید و یا چگونگی ارتباط اسناد و مدارک به یکدیگر، کلید حل بسیاری از نقاط تاریک تاریخی است. سکهها، یکی از مدارک مهم و ارزشمند در شناسایی نکات و ابهامات تاریخی از جمله نامهای جغرافیایی و سیر تحول نام آنها، نام پادشاهان و... هستند، چراکه بسیاری از تغییرات در منابع دیگر ثبت نشده و یا به دوران ما منتقل نشدهاند، اما به کمک سکهها و علم سکهشناسی میتوان بسیاری از شهرهای از یاد رفته یا تغییر نام یافته، موضوعاتی نظیر دورۀ اهمیت آنها و بسیاری از موارد دیگر را شناسایی کرد. در این پژوهش ضمن بررسی نظرات مختلف سکهشناسان در شناسایی محل ضرابخانۀ جعفرآباد، اسناد و متون تاریخی و تصاویر تعدادی از سکههای ضرب شده، همزمان با شکلگیری فرضیۀ مجاورت شهر جعفرآباد با شهر قزوین، به تحلیل آنها پرداخته میشود.
مقاله پژوهشی
نقی لطفی؛ علی باغدار دلگشا
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی مکالمات خیالی مندرج در مطبوعات دورۀ مشروطه است. توجه ویژه به گفتمان مطبوعاتی این دوره به دلیل اوج کاربرد این وجه انتقادینو میباشد. تأکید بر مطبوعات نیز به دلیل نقش آنها به عنوان مهمترین منبع اطلاعرسانی در زمانۀ مدنظر است. در این میان پرسش اصلی این است که آیا میتوان این مکالمات خیالی را از نظر موضوعی ...
بیشتر
هدف پژوهش حاضر، بررسی مکالمات خیالی مندرج در مطبوعات دورۀ مشروطه است. توجه ویژه به گفتمان مطبوعاتی این دوره به دلیل اوج کاربرد این وجه انتقادینو میباشد. تأکید بر مطبوعات نیز به دلیل نقش آنها به عنوان مهمترین منبع اطلاعرسانی در زمانۀ مدنظر است. در این میان پرسش اصلی این است که آیا میتوان این مکالمات خیالی را از نظر موضوعی دارای رویکردی مشابه دانست؟ این مقاله که به روش توصیفی ـ تبیینی و با برشماری کامل شمارگان باقی مانده از 82 روزنامه گردآوری شده به این نتیجه رسیده است که استفاده از ساختار مکالمات خیالی در پی آشنایی با متون غربی انجام پذیرفته و پس از ظهور در آثار روشنفکران دورۀ ناصری، به ترتیب در مطبوعات فارسیزبان برونمرزی و داخلی انعکاس یافتهاست. در این مکالمات، اوضاع ایران با فرانسه و ژاپن مقاسیه شده است. این مکالمهها از نظر موضوعی دارای نگرش انتقادی نسبت به دولت قاجار و مخالفان نظام مشروطه است.
مقاله پژوهشی
جواد مرشدلو
چکیده
در دهههای واپسین سدۀ نوزدهم/سیزدهم یک جنبش فکری در حوزۀ مسلماننشین روسیۀ تزاری ظهور کرد که بعدها به جدیدیه شهرت یافت. خاستگاه نخستین این جنبش، تاتارستان و کریمه و بنیانگذار آن روشنفکری تاتار به نام اسماعیل گاسپرینسکی (گاسپیرالی/غصپری) بود. هدف اصلی جنبشی که او به راه انداخت، اصلاح نظام آموزش در جوامع مسلمان روسیه به عنوان گام ...
بیشتر
در دهههای واپسین سدۀ نوزدهم/سیزدهم یک جنبش فکری در حوزۀ مسلماننشین روسیۀ تزاری ظهور کرد که بعدها به جدیدیه شهرت یافت. خاستگاه نخستین این جنبش، تاتارستان و کریمه و بنیانگذار آن روشنفکری تاتار به نام اسماعیل گاسپرینسکی (گاسپیرالی/غصپری) بود. هدف اصلی جنبشی که او به راه انداخت، اصلاح نظام آموزش در جوامع مسلمان روسیه به عنوان گام نخست و بنیادی برای اصلاح فرهنگی و اجتماعی این جوامع بود. گاسپرینسکی، آرای نوگرایانه خود را با نگارش مقالاتی در روزنامۀ ترجمان که خود تأسیس کرده بود و شماری رساله در میان جوامع مسلمان روسیه تزاری منتشر کرد. این اقدام او با استقبال گستردۀ طیفی از تجددگرایان مسلمان در تاتارستان و آسیای مرکزی مواجه شد. در پژوهش پیشرو کوشش شده است با تمرکز بر یکی از جنبههای نسبتاً مغفول جنبش جدیدیه، نقش این جنبش در روند گذار فرهنگی آسیای مرکزی از دورۀ تزاری به دورۀ شوروی بررسی شود. به این منظور کوشش شده است روند تاریخی توسعه و شکوفایی جنبش جدیدیه در آسیای مرکزی و بنمایههای نظری آن، با رویکردی تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شود. نتیجۀ اولیۀ این بررسی نشان میدهد که اندیشۀ جدیدیه هم در مرحلۀ تکوین و هم در مرحلۀ گسترش، با سیاستهای روسیگردانی آسیای مرکزی همراستا بوده است.
مقاله پژوهشی
یاسمن یاری
چکیده
این پژوهش تلاش دارد با بررسی اندیشههای محمد قاسم امین، نگاه این اندیشمند مصری به مسئلۀ زن را درک نماید. در این نوشتار، به این پرسش بنیادین پاسخ داده میشود که متون وی، دربارۀ حقوق اجتماعی زن مصری، چگونه صورتبندی شده است؟ در این راستا، از رویکرد نظری تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف بهره گرفته شده است. مدعای این پژوهش اینگونه ...
بیشتر
این پژوهش تلاش دارد با بررسی اندیشههای محمد قاسم امین، نگاه این اندیشمند مصری به مسئلۀ زن را درک نماید. در این نوشتار، به این پرسش بنیادین پاسخ داده میشود که متون وی، دربارۀ حقوق اجتماعی زن مصری، چگونه صورتبندی شده است؟ در این راستا، از رویکرد نظری تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف بهره گرفته شده است. مدعای این پژوهش اینگونه تنظیم شده است: متون تولید شده توسط یک اندیشمند سکولار مصری در نیمۀ نخست قرن بیستم، نابرابری موجود در حقوق اجتماعی زن را بازتاب میدهد. این متون تحتتأثیر هژمونی غربگرایی، تلاش دارد جامعۀ سنتی مصر را زیر سؤال ببرد. گفتمان موجود در جامعه را که به شدت تحت تسلط اندیشۀ مردسالارانه و سنت قرار دارد در هم شکند و گفتمانی نوین، ایجاد نماید. گفتمانی که نابرابری جنسیتی موجود در جامعه را به چالش میکشد و متصور است که با بهرهگیری از نگاه غرب به مسئلۀ حقوق اجتماعی زن، میتواند دگرگونی ایجاد کند. متون تولید شده، به عنوان یک ساختار اجتماعی، خود بازتابدهندۀ ویژگیهای موجود در جامعۀ مصر در دهههای پایانی قرن نوزده و سالهای آغازین قرن بیست است.