نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی گروه فرش مرکز آموزش عالی فرش راور، دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

چکیده

با رونق معتنابهِ تجارت بین‌المللی فرش ایران در اواسط دورۀ قاجاریه، فرش به کالای صادراتی مهمی در ایران تبدیل شد. این سؤال مطرح است که در این دوره نقش دستگاه‌های اجرایی عصر قاجاریه در اداره کردن این صنعت و تجارت چگونه بوده است؟ هدف از این پژوهش، بررسی اقدامات دولت در زمینۀ صنعت فرش در عصر قاجاریه است. با توجه به نقش بارز دولت در اقتصاد ایران، این مقاله به‌عنوان تجربه‌ای برای مدیریت دولتی صنعت فرش حائز اهمیت زیادی است. این پژوهش نشان می‌دهد دستگاه‌های دولتی عصر قاجاریه، به فراخور درخواست‌های فعالین این عرصه، برنامه‌هایی ازجمله مبارزه با رنگ‌ جوهری، حمایت از شرکت‌های خارجی، معرفی بین‌المللی فرش ایران و کمک به توسعۀ تجارت بین‌المللی آن را اجرا کردند. عاملین اجرای سیاست‌های دولتی وزارتخانه‌های خارجه، تجارت، مالیه و همچنین گمرک و کنسولگری‌ها بودند. گردآوری اطلاعات مقاله به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی است و داده‌ها با روش تحقیق تاریخی مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Qajar Administration in Iranian Carpet Industry and Business

نویسندگان [English]

  • rasoul parvan 1
  • Mansoureh Etehadieh 2

1 Inspructor Carpet Department, Carpet Education Center of Raver, Shahid Bahonar University of Kerman

2 Associate Professor of History, University of Tehran

چکیده [English]

Carpet became one of the Iranian important export commodities after a significant boom in Iran's international carpet business in the middle of the Qajar period. The question arises here is how the Qajar administration played role in managing this industry and business. This study is to evaluate the government's measures in the field of carpet in the Qajar era. This paper matters a lot, considering the significant role of the government in the economy of Iran, as an experience for the governmental management of carpet industry. The study shows that Qajar administration carried out several programs such as: opposing with ink colors usage in the carpet weaving, supporting foreign companies, introducing Iranian carpet to the world and helping the international carpet business development. The executive agents of the state policy were: Department of State, Ministry of Commerce, Department of Finance, Customs office and Consulates. The data collection has been library-based and documentary and it has been analyzed through historical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Carpet Business
  • Carpet Industry‌
  • Administrative Organizations
  • Iran Carpet
  • Qajar era
اتحادیه، منصوره و رسول پروان، «تحولات تجارت فرش دستباف ایران در دورۀ قاجاریه (با تکیه بر بازار بین‌المللی فرش دستباف)»، مطالعات تاریخ فرهنگی: پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال دوم، شمارۀ پنجم، پاییز 1389، صص 1-36.
اورسل، ارنست، سفرنامه اورسل (1882 میلادی)، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران، چاپ شرکت افست (سهامی خاص) چاپخانه بیست و پنجم شهریور، 1353.
اینووه، ماساجی، سفرنامۀ ایران، ترجمه دکتر هاشم رجب‌زاده، با همکاری کینجی ئه‌اورا، تهران، طهوری، 1390.
پولاگ، یاکوب ادوارد، سفرنامۀ پولاگ «ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، 1361.
جمال‌زاده، محمد‌علی، گنج شایگان (اوضاع اقتصادی ایران در ابتدای قرن بیستم)، چاپ اول، تهران، کتاب تهران، 1362.
دیولافوا، مادام ژان و شوالیه لژیون دونور، ایران، کلده و شوش، ترجمه علی‌محمد فره‌وشی (مترجم همایون)، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران، 1369.
ساموئل گیرین ویلر، بنجامین، ایران و ایرانیان، به اهتمام رحیم رضازاده ملک، چاپ اول، تهران، گلبانگ، 1363.
سایکس، سرپرسی، سفرنامه سرپرسی سایکس یا ده هزار میل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران، لوحه، 1363.
سیف، احمد، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران، چشمه، 1373.
عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار: 1332-1215 ه‍.ق)، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران، گستره، 1362.
فلاندن، اوژن، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نور صادقی، تهران، اشراقی، 2536.
کرزن، جرج، ایران و قضیه ایران، ترجمه غ. وحید مازندرانی، جلد 1، تهران، کتاب، 1349.
مشیری، محمد، شرح مأموریت آجودانباشی (حسین‌خان نظام‌الدوله)، به انضمام متن سفرنامه عبدالفتاح گرمرودی، تهران، اشرفی، 2536.
موسایی، میثم، تجارت خارجی ایران (در عهد قاجار و پهلوی)، تهران، جامعه‌شناسان، 1390.
واکر، دانیل، «فرش‌های دوران صفویه»، تاریخ و هنر فرش‌بافی در ایران (براساس دائرة‌المعارف ایرانیکا)، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه ر.لعلی خمسه، تهران، نیلوفر، 1384، صص 75-88.
بی‌نام، «مخصوص تجار ایرانی» و «به تجار و اصناف ایرانی»، روزنامۀ کاوه، سال دوم (دورۀ جدید)، شمارۀ 2، 1/6/1339ق مطابق با 10/2/1918م، ص 18، در: [روزنامۀ] کاوه (مؤسس و مدیر سید حسن تقی­زاده)، زیر نظر ایرج افشار، تهران، شرکت افست «سهامی عام»، 2535.
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران، اسناد مربوط به سال‌های 1317 تا 1339ق (1899 تا 1925م):
«سواد کاغذ وزارت خارجه مسیو نوز مدیر گمرکات»، سند ش  26-01-29-1317ق.
«سواد رقعه وزارت امور خارجه به فرمانفرمای عربستان و لرستان»، سند ش 2-07-24-1319ق.
«سواد کاغذ وزارت خارجه به شاهزاده عضدالسلطان»، سند ش 3-07-24-1319ق.
«بدون عنوان»، سند ش 5-07-24-1319ق.
«در باب یک جفت قالیچه برای رئیس‌جمهور اتازونی»، سند ش 108-21.1-05-1320ق.
«بدون عنوان»، سندش 40-16-09-1320ق.
«[نامه به] سفارت اعلیحضرت شاهنشاه ایران در واشنگتن»، سند ش 043-3-10-1320ق.
«سواد کاغذ وزارت خارجه به سعدالدوله وزیرمختار ایران مقیم بروکسل»، سند ش 3-15-19-1320ق.
«بدون عنوان»، سند ش 5-14-23-1320ق.                                        
«نامه وزارت گمرک به وزیر امور خارجه»، سندش 2-14.2-23-1320ق.
«مفاد فرمان اعلا حضرت شهنشاهی ارواح العالمین له الفدا»، سند ش 3-13-24-1320ق.
«سواد کاغذ وزارت خارجه به محقق­السلطنه»، سند ش 4-14-25-1320ق.
«[نامۀ] سفارت اعلیحضرت شاهنشاه ایران در لاهه»، سند ش 065-6-9-1322ق.
«[نامۀ] وزارت تجارت»، سند ش 24-3P-7K-1322ق.
«ادارۀ تلگرافی دولت علیۀ ایران، از عراق به طهران»، سند ش 17-10-18-1324ق.
«[نامۀ] وزارت امور خارجه»، سند ش 21-10-18-1324ق.
«سواد کاغذ وزارت خارجه به معتمد خاقان حاکم عراق»، سند ش 82-18-04-1325ق.
«سواد مراسله وزارت خارجه به سفارت اتازونی»، سند ش 83-18-04-1325ق.
«[نامۀ] کارپردازی اول دولت علیه ایران در شام»، سند ش 65-01-22-1325ق.
«سواد تلگراف وزارت داخله به حکمران عراق»، سند ش 36-05-24-1325ق.
«[نامۀ] وزارت مالیه؛ سواد مراسله گمرک11 صفر نمره 10898»، سند ش 76-6P-39K-1328ق.
«بدون عنوان»، سند ش 13.1-37-11-1329ق [صفحۀ سمتِ چپ سند].
«[نامۀ] وزارت امور خارجه؛ (نوع مسوده: مراسله به سفارت عثمانی)»، سند ش 1-24-35-1330ق.
«[نامۀ] وزارت امور خارجه؛ (نوع مسوده: مراسله به سفارت عثمانی)»، سند ش 3-24-35-1330ق.
«[نامۀ] وزارت امور خارجه به سفارت استامبول (ضمیمه فرمان و نشان)»، سند ش 3-12-48-1331ق.
«نامۀ سفارت بریتانیا به وزارت جلیله امور خارجۀ دولت علیّه ایران»، سند ش 12-58-25-1333ق.