نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر مؤسسۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود

چکیده

مسجد و آسیاب سنگی داراب، ازجمله بناهای بسیار بحث­برانگیز در تاریخ معماری ایران است. این بنا از اوایل سدۀ نوزدهم میلادی موردتوجه مستشرقین و مورخین ایرانی قرار گرفته و در باب تاریخ احداث و عملکرد آن سخن گفته و نظرات گوناگون و متنوعی مطرح کرده­اند. برخی آن را یک نیایشگاه مهری، آتشکدۀ زرتشتی، کلیسای مسیحی، معبد بودایی، مسجدی اسلامی، و حتی خانقاه و کاروانسرا دانسته‌اند. از نظر نگارندگان، علت اصلی این آشفتگی و تنوع نظرات ارائه­شده، کم­توجهی و ناتوانی در قرائت  کتیبه­های موجود در سردر ورودی، کتیبۀ محراب، و کتیبه­های آسیاب سنگی است که باعث به خطا رفتن بسیاری از مطالعات مربوط به این بنا شده است. در این مقاله، علاوه بر قرائت متن کامل کتیبه­ها، به استناد متون تاریخی هم­دوره قدمت بنا، تاریخ احداث، نوع کاربری و نام و نسبت سازندة بنای مسجد سنگی داراب روشن شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Unread Inscriptions of Darab's Stone Mosque in Identifying the Function and the Date of Building Construction

نویسندگان [English]

  • a s 1
  • Mirza Mohammad Hassani 2

1 t

2 Assistant Professor and Member of scientific in Islamic Azad University of Shahrood

چکیده [English]

The stone Mosque/Mill of Darab is one of the most controversial monuments in the history of Iranian architecture. Attracting the attention of orientalists and many Iranian historians, from the beginning of 19th century, it made them to speak and present various opinions about its function and the date of its construction. Some have considered it as a Mithraic temple, a Zoroastrian fire temple, a Christian church, a Buddhist temple, an Islamic mosque, and even a monastery or caravanserai. The main cause of this turmoil and the variety of presented views, from the writers' point of view, is the lack of attention and disability in reading the inscriptions on the entrance, the altar, and the stone mill inscriptions that leads to the failure of many studies related to the construction.  In addition to reading the full text of the inscriptions, in present study, the antiquity of the building, the date of its construction, the type of its use, and the name the founder of the masonry of the Darab's  stone mosque and his consanguinity  have been clarified  according to contemporary historical texts.
Keywords

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stone Mosque
  • Stone Mill
  • Darab
  • inscriptions
  • Mitraic Temple
  • Fire Temple
  • Mosque
آیتی، عبدالمحمد، تحریر تاریخ وصّاف، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
آل‌ابراهیم، محمدرضا. آثار باستانی، اماکن مذهبی و گردشگاه‌ها در استهبان، چاپ اول، سته‌بان، استهبان، 1387.
احمدبن حسین بن علی کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر، 1357.
اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ ایران پس از اسلام، چاپ اول، تهران، نامک، 1380.
تقی­نژاد، مهدی، مساجد کازرون، تهران، کازرونیه، 1384.
جعفربن محمد بن حسن جعفری، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی، 1384.
جواهری، پرهام و محسن جواهری، چارۀ آب در تاریخ فارس، جلد یکم، چاپ اول، تهران، گنجینة ملی آب ایران، 1378.
حسنی، میرزا محمد، تاریخچۀ آرامگاه دحیۀ کلبی در دارابجرد، چاپ اول، قم، مجمع ذخایر اسلامی، 1393.
حسنی، میرزا محمد، [معرفی سند اجارۀ قاجاری آسیاب سنگی داراب]، پیک جنوب داراب، هفتۀ چهارم، ص 12، 1390.
حسینی شیرازی، محمد نصیر (فرصت­الدّوله)، آثار عجم، جلد اول تصحیح منصور رستگار فسایی، چاپ اول، تهران، امیرکبیر، 1377.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن،‌ فارسنامة ناصری، جلد دوم، تصحیح منصور رستگار فسایی، چاپ اول، تهران، امیرکبیر، 1376.
شبانکاره‌ای، محمدبن علی بن محمد، مجمع­الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر، 1376.
صاحب شبانکاره­ای، دفتر دلگشا، تصحیح غلامحسین مهرابی و پروانه کیانی، چاپ اول، شیراز، بنیاد فارس­شناسی و آوند اندیشه، ­1389.
صادقیان، ابوالحسن، تاریخ داراب در عهد قاجار و پهلوی، چاپ اول، قم، مجمع ذخایر اسلامی، 1394.
صداقت­کیش، جمشید، کردان شبانکاره، چاپ اول، سنندج، کالج، 1390.
فتوحی قیام،‌ منصور، [سه مسجد اتابکی]، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، جلد اول، ویراستار محمد قره چمنی، چاپ اول، تهران، دانشکدة هنر، 1378.
مصطفوی، سیدمحمدتقی، اقلیم پارس، چاپ دوم، تهران، اشاره و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1375.
مهرآبادی، میترا، تاریخ سلسله‌های محلی ایران، چاپ اول، تهران، دنیای کتاب، 1387.
ناصرالدین منشی کرمانی، سِمط العُلی لِلحضرة العُلیا در تاریخ قراختائیان کرمان، تصحیح مریم میرشمسی، تهران، بنیاد موقوفات افشار یزدی، 1394.
نطنزی، معین­الدین، منتخب­التواریخ معینی، تصحیح پروین استخری، چاپ اول، تهران، اساطیر، 1383.
وصاف الحضرة، عبدالله بن فضل­الله، تاریخ وصّاف الحضرة، تصحیح علیرضا حاجیان‌نژاد، جلد چهارم، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران، 1388.
ویلبر دونالد. ن، معماری اسلامی ایران در دورة ایلخانی، ترجمة عبداللـه فریار، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی، 1365.
هوف، دیتریش، [داراب پایتخت ایالتی]، ترجمة فرامرز سمیعی، در: [پایتخت‌های ایران] به کوشش محمدیوسف کیانی، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374.
Bier, L. The Masjid-I Sang Near Dārāb and the Mosque of Shahr-I Īj: Rock-Cut Architecture of the Ilkhanid Period, 1986, P.129, note 14.
Gropp.G. Nadjmabadi.S. Bericht über Eine Reise in West-und Südiran, in: Archäologische Mitteilungenaus Iran, Neue Folge, Vol3, 1970.
Huff. D. Masjed-e Sangi a Rock-Cut Mosque near the ancient site of Dārābgerd  in Enceclopedya Iranica.(برگرفته از سایت ایرانیکا)