نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات اجتماعی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

ایران و عثمانی به عنوان دو دولت همجوار با مرزهای طولانی طی سده­های متمادی روابط بسیار پرفرازونشیبی را پشت سرگذاشتند. یکی از مسایل اصلی که هنوز جای پژوهش­های جدی دربارة آن خالی است، مسئلة چگونگی تعیین مرزهای دو دولت است. از هنگام انعقاد عهدنامة دوم ارزنة­الروم در 1263ق/1847م، تحدید حدود دو دولت وارد مرحلة جدیدی شد. درست از نیمة قرن نوزدهم تا نیمة قرن بیستم کمیسیون­های متعددی مرکب از نمایندگان چهار دولت، برای حل و فصل اختلافات سرحدی میان ایران و عثمانی تشکیل شد. آغاز به کار نخستین کمیسیون تحدید حدود (ق1266/1850م) در واقع نقطة­عطف و سنگ­بنای تمامی کمیسیون­های بعدی به حساب می­آید. پژوهش حاضر با روش تاریخی و رویکرد تحلیلی- انتقادی، با تکیه بر اسناد، به ویژه اسناد وزارت امور خارجه و نیز برخی آثار خطی به این پرسش­ها پاسخ می­دهد: نخستین کمیسیون تحدید حدود، چرا و چگونه تشکیل شد؟ رفتار و عملکرد نمایندة عثمانی، درویش­پاشا، در جریان نخستین کمیسیون تحدید حدود چگونه بود؟ در این پژوهش، دو اثر مشیرالدوله و درویش­پاشا در کنار اسناد ایرانی و عثمانی، به عنوان منابع و مدارک اصیل، مبنای کار بوده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Investigation of Derwish Pasha’s Actions in the First Iranian-Ottoman Demarcation Commission (1850-1852)

نویسنده [English]

  • naser salehi

چکیده [English]

Iran and Ottoman Empire over the course of centuries, have left a high-tensionrelationship. One of the main issues that still remains to be seriously investigated is the question of how the two state’s boundaries are delimitated. Since the signing of the second Erzrum Treaty in 1263/1847, the delimitation of two states entered a new stage. Right from the middle of the nineteenth century to the middle of the twentieth century, numerous commissions, composed of representatives of four states, were set up to resolve border disputes between Iran and the Ottoman Empire. The first delimitation commission (1266/1850) in fact, is considered the turning point of all future commissions. The present research responds with the historical method and analytical-critical approach, relying on documents, in particular the foreign affairs documents, as well as some manuscripts on these questions: How and why the first demarcation commission was formed? What was the actions of the Ottoman representative, Derwish Pasha, during the first demarcation commission? Two works of Moshirdouleh and Derwish Pasha, along with Iranian and Ottoman documents, have been the basis of the present research.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dewrvish Pasha
  • Mirza Ja’far Khan Moshirdouleh
  • Demarcation
  • Iran and Ottoman Empire
آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، چاپ پنجم، تهران، خوارزمی، 2535.
اسکوفیلد، ریچارد، «تدقیق مرزها: تلاش­های نیمة قرن نوزدهم برای نقشه­برداری و علامت­گذاری مرزهای ایران و عثمانی»، ترجمة حسن افشار، مندرج در جنگ و صلح در ایران دورة قاجار و پیامدهای آن در گذشته و اکنون، تهران، مرکز، 1389، 253-291.
اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (قاجاریه)، به کوشش محمدرضا نصیری، ج 3، تهران، کیهان، 1371.
اسنادی از روند انعقاد عهدنامة دوم ارزنةالروم، به کوشش نصرالله صالحی، تهران، وزارت امور خارجه، 1377.
بروسه­لی محمد طاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1342.
ثریا، محمد، سجل عثمانی یا خود تذکرة مشاهیر عثمانیه، ج 2، استانبول، بی­نا، 1311.
خورشیدپاشا، تحدید حدود ایرانیّه مأموریتیله فی 28صفر سنة 65 ]12[ و فی 11 کانون سنة 64 ]12[ تاریخنده طرف دولت علیه­دن اعزام بیورلمش اولان متوفی درویش­پاشا ایله برلکده بولنان انقره والیسی اسبق متوفی خورشیدپاشا طرفندن قلمه النمش اولان لایحه­در، درسعادت، محمودبک، 1300.
درویش­پاشا، دولت علیّه ایله ایران دولتی بیننده اولان حدودک لایحه­سیدر، استانبول، عامره، 1287.
                         ، لایحة تحدید حدود ایران و عثمانی، ترجمه از ترکی عثمانی میرزاجهانگیرخان ناظم الملک مرندی یکانلو، نسخة خطی، ش. 17965، کتابخانة ملی.
سامی، شمس­الدین، قاموس­الاعلام، ج 3، استانبول، بی­نا، 1308.
سواد مکاتبات، ش نسخه 18، بایگانی وزارت امور خارجه ایران.
گزیدة اسناد سیاسی ایران و عثمانی، ج 1-3، تهران، وزارت امور خارجه، 1369 و 1370.
مشیرالدوله، میرزاسیدجعفرخان، رسالة تحقیقات سرحدیه، نسخة خطی، ش. 2775، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
مسیو چریکف، سیاحتنامه، ترجمة آبکار مسیحی، به کوشش علی اصغر عمران، تهران، شرکت سهامی کتاب­های جیبی، 1358.
ناظم­الملک مرندی یکانلو، میرزامحبعلی­خان، مجموعة رسائل و لوایح تحدید حدود ایران و عثمانی، تصحیح و پژوهش نصرالله صالحی، طهوری، تهران، 1395.
Ateş, Sabri. The Ottoman-Iranian borderlands: making a boundary,1843-1914, Cambridge University Press, 2013.
Aykun, İbrahim. Erzurum Konferansi (1843-1847) ve Osmanlı-İran Hudut Antlaşması, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Erzurum, 1995.
Fener, Alpaslan. Hadd-i Hudud-ı Saltanat-ı  Seniyye: Derviş Paşa’nın Tahdid-i Hudud-ı İraniye Adlı Eseri Işığnda Osmanlı-İran Sınırı, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015.
Hadd-i Hudud-ı İraniyeye Me’mûr: Derviş Paşa’nın Lâyihası, Çevrimyazı: Fatih Gencer, Ankara, 2016.
Mehmed Es’ad (Kolağası), Mirât-ı Mekteb-i Harbiyye, İstanbul, 1310
Mehmed Hurşid Paşa, Seyahatname-ı Hudud, Çevrimyazi: Alaattin Eser, İstanbul, 1997.
Sarıkçıoğlu, Melike. Osmanlı-İran Hudut Sorunları (1847-1913), Ankar, 2013.
Schofield, Richard (ed.). The Iran-Iraq Border (1840-1958), Efforts of Delimitation Commission and Preparation of Maps of Frontier Zone (1848-1873), Archive Editions, 1989, Vol. 2.