مقاله پژوهشی
علی احمد الیاسی
چکیده
تاریخنگاری و تاریخنگری مورخان ایرانی در عصر زندیه بهعنوان یکی از حلقهها و ادوار تاریخنگاری شایسته مداقه و بررسی است. آذر بیگدلی از نویسندگان پرکار ایرانی سده دوازدهم محسوب میشود. در ادبیات تاریخی از وی بهعنوان شاعر و تذکره‌نویس یاد میشود؛ اما یکی از جنبههای زندگی علمی وی توجه و عنایت او به تاریخ است که حاصل ...
بیشتر
تاریخنگاری و تاریخنگری مورخان ایرانی در عصر زندیه بهعنوان یکی از حلقهها و ادوار تاریخنگاری شایسته مداقه و بررسی است. آذر بیگدلی از نویسندگان پرکار ایرانی سده دوازدهم محسوب میشود. در ادبیات تاریخی از وی بهعنوان شاعر و تذکره‌نویس یاد میشود؛ اما یکی از جنبههای زندگی علمی وی توجه و عنایت او به تاریخ است که حاصل آن نوشته تاریخی کم‌نظیری است که وی در ضمن اثر ادبی خود گنجانده است؛ بنابراین، هدف اساسی این پژوهش بازکاوی اندیشه تاریخ نگاری آذر بیگدلی است. آذر بیگدلی نه تنها از مورخان سده دوازدهم ایران به شمار میرود، بلکه نقش مؤثری در تداوم و تحول تاریخنگاری عصر زندیه داشته است؛ بهگونهای که وی از یک‌جهت از مورخانی همچون استرآبادی و غفاری کاشانی الگوبرداری کرده و از جهت دیگر، وی از پیشروان نهضت بازگشت ادبی و گرایش به نثر ساده در تاریخ‌نویسی است و تأثیری که سبک نگارش وی بر نثرنویسان بعدی، بهویژه در دورة قاجار داشت، نباید نادیده گرفته شود. کوشش وی در بیان رویداد‌های تاریخی با نثری ساده و روان بعدها در دورة قاجار سرمشق مورخانی همچون دنبلی و خاوری قرار گرفت. ظهور و گسترش جنبههای اجتماعی و اقتصادی و رویکرد علّی و انتقادی و واقعیت‌گرایی و رعایت انصاف و بی‌طرفی در گزارش تاریخ نیز از دستاوردهای تاریخنگاری وی به شمار میرود.
مقاله پژوهشی
علی علی بابایی درمنی
چکیده
سابقۀ دیرین در تاریخنگاری از ویژگی‌های بارز فرهنگی ارمنی‌ها و گرجی‌ها در دورۀ باستان است. صدها سال زیستنِ مردمان ارمنستان و گرجستان در کنار یکدیگر، سبب همانندی برخی از ویژگی‌های تاریخنگاری آنها شد. از دیگر سو، اختلاف در شیوۀ حکومت در برخی از دورههای تاریخی نیز سبب اختلاف در برخی دیگر از ویژگی‌های تاریخنگاری آنها شد. ...
بیشتر
سابقۀ دیرین در تاریخنگاری از ویژگی‌های بارز فرهنگی ارمنی‌ها و گرجی‌ها در دورۀ باستان است. صدها سال زیستنِ مردمان ارمنستان و گرجستان در کنار یکدیگر، سبب همانندی برخی از ویژگی‌های تاریخنگاری آنها شد. از دیگر سو، اختلاف در شیوۀ حکومت در برخی از دورههای تاریخی نیز سبب اختلاف در برخی دیگر از ویژگی‌های تاریخنگاری آنها شد. این مقاله با بهرهگیری از منابع کهن تاریخ قفقاز و همچنین پژوهشهای نوین در این ارتباط، با بررسی تطبیقی برخی از ویژگی‌های تاریخنگاری ارمنی و گرجی، همانندی و اختلاف را در سبک نگارش این تاریخنگاریها بررسی میکند. شباهتهای تاریخنگاری ارمنی و گرجی در دورۀ باستان در موضوعاتی مانند بهرهگیری از روایات عهد عتیق و تعمیم تبار اشکانی به فرمانروایان غیر اشکانی نمود پیدا کرده است، در حالی که اختلاف میان این دو تاریخنگاری در شیوۀ بهرهگیری از روایات ملی ایرانی است.
مقاله پژوهشی
محسن رحمتی؛ پرستو مظفری
چکیده
طی قرون متمادی امور اداری- سیاسی کردستان به دست خاندان محلی اردلان و خاندان‌های وابسته به آنان اداره می‌شد که یکی از آنها، خاندان وزیری بود. اصلی‌ترین کارکردوزیری‌ها، ادارة امور دیوانی و محاسباتی امارت اردلان بود. این پژوهش به روش تاریخی ضمن بررسی چگونگی راهیابی خاندان وزیری به عرصة حکومت اردلان، بر آن است تا به جایگاه آنان در ...
بیشتر
طی قرون متمادی امور اداری- سیاسی کردستان به دست خاندان محلی اردلان و خاندان‌های وابسته به آنان اداره می‌شد که یکی از آنها، خاندان وزیری بود. اصلی‌ترین کارکردوزیری‌ها، ادارة امور دیوانی و محاسباتی امارت اردلان بود. این پژوهش به روش تاریخی ضمن بررسی چگونگی راهیابی خاندان وزیری به عرصة حکومت اردلان، بر آن است تا به جایگاه آنان در ساختار اداری و تحولات سیاسی و فرهنگی کردستان اردلان در دورة اول قاجار بپردازد. این مقاله نشان میدهد خاندان وزیری از نخستین حضور خود در دستگاه حکومت محلی اردلان از دورةافشاریه تا پایان دورة اول قاجار، روندی رو به ترقی داشتهاند. اعضای این خاندان، علاوه بر ایجاد پیوند بین امارت اردلان و دولت مرکزی، در عرصة سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ادبی و عمرانیِ کردستان حضور فعال داشتند.
مقاله پژوهشی
گودرز رشتیانی
چکیده
منطقة قفقاز در تاریخ ایران از دورة باستان از اهمیّت ویژهای برخوردار بوده و در عمده تحولات روابط خارجی ایران نقش مهمی داشته است که با جدایی از ایران در 1243 هـ.ق/ 1828م این اهمیّت برای دهههای آتی همچنان پابرجا ماند؛ گرچه شکل و صورت آن تغییر پیدا کرد. در مقالة حاضر نقش ارامنة قفقاز در موضوع گرایش به روسیه و جدایی از ایران در دورة بعد از ...
بیشتر
منطقة قفقاز در تاریخ ایران از دورة باستان از اهمیّت ویژهای برخوردار بوده و در عمده تحولات روابط خارجی ایران نقش مهمی داشته است که با جدایی از ایران در 1243 هـ.ق/ 1828م این اهمیّت برای دهههای آتی همچنان پابرجا ماند؛ گرچه شکل و صورت آن تغییر پیدا کرد. در مقالة حاضر نقش ارامنة قفقاز در موضوع گرایش به روسیه و جدایی از ایران در دورة بعد از صفویه تا عهدنامة ترکمانچای بررسی و به این پرسش اساسی پاسخ داده میشود که دیدگاههای علمی دو سدة گذشته و دوران حاضر که پیوستن به روسیة تزاری را خواست عمومی و حداکثری جامعة ارمنی میدانند تا چه میزان با واقعیت تاریخی و منابع و اسناد مربوط همخوانی و سازگاری دارد؟ در پژوهش حاضر با بررسی اسناد و متون مربوط نشان داده میشود که این گرایش یک درخواست حداکثری نبوده و بخشهای مهم و گستردهای از کلیسای اصلی و بدنة جامعة ارمنی تمایلی برای پیوستن به روسیه نداشتهاند و به دلایل مختلف سیاسی از جمله حمایتهای سیاسی دولت‌های ایران از مسیحیان به ویژه در زمان تثبیت قدرت مرکزی، بیشتر ارامنه خواستار تداوم پیوستگی به جامعة ایرانی بودهاند.
مقاله پژوهشی
نصرالله صالحی
چکیده
ایران و عثمانی به عنوان دو دولت همجوار با مرزهای طولانی طی سدههای متمادی روابط بسیار پرفرازونشیبی را پشت سرگذاشتند. یکی از مسایل اصلی که هنوز جای پژوهشهای جدی دربارة آن خالی است، مسئلة چگونگی تعیین مرزهای دو دولت است. از هنگام انعقاد عهدنامة دوم ارزنةالروم در 1263ق/1847م، تحدید حدود دو دولت وارد مرحلة جدیدی شد. درست از نیمة قرن ...
بیشتر
ایران و عثمانی به عنوان دو دولت همجوار با مرزهای طولانی طی سدههای متمادی روابط بسیار پرفرازونشیبی را پشت سرگذاشتند. یکی از مسایل اصلی که هنوز جای پژوهشهای جدی دربارة آن خالی است، مسئلة چگونگی تعیین مرزهای دو دولت است. از هنگام انعقاد عهدنامة دوم ارزنةالروم در 1263ق/1847م، تحدید حدود دو دولت وارد مرحلة جدیدی شد. درست از نیمة قرن نوزدهم تا نیمة قرن بیستم کمیسیونهای متعددی مرکب از نمایندگان چهار دولت، برای حل و فصل اختلافات سرحدی میان ایران و عثمانی تشکیل شد. آغاز به کار نخستین کمیسیون تحدید حدود (ق1266/1850م) در واقع نقطةعطف و سنگبنای تمامی کمیسیونهای بعدی به حساب میآید. پژوهش حاضر با روش تاریخی و رویکرد تحلیلی- انتقادی، با تکیه بر اسناد، به ویژه اسناد وزارت امور خارجه و نیز برخی آثار خطی به این پرسشها پاسخ میدهد: نخستین کمیسیون تحدید حدود، چرا و چگونه تشکیل شد؟ رفتار و عملکرد نمایندة عثمانی، درویش‌پاشا، در جریان نخستین کمیسیون تحدید حدود چگونه بود؟ در این پژوهش، دو اثر مشیرالدوله و درویش‌پاشا در کنار اسناد ایرانی و عثمانی، به عنوان منابع و مدارک اصیل، مبنای کار بوده است.
مقاله پژوهشی
مهدی عبادی؛ حسن حضرتی
چکیده
در دورة فترت پس از جنگ آنقره (804ق./1402م.)، جریان سیاسی- مذهبی وابسته به مدارس به مانند دولت عثمانی دچار اضطراب و پریشانی شد. با توجه به اینکه عملاً حاکمیت تثبیتشده و قدرتمندی برای پشتیبانی از آنها در جامعة عثمانی وجود نداشت، حضور تأثیرگذار آنها در جامعه بهشدت در مقایسه با ادوار پیش سستی گرفت. این واقعیت، مدرسیان و جریان مدرسی را ...
بیشتر
در دورة فترت پس از جنگ آنقره (804ق./1402م.)، جریان سیاسی- مذهبی وابسته به مدارس به مانند دولت عثمانی دچار اضطراب و پریشانی شد. با توجه به اینکه عملاً حاکمیت تثبیتشده و قدرتمندی برای پشتیبانی از آنها در جامعة عثمانی وجود نداشت، حضور تأثیرگذار آنها در جامعه بهشدت در مقایسه با ادوار پیش سستی گرفت. این واقعیت، مدرسیان و جریان مدرسی را به این نتیجه رساند که آنها برای پیشبرد اهداف مذهبی و عقیدتی خود در سطح جامعه ناگزیر هستند از احیای حاکمیت یکپارچة عثمانی حمایت کنند. این مهم برای مدرسیان و طبقۀ علمیه از این لحاظ اهمیت داشت که اِعمال اصول فقهی و هنجارهای شرعی در جامعة عثمانی که به دلیل بافت عمدتاً بدوی آن اغلب گرایش به نحله‌های غیر فقاهتی- مدرسی داشت، مستلزم قدرت سیاسی همسو بود؛ از این رو، پس از احیای وحدت سیاسی و سرزمینی عثمانی از سوی محمد چلبی (816ق./1413م.)، طیف قابل توجهی از مدرسیان تلاش خود را برای تجدید نفوذ سیاسی در حاکمیت آل‌عثمان به کار بستند. آنها در کنار تلاش برای تثبیت سلطنت محمد اول، شرایط لازم برای برخورد نظامی دولت عثمانی با جریان صوفیانة عامیانه را فراهم کردند که به اقتدار و وحدت سرزمینی دگربارة آل‌عثمان تمایل چندانی نداشتند. صدور فتوای قتل شیخ بدرالدین سماوی از سوی مفتیان و اجرای آن از سوی سلطان عثمانی و نیز قتل عام پیروان این شیخ در آناتولی که گرد طورلاق کمال، از مریدان شیخ سماونه فراهم آمده بودند، از جمله قدرت‌نمایی‌های بارز مدرسیان در روزگار احیای وحدت حاکمیت آل‌عثمان و ایام فرمانروایی محمد چلبی بود.
مقاله پژوهشی
میکائیل وحیدی راد
چکیده
روزنامۀ جنوب با طرح نظریة «دولت مستقل مقتدر»، بر این باور بود که دولت بایستی در مقابل نقشه‌ها و طرح‌های دولت‌های اروپایی، به خصوص انگلستان در حوزۀ نفت ایستادگی کند و با تکیه بر اتحاد و وحدت ملی درصدد کسب منافع ملی گام بردارد. هدف نوشتار حاضر آن است تا تصویری مستند از کنش دولت انگلستان در قالب شرکت نفت انگلیس و ایران بر مبنای ...
بیشتر
روزنامۀ جنوب با طرح نظریة «دولت مستقل مقتدر»، بر این باور بود که دولت بایستی در مقابل نقشه‌ها و طرح‌های دولت‌های اروپایی، به خصوص انگلستان در حوزۀ نفت ایستادگی کند و با تکیه بر اتحاد و وحدت ملی درصدد کسب منافع ملی گام بردارد. هدف نوشتار حاضر آن است تا تصویری مستند از کنش دولت انگلستان در قالب شرکت نفت انگلیس و ایران بر مبنای نوشتار روزنامة جنوب ارائه دهد که نویسندگان آن بر این باور بودند که این شرکت به نمایندگی از دولت انگلستان عمل میکند و سازمان سیاسی یا به گفتة روزنامه «پلتیکی» است که در تحت پوشش آن درصدد گسترش منافع انگلستان در ایران است. به این ترتیب روزنامة جنوب خود را به عنوان اولین مخالف قرارداد دارسی در ایران مطرح میکند و با رصد اقدامات انگلستان نقض مواد این قرارداد را انعکاس میدهد. در نوشتار حاضر پرسشی که نویسنده با روش تحقیق تاریخی و با مطالعة روزنامه، درصدد پاسخگویی به آن است، بررسی این دیدگاه روزنامة جنوب به قرارداد دارسی است که از آن بهعنوان سازمانی پلتیکی یاد میکنند تا مبانی و علل این نگاه روزنامه مشخص شود.
