نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه مازندران

2 دانش آموختة دکتری تاریخ دانشگاه شهیدبهشتی

چکیده

پس از پیروزی انقلاب چپ­گرایانه در همسایة شمالی ایران، یعنی روسیه، حکومت این کشور بنا بر رویکرد سوسیالیستیِ خود، اقتصاد را کاملاً در اختیار گرفت و تجارت خارجی را ملی اعلام کرد. برای تحقق این هدف، حکومت شوروی در اواخر سال 1299ش دو کمپانی دولتی ونشتورگ و تسنترسایوز را تأسیس و صادرات و واردات شوروی را به انحصار آنها درآورد. پیوند اقتصاد ایران به اقتصاد روسیه، زمینه را برای فعالیت­های این دو کمپانی در مناطق شمالی ایران، اعم از خراسان، مازندران، گیلان و آذربایجان فراهم کرد. بر این­ اساس، مقالة پیش­رو به این پرسش پاسخ می­دهد که عملکرد تجاری کمپانی­های ونشتورگ و تسنترسایوز در ایران طی سال­های 1300 تا 1306ش چه بود و چه پیامدهایی را با خود به همراه داشت؟ نتایج این پژوهش که با استفاده از روش تحقیق تاریخی و به­کارگیری اسناد و مدارک آرشیوی صورت­گرفت، نشان می­دهد که عملکردهای تجاری این دو کمپانی، ضمن اینکه اقتصاد مناطق شمالی کشور را با بحران جدی مواجه کرد، نارضایتی شدید تجار ایرانی را به همراه آورد. به‌علاوه، از زوایای سیاسی و اجتماعی نیز آثار بسیاری برجای­گذاشت. تلاش­های حکومت ایران برای رفع این بحران به­واسطة رویکرد سیاسی ایدئولوژیک حکومت شوروی تا ­انعقاد قرارداد تجاری ایران و شوروی در شهریور 1306ش بی­نتیجه ماند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Business Activity of the Soviet Companies (Venshtork and Centersayoz) in Northern Regions of Iran between 1921 to 1927 and the Consequences

نویسندگان [English]

  • Sayeed Hassan Shojaee Divkalaee 1
  • Mohammadhassan pourghanbar 2

1 Assistant Professor in History, University of Mazandaran

2 Ph.D. Graduated in history, shahid beheshti university

چکیده [English]

After the victory of the leftist revolution in Russia, Iran's northern neighbor, the government took economy under its complete control and nationalized the foreign trade according to its socialist approach. So, the Soviet government established two state-owned companies Venshtork and Centersayoz in early 1920 and gave them the monopoly of Soviet's exports and imports. The link between the two economies of Iran and Russia provided the field of activity for two above mentioned companies in the northern regions of Iran, including Khorasan, Mazandaran, Gilan and Azerbaijan. It has been tried, accordingly, in present study to examine the business activities of Venshtork and Centersayoz in Iran during the years 1921 to 1927 and their consequences. The results of this research, conducted through a historical method and based on archival documents, show that the commercial performances of these two companies created a serious crisis in economy of Iran's northern regions and a severe dissatisfaction in Iranian businessmen. In addition, it has left a lot of political and social consequences. Because of the ideological political approach of the Soviet government, the Iranian government's efforts to resolve this crisis were not successful until the trade deal between the two countries was concluded in September 1927.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commercial Performance
  • Political and Economic Consequences
  • Venshtork
  • Centersayoz
  • Iran
  • Soviet Union
اداره کل آرشیو و اسناد وزارت خارجه، ش کارتن 63، ش.پ 2، س1300ه.ش.  
                                  ، سند به ش کارتن 33، ش.پ 33، س 1300.      
                                  ، سند به ش کارتن46 ، ش.پ 21، س 1300.      
                                  ، سند به ش کارتن 35، ش.پ 31، س 1301.
                                  ، سند به ش کارتن 49، ش.پ 12، س 1301.
                                  ، سند به ش کارتن 66، ش.پ 11، س 1301
                                  ، سند به ش کارتن 36، ش.پ 52، س 1302.
                                  ، سند به ش کارتن 16، ش.پ 152، س 1302.
                                  ، سند به ش کارتن 49، ش.پ 9، س 1302.
__________ ، سند به ش کارتن 30، ش.پ5، س1301.
بیات، کاوه، اسناد احزاب سیاسی ایران: فعالیت­های کمونیستی در دورة رضاشاه، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1370.
روزنامة ­اتحاد، ش 145، فروردین 1301.
                                  ، ش 281، دی 1301.
روزنامة ایران، ش 1156، خرداد 1301.
روزنامة­ ایران ­آزاد، ش70، مرداد 1301.
__________ ، ش32، اردیبهشت1301.
روزنامة­ حبل­المتین، ش 9، شعبان 1345ق.
                                  ، ش 14، رمضان 1345ق.
                                  ، ش 21-22، ذیقعده 1345ق.
روزنامة ستارة ­ایران، ش 104، آذر 1301.
                                  ، ش 105،  آذر1301.
روزنامة شفق­ سرخ، ش 13، فروردین 1301.
                                  ، ش 4،  تیر1301.
روزنامة عصر انقلاب، ش 65، شهریور1300.
ترابی فارسانی، سهیلا، «روابط ایران وشوروی و تشکیل نهضت مقاومت اقتصادی»،  مجلة پژوهش های تاریخی دانشگاه اصفهان، دورة دوم، ش سی­ام و سی­و­یکم، 143-172،پائیز و زمستان 1381.
                                  ، تجارت مشروطیت و دولت مدرن، تهران، تاریخ ایران، 1384.
سازمان اسناد ملی ایران، سند به ش 2935494.
سیف، احمد، اقتصاد و جامعه ایران در قرن نوزدهم، تهران، نشر نی، 1387.
طاهراحمدی، محمود، روابط ایران و شوروی در دوره رضاشاه، تهران، وزارت امورخارجه، 1384.
مرکز اسناد موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، سند به ش 51777-0-0ق.                    
                                  ، سند به ش 72-1518-12م.
                                  ، سند به ش 61-335-14م.           
                                  ، سند به ش 39-651-14م.     
                                  ، سند به ش 28-76-16م. 
__________ ، سند به ش72-1518-12م.
__________ ، سند به ش138-1518-12م.          
                                  ، سند به ش 9-1412-12م.
                                  ، سند به ش 12746-0-0ن.
__________ ، سند به ش12669-0-0ن.               
                                  ، سند به ش 12688-0-0ن.
__________ ، سند به ش12693-0-0ن.
__________ ، سند به ش12698-0-0ن.
                                  ، سند به ش 46429-0-0ن.                  
                                  ، سند به ش 12756-0-0ن.
                                  ، سند به ش 12731-0-0ن.
__________ ، سند به ش 12780-0-0ن.
__________ ، سند به ش 12785-0-0ن.
__________ ، سند به ش 12655-0-0ن.
__________ ، سند به ش12764-0-0ن.              
                                  ، سند به ش 18245-0-0ن.
                                  ، سند به ش 12767-0-0ن.
__________ ، سند به ش24706-0-0ن.               
                                  ، سند به ش 24712-0-0ن.
                                  ، سند به ش 12667-0-0ن.              
                                  ، سند به ش 12708-0-0ن.
                                  ، سند به ش 12705-0-0ن.
___________ ، سند به ش24703-0-0ن.
___________ ، سند به ش24704-0-0ن.
___________، سند به ش 12669-0-0ن.
___________ ، سند به ش12287-0-0ن.
                                  ، سند به ش 18488-0-0ن.
                                  ، سند به ش 12730-0-0ن.               
                                  ، سند به ش 12741- 0-0ن.
                                  ، سند به ش 12760-0-0ن.               
                                  ، سند به ش 11920-0-0ن.
                                  ، سند به ش 21789-0-0ن.
__________ ، سند به ش12781-0-0ن.
__________ ، سند به ش12709-0-0ن.
__________ ، سند به ش12564-0-0ن.
__________ ، سند به ش11922- 0-0ن.
مرکز اسناد مؤسسة مطالعات و پژوهش­های سیاسی، سند به ش.پ 108، 1302.
مهدوی، عبدالرضا هوشنگ، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، تهران، البرز، 1373.
IRAN POLITICAL DIARIES, General Editor: R.M.Burrel, volume6:1921-1923,Cambridge :Archive Editions Ltd, 1997.