نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

چکیده

عراق با وجود ریشه‌های تمدنی کهن، کشوری نوپاست که در ابتدای دهة سوم قرن بیستم تأسیس شد. شکل‌گیری هویّت ملی در عراق از ابتدای تأسیس تاکنون با مشکلات و چالش‌های فراوانی روبه­رو بوده است؛ یکی از این مشکلات، قرائت قومی از هویّت ملی عراق است که در اکثر قریب­به­اتفاق سال‌های تأسیس این واحد سیاسی تا سقوط نظام صدام در آوریل 2003م، بر آن سایه افکنده و پس از سقوط نظام صدام به­گونه ای دیگر بر هویّت ملی عراق تأثیرگذار بوده و هست. این قرائت قومی از هویّت ملی عراق از نظر گفتمانی به­شدّت واگرا و دیگری‌ساز است و در کنار «دیگری»­های متعارف در گفتمان عرب‌گرایانه همچون استعمار، امپریالیسم، صهیونیزم و ایران، در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق به اوج خود رسید و تحت عنوان «دروازة شرقی جهان عرب» ایران را به‌مثابة دیگری برجسته ساخته، بخش بزرگی از ساکنان عراق را با هم­عرض گرفتن شیعه و ایرانی به‌مثابة دیگری طرد می‌کند. گفتمان عرب‌گرایانة واگرا در این دیگری‌سازی خود از ایران، از ابتدای شکل‌گیری عراق تحولاتی را به خود دیده است و با واژگانی همچون «شعوبی»، «عجمی»، «مجوس» و «صفوی»، بخش بزرگی از ساکنان عراق را با قرائت قوم‌گرایانه از هویّت عراقی طرد می‌کند. مسئله ایران در عراق بعد از سقوط صدام صورت جدیدی به خود می گیرد، که با توجه به تحولات هویتی در عراق، همچنان ظرفیت بازگشت به عقب را دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iran as an “Alien” in Iraq's National Identity

نویسنده [English]

  • yaser qazvini haeri

Assistant professor in history, university of Tehran

چکیده [English]

Despite the origins of its ancient civilization, Iraq is a newly established country which has been founded in the early 1930s. The formation of "National Identity" has been faced many difficulties and challenges since the founding of this country. Ethnic recitation is one of those challenges has affected Iraq's national identity throughout the years before the collapse of Saddam Hussein's regime in April 2003, and even after the collapse of his regime, it has experienced a change only in its mode. This ethnic recitation of the Iraqi national identity is discursively divergent and alien-maker in terms of discourse, and culminated besides other conventional "aliens" such as Colonialism, Imperialism, Zionism and Iran in pan-Arabist discourse during the imposed Iraqi – Iranian war. Iran was highlighted as an outstanding alien under the title of "Eastern Gate of Arab World", the policy through which a large portion of Iranians living in Iraq were expelled by considering Shiite and Iranian the same. This divergent Pan-Arabist discourse in alien-making of Iran has undergone different changes since the beginning of Iraq and forced a large part of Iraqi inhabitants rejected from Iraqi identity by using terms such as Shu'ubi, 'Ajami, Magus (fire worshiper) and Safavid. The issue of Iran has gotten a new dimension after the fall of Saddam and is in a situation that has still the capacity to return due to the evolution of Iraqi identity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • National Identity
  • Arabism
  • Shu'ubi
  • Alien-making
الابراهیم، سعدی، الفیدرالیه والهویة الوطنیة العراقیة، بغداد، العلمیة، 2014.
ابراهیم، فرهاد، الطائفیة والسیاسة فی العالم العربی نموذج الشیعه فی العراق رؤیة فی موضوع الدین والسیاسة المجتمع العربی المعاصر، ترجمة مرکز دراسات التفاعل الثقافی والترجمة، القاهره، المدبولی، 1996.
احمدی، فرج­الله و یاسر قزوینی حائری، «فرآیند قانون اساسی عراق»، سیاست، دوره 40، ش 2، 19-37، تابستان 1398.
اسمیت، آنتونی دی، ناسیونالیسم و مدرنیسم؛ بررسی انتقادی نظریه­های متأخر ملت و ملی‌گرایی، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران، ثالث، 1394.
اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، تهران، طهوری، 1345.
آذرنوش، آذرتاش، چالش میان عربی و فارسی، تهران، نشر نی، 1387.
بطاطو، حنا، العراق الطبقات الاجتماعیة والحرکات الثوریة من العهد العثمانی حتی قیام الجمهوریة، ترجمة عفیف الزاز، جلد 1، بیروت، مؤسسة الابحاث العربیة، 1995.
بنک المعلومات العراقی، الاثارات الطائفیة فی العراق، د.م، بنک المعلومات العراقی، 1999.
تاجیک، محمدرضا، روایت غیریت و هویّت در میان ایرانیان، تهران، فرهنگ گفتمان، 1384.
التکریتی، بثینه عبدالرحمن، جمال عبدالناصر نشأة وتطور الفکر الناصری، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة، 2000.
تیخونوفا، ساطع الحصری رائد المنحی العلمانی فی الفکر القومی العربی، موسکو، دارالتقدم، 1987.
الجابری، محمدعابد، الخطاب العربی المعاصر دراسة تحلیلیة نقدیة، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة، 1994.
الجواهری، محمدمهدی، مذکراتی، جلد 1، قم، دارالمجتبی، 2005.
الحسنی، عبدالرزاق، تاریخ العراق السیاسی الحدیث، جلد 1، بیروت، دارالرافدین، 2008.
الحصری، ساطع ابوخلدون، مذکراتی فی العراق، جلد 1، بیروت، دارالطلیعه، د.ت.
الحیدری، ابراهیم، الشخصیة العراقیة البحث عن الهویه، بیروت، دار التنویر، 2013.
خدوری، مجید، گرایش­های سیاسی در جهان عرب، ترجمة عبدالرحمن عالم، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امور خارجه، 1369.
الدوری، عبدالعزیز، الجذور التاریخیة للشعوبیة، بیروت، دارالطلیعة،1981.
الزیدی، رشید عمارة یاس، «ازمة الهویة العراقیة فی ظل الاحتلال»، استراتیجة التدمیر آلیات الاحتلال الامریکی للعراق و نتائجه، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة، 2006.
السامرائی، عبدالله سلوم، الشعوبیة حرکة مضادة للاسلام والامة العربیة، بغداد، 1984.
سعید، حیدر، «ایران فی المخیال العراقی»، الصلات الثقافیة بین العراق و ایران؛ ابحاث المؤتمر الدولی المنعقد بین جامعة الکوفة (العراق) و مکتبة و متحف مجلس الشوری الاسلامی (ایران)، نصیر الکعبی طهران، مکتبة ومتحف ومرکز وثائق مجلس الشوری الاسلامی، 1433.
سولت، جیرمی، تفتیت الشرق الاوسط، تاریخ الاضطرابات التی یثیرها الغرب فی العالم العربی، ترجمة نبیل صبحی الطویل، دمشق، دار النفائس، 2011.
الشبوط، محمد عبد الجبار، الجیش الصفوی ومیلیشیاته الرافضیة، الصباح، 3/5/2015
شریعتی، علی، تشیع علوی و تشیع صفوی، تهران، چاپخش، 1377.
العلوی، حسن، الشیعة والدولة القومیة فی العراق 1914-1990، قم، روح الامین، 1426.
عواد، هانی، تحولات مفهوم القومیة العربیة من المادی الی المتخیل، بیروت، الشبکه العربیة للابحاث والنشر، 2013.
الغریب، عبدالله محمد، وجاء دور المجوس، الابعاد التاریخیه والعقائدیة والسیاسیة للثورة الایرانیة، القاهرة، مکتبة الرضوان، 2005.
قزوینی، «نگاه به مسائل زائران‌عراقیِ مشهد احساسی ‌است تا علمی»، خبرآنلاین، 12 شهریور
«سنة ومسیحیون وصابئة فی اربعینیة الامام الحسین علیه السلام»، وکالة الصحافة المستقلة، ایبا، 02/01/2013 https://www.mustaqila.com ، /سنة-ومسیحیون-وصابئة-فی-اربعینیة-الاما/
18 «عقدة» تمدد مخاض الدستور العراقی، الحیاة، 1 اغسطس 2005،
http://www.alhayat.com/article/1265698.
کرمانج، شیرکو، الهویة والامة فی العراق، ترجمة عوف عبدالرحمن عبدالله، بیروت و اربیل، دار الساقی و دار آراس، 2015.
الکرملی، انستاس ماری، خلاصة تاریخ العراق منذ نشوءه الی یومنا هذا، البصرة، مطبعة الحکومة بالبصرة،1919.
کرون، پاتریشیا، تاریخ اندیشة سیاسی در اسلام، ترجمة مسعود جعفری، تهران، سخن، 1389.
کریمی، غلامرضا و همکاران، «تقویت رابطة ایران و اسرائیل در پرتو نقش جمال عبدالناصر»، دانش سیاسی و بین‌الملل، سال اول، ش سوم، پاییز1391.
گلنر، ارنست، ناسیونالیسم، ترجمة سیدمحمد تقوی، تهران، مرکز، 1388.
لکلائو، ارنستو و شانتال موفه، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی، به سوی سیاست دمکراتیک رادیکال، ترجمة محمد رضایی، تهران، ثالث، 1392.
مطر، سلیم، الذات الجریحة اشکالات الهویة فی العراق والعالم العربی الشرقانی، بیروت، المؤسسة العربیة، 1997.
مطر، سلیم، جدل الهویات؛ عرب، اکراد، ترکمان، سریان، یزیدیة؛ صراع الانتماءات فی العراق والشرق الاوسط، بیروت، المؤسسة العربیة، 2003.
ممتحن، حسینعلی، نهضت شعوبیه؛ جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، تهران، باورداران، 1368.
نقاش، اسحاق، شیعة العراق، ترجمة عبدالاله النعیمی، دمشق و بیروت، دار المدی، 1996.
الوردی، علی، لمحات اجتماعیة من تاریخ العراق الحدیث، قم، الشریف الرضی،1992.
یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران، نشر نی، 1389.
Crown-Tamir, Hela, Israel، History in a Nutshell، Jerusalem: tsur tsina publication, 2012
Christia Fotini, et al, To Karbala:Surveying Religious Shi’a from Iran and Iraq, October 20, 2016, http://web.mit.edu/cfotini/www/Shia_Pilgrims_Survey.pdf