پژوهش‌های علوم تاریخی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

همکاری با انجمن و موسسه

راهنمای نویسندگان

نمونه کار فارسی

نمونه کار انگلیسی

هزینه انتشار

فرم اصالت اثر

فرم تعارض منافع

راهنمای دریافت شناسه ارکید

داوران نشریه

راهنمای ثبت نام در پابلونز

پژوهشی بر سکه‌هایی شاخص از نصر بن ‌احمد سامانی (ضرب‌شده به سال 301ق در سمرقند)، با خوانشی نو از تاریخ سیاسی آن دوره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد گروه باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور

چکیده

سال 301ق را باید سال پرمخاطره­ای برای سامانیان دانست؛ زیرا پس از کشته­شدن احمد بن اسماعیل (295-301ق)، هم­زمان اسحاق ­بن ­احمد (301ق)، بزرگ خاندان سامانی و نصر بن احمد (301-331ق)، فرزند خردسال امیراحمد، به ­ادعای امارت برخاستند که درنهایت به ­نزاع و پیروزی نصر خردسال انجامید. ازآنجایی­که مطالب کتب تاریخی در این ­باره پراکنده و متفاوت است، علم سکه­شناسی می­تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران قراردهد؛ پس پایه و مایۀ اصلی این مقاله را   داده­های سکه­شناختی، به­ویژه دو سکۀ شاخص از امیرنصر تشکیل می­دهد که به ­تاریخ 301ق در شهر سمرقند ضرب شده­اند. این مقاله بر آن است تا علاوه بر معرفی این سکه­های شاخص، به بازسازی و تعیین علل برخی از حوادث با همراهی داده­های سکه­شناختی در کنار متون تاریخی بپردازد؛ درنتیجه مجهولات مهمّی نظیر هدف از ضرب این مسکوکات، ضارب سکه­ها و نگاه دستگاه خلافت عباسی را به مدعیان روشن، و معلوم می­کند که هدف از ضرب این سکه­ها نشان­دادن تثبیت قدرت نصر بر قلمرو سامانیان، به­ویژه سمرقند بوده است؛ به­­احتمال، این مسکوکات را فاتح سمرقند، حمویه ­بن­ علی یا کارگزار تازۀ سمرقند، عمر بن ­نصر بن ­محمد بن ­اسماعیل (یا پسری از عمرو بن نصر بن احمد) ­ضرب کرده است و آخر اینکه خلیفه در ابتدا اسحاق را بر نصر ارجح دانسته و حکومت وی را تأیید کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study on Some Indicative Coins of Nasr Ibn Ahmad Samani (Minted in Samarghand, 913/4) Along with a New Reading of the Political History of that Period

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Raiygani 1
  • Mohammad Amin Sa'adat Mehr 2

1 Assistant professor in Archeology, University of Neyshabur

2 MA. Student in Archeology, University of Neyshabur

چکیده [English]

The year 301 AH (913/4 AD) should be considered a dangerous year for the Samanids. Because, after Ahmad-ibn Ismail (295-301 AH) was murdered, a conflict and subsequently a battle happened between his eight-years-old  son, Nasr-ibn Ahmad and his uncle Ishāq -ibn Ahmad who was, at that time, the doyen of Samanids, to take the throne which finally led to the victory of the little Nasr. Due to the dispersion and variety of the content of historical books, numismatics seem to be able to provide the researchers with valuable information. Therefore, the numismatic data especially what has gotten of two indicative coins of Nasr II, minted in 301 AH in Samarkand, is the main source of the present study. In addition to introducing the mentioned coins, it has been tried in present paper to analyze the causes of some of the events of this period using numismatic data and information has gathered out of historical texts. The attempts have been made to clarify some unknown matters such as the purposes were behind the minting of the coins, the one who had the coins being minted and the opinion of the Abbasid Caliphate on power claimers, and to make it clear that the coinage purpose was to indicate the consolidation of Nasr's power over the territory of the Samanids, particularly Samarkand. The results show that the coins had been likely minted by Hamooyat-ibn Ali (the conqueror of Samarkand), or by Omar-ibn Nasr-ibn Muhammad-ibn Ismail or even by one of ’Amr-ibn Nasr-ibn Ahmad’s son (the new governor of Samarkand), and finally the Caliph preferred initially Isaac to Nasr and confirmed his government.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Numismatics
  • The Samanids
  • Samarkand
  • Nasr ibn Ahmad؛ Ishāq ibn Ahmad
مراجع
ابن­اثیر، عزالدین ابوالحسن علی­، تاریخکامل، ترجمۀ حمیدرضا آژیر، جلد10و11، طهران، اساطیر، 1382.
ابن­اسفندیار، بهاءالدین محمد، تاریخ طبرستان، ­تصحیح عباس اقبال آشتیانی، به­ کوشش محمد رمضانی، جلد1، طهران، کلالۀ خاور، 1320.
ابن­تغری­بردی، جمال­الدین یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ­تصحیح احمد زکی العدوی، جلد3، قاهره، الموسسة المصریة العامه، 1383ق.
ابن­جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ­تصحیح نعیم زرزور، ­تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، جلد12،10و13، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1412ق.
ابن­خلدون، ابوزید عبدالرحمن­، العبر (تاریخ ابن­خلدون)، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، جلد3، چاپ سوم، طهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
ابن­العمادالحنبلی، شهاب­الدین عبدالحی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ­تصحیح عبدالقادر الارناووط و محمود الارناووط، جلد4، دمشق و بیروت، دار ابن­کثیر، 1410ق.
ابن­فندق، ابوالحسن علی­، تاریخ بیهق، ­تصحیح احمد بهمنیار، طهران، دانش، 1317.
ابن­الوردی، زین­الدین عمر، تاریخ ابن­الوردی (تتمة المختصر فی اخبار البشر)، جلد1، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل­، المختصر فی اخبار البشر، جلد2، قاهره، مطبعة الحسینیة المصریه، بی­تا.
اصفهانی، ابوعبدالله حمزه­، تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک و الارض و الانبیاء)، ترجمۀ جعفر شعار، طهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
البناکتی، فخرالدین داود، روضة الاولی الالباب فی معرفة التواریخ و الانساب (تاریخ بناکتی)، تصحیح جعفر شعار، طهران، انجمن آثار ملی، 1348.
بیهقی، ابوالفضل محمد، تاریخ بیهقی، تصحیح علی­اکبر فیاض، به­ کوشش محمدجعفر یاحقی، چاپ چهارم، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1383.
تاریخ سیستان، ­تصحیح محمدتقی بهار، به­ کوشش محمد رمضانی، طهران، کلالۀ خاور، 1314.
حاجی­خلیفه، مصطفی، ترجمۀ تقویم التواریخ، ­تصحیح میرهاشم محدث، چاپ دوم، طهران، میراث مکتوب، 1384.
حاکم­ نیشابوری، ابوعبدالله محمد، تاریخ نیشابور، ترجمۀ محمد بن­ حسین خلیفۀ ­نیشابوری، تصحیح محمدرضا شفیعی­کدکنی، طهران، آگه، 1375.
الحسینی­القزوینی، یحیی­ بن­ عبداللطیف، لب التواریخ، تصحیح سیدجلال­الدین طهرانی، طهران، کلالۀ خاور، 1314.
حکیمیان، ابوالفتح، علویان طبرستان، چاپ دوم، طهران، الهام، 1368.
خواندمیر، غیاث­الدین ­بن ­همام­الدین، مآثر الملوک به ضمیمۀ خلاصة الاخبار و قانون همایونی، تصحیح میرهاشم محدث، طهران، مؤسسة خدمات فرهنگی رسا، 1372.
ـــــــــــــ، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، با مقدمۀ جلال­الدین همایی، ­تصحیح محمد دبیرسیاقی، جلد2، چاپ چهارم، طهران، اساطیر، 1380.
الذهبی، شمس­الدین محمد، تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تصحیح عمر عبدالسلام تدمری، جلد20 و 23، بیروت، دارالکتاب العربی، 1412-1413ق.
رضایی ­باغ­بیدی، حسن، سکه­هایایراندردورۀاسلامیازآغازتابرآمدنسلجوقیان، طهران، سمت، 1393.
زامباور، ادوارد فون، معجم الانسابو الاسرات الحاکمة فی التاریخ الاسلامی، ترجمۀ زکی محمدحسن­بک و همکاران، بیروت، دارالرائد العربی، 1400ق.
السمعانی، ابی­سعد عبدالکریم­، الانساب، ­تصحیح عبدالله عمر البارودی، جلد3، بیروت، دارالجنان، 1408ق.
الصفدی، صلاح­الدین خلیل، الوافی بالوفیات، ­تصحیح احمد الارناووط و تزکی مصطفی، جلد6، بیروت، دار احیا التراث العربی، 1420ق.
طبری، ابوجعفر محمد، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد15، چاپ سوم، طهران، اساطیر، 1369.
العظیمی­الحلبی، ابوعبدالله محمد، تاریخ حلب، تصحیح ابراهیم زعرور، دمشق، بی­نا، 1404ق.
علاءالدینی، بهرام، سکه­های ایران از طاهریان تا خوارزمشاهیان، طهران، فرهنگسرای میردشتی، 1394.
العیون و الحدائق فی اخبار الحقائق، ­تصحیح عمر سعیدی، جلد4/1، دمشق، المعهد الفرنسی بدمشق للدراسات العربیه، 1391ق.
غفاری، احمد بن ­محمد، تاریخ نگارستان، تصحیح مرتضی مدرس ­گیلانی، طهران، حافظ، 1404ق.
ـــــــــــــ، تاریخ جهان آرا، ­تصحیح حسن نراقی، طهران، حافظ، 1343.
فصیح­­خوافی، احمد بن­ محمد، مجمل فصیحی، ­تصحیح سیدمحسن ناجی­نصرآبادی، جلد1و2، طهران، اساطیر، 1386.
قرطبی، عریب­ بن ­سعد، دنبالۀ تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد16، چاپ سوم، طهران، اساطیر، 1369.
القلقشندی، ابی­العباس احمد، مآثر الانافة فی معالم الخلافة، ­تصحیح عبدالستار احمد فراج، جلد1، بیروت، عام الکتب، بی­تا،
قوچانی، عبدالله، گنجینۀ سکه­های نیشابور مکشوفه در شهر ری، طهران، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 1383.
قهرمانی، ابوالفضل، «سکه، نشان قومیت و آزادگی (1)»، هنرومردم، دورة 8-9، ش 92، 21-35. 1349.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی، زین الاخبار (تاریخ گردیزی)، ­تصحیح محمد قزوینی، طهران، کتابخانۀ ادب، 1315.
ـــــــــــــ، تاریخ گردیزی (زین الاخبار)، ­تصحیح عبدالحی حبیبی، طهران، دنیای کتاب، 1363.
مجدی­الحسینی، مجدالدین محمد، زینتالمجالس، تصحیح احمد احمدی، طهران، سنایی، 1342.
مجملالتواریخوالقصص، ­تصحیح محمدتقی بهار، به­ کوشش محمد رمضانی، طهران، کلالۀ خاور، 1318.
مستوفی ­قزوینی، حمدالله، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، طهران، امیرکبیر، 1339.
ـــــــــــــ، ظفرنامه (قسم احکامیه)، تصحیح روح­انگیز کراچی، زیرنظر مهدی مداینی، جلد4، طهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1387.
مسعودی، ابوالحسن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد2، طهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1347.
مسکویة­الرازی، ابوعلی احمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، ­تصحیح ابوالقاسم امامی، جلد4 و 5، طهران، سروش، 1376-1377.
معین­الفقراء، احمد بن محمود، تاریخ ملازاده (مزارات بخارا)، ­تصحیح احمد گلچین­معانی، طهران، ابن­ سینا، 1339.
منهاج­سراج­جوزجانی، منهاج­الدین عثمان، طبقات ناصری، ­تصحیح عبدالحی حبیبی، جلد1، چاپ دوم، کابل، انجمن تاریخ افغانستان، 1342.
میرخواند، محمد بن خاوندشاه­، روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء، تصحیح جمشید کیانفر، جلد6، طهران، اساطیر، 1380.
ناطق­بالحق، ابوطالب یحیی، الافادة فی تاریخ الائمة السادة، ­تصحیح محمدکاظم رحمتی، طهران، میراث مکتوب، 1387.
النرشخی، ابوبکر محمد، تاریخ بخارا، ترجمۀ ابونصر احمد بن­ محمد، ­تلخیص محمد بن زفر، ­تصحیح محمدتقی مدرس­رضوی، طهران، سنایی، 1317.
النسفی، نجم­الدین عمر، القند فی ذکر علماء سمرقند، ­تصحیح یوسف الهادی، طهران، میراث مکتوب، 1378.
النویری، شهاب­الدین احمد، نهایة الارب فی فنون الادب، ­تصحیح عبدالمجید ترحینی، جلد25، بیروت، دارالکتب علمیه، 1424ق.
هدایت، رضاقلی­خان، فهرس التواریخ، ­تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، طهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373.
هروی، جواد، تاریخ سامانیان (عصر طلایی ایران بعد از اسلام)، طهران، امیرکبیر، 1380.
الهمذانی، ابوالحسن محمد، تکملةتاریخالطبری، تصحیح البرت یوسف کنعان، بیروت، الکاثولیکیه، 1377.
هینتس، والتر، اوزان و مقیاس­ها در فرهنگ اسلامی، ترجمۀ غلامرضا ورهرام، طهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1368.
Album, S., Checklist of Islamic Coins, Third Edition, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins, 2011.
Bernardi, G., Arabic Gold Coins, Cropous I, Stockholm, EUT, 2010.
Fedorov, M., “Farghana under the Samanids (According to the Data of Numismatics)”, Iran, vol. 42, pp. 119-129, 2004.
Ibn Zafir al-Azdi, Abu al-Hasan Ali, “Akhbar al-Duwal al-Islamiyya”, The Political History of the Samanid State, By W. L. Treadwell, (Ph. D. diss., University of Oxford), pp. 333-352, 1991.
Morton & Eden LTD, Important Coins of the Islamic World, Catalogue no. 63, London, Morton & Eden LTD, 22 April 2013.
Shams Eshragh, A., Silver Coinage of the Caliphs, Second Edition, London, Spink & Son LTD, 2010.
Добровольский, И. Г., “Фельсы саманида Асада ибн Ахмада”, Труды Государсмвенного Эрмитажа, том ІХ: Нумизматика 3, Ленинград, pp.87-88, 1967.
http://db.stevealbum.com/php/rarity.php.
https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/dynasties/samanids/geography.
 
پژوهش‌های علوم تاریخی
دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 19
شهریور 1398
صفحه 73-92
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار