پژوهش‌های علوم تاریخی

مقاله پژوهشی

اوضاع سرحدنشینان و شیعیان خراسانی در مناسبات سیاسی منغیتیان و قاجارها (1199- 1342ق)

سیده فهیمه ابراهیمی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.270607.473059

چکیده

مناسبات ایران و ماوراءالنهر از عهد صفوی ـ شیبانی در روندی چالشی، به ایجاد سنتی در مناطق مرزی خراسان منجر شد که تا عهد منغیت همواره در قالب جنگ، صلح، استقرار نیرو، تعدیات ترکتازانه و بهاسارتبردن ... بیشتر مناسبات ایران و ماوراءالنهر از عهد صفوی ـ شیبانی در روندی چالشی، به ایجاد سنتی در مناطق مرزی خراسان منجر شد که تا عهد منغیت همواره در قالب جنگ، صلح، استقرار نیرو، تعدیات ترکتازانه و بهاسارتبردن سرحدنشینان ادامه داشت. در پی یافتن علل، مجموعهای از توسعه‌طلبی‌ها، منافع اقتصادی، سنتهای اجتماعی و بیکفایتیهای سیاسی را با پوششی به نام اختلافات مذهبی مییابیم که در عهد شیبانی و پس از آن اشترخانی، تفاوتها و فرازوفرودهایی داشته است. آنچه در این نوشتار با عنوان «اوضاع سرحدنشینان و شیعیان خراسانی در مناسبات سیاسی منغیتیان و قاجارها» مطالعه میشود، بر دوران پس از نادر و استقرار حکومت منغیتیان در ماوراءالنهر تمرکز دارد. پرسش اصلی پژوهش این است که در ادامة روند تاریخی مواجهة ایرانیان و ازبکان که موجب تنش در خراسان شده بود، اوضاع خراسانیان در عهد منغیتیان/قاجارها چگونه و تابع چه مؤلفههایی بود؟ پاسخ اولیه و مدعای ما این است که در مناسبات ازبکان با شیعیان خراسانیِ سرحدنشین و مهاجر، روندی از لشکرکشیها تا تعامل سیاسی با حکومت قاجار شکل گرفته که تابع اوضاع سیاسی و اجتماعی ماوراءالنهر، سیاستورزی دولت ایران، تحولات روز دنیای اسلام (جنبش اتحاد اسلام و مواجهة با استعمار)و شرایط اجتماعی خراسانیان مهاجر در ماوراءالنهر بوده است.

مقاله پژوهشی

تحلیلی بر نگاه دوگانه و متناقض منابع عصر ساسانی دربارة اشکانیان (روایات ملی و تواریخ اسلامی)

شهناز حجتی نجف ابادی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 19-37

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.269420.473053

چکیده

خدای‌نامه‌ها حاصل جریان تاریخ‌نگاری قرون پایانی حکومت ساسانی هستند. هرچند اصل خدای‌نامه‌ها ازمیان‌رفته‌اند، امّا منابع برگرفته از آنها چون شاهنامه و تواریخ اسلامی دربردارندة نگاه و رویکرد خاص ... بیشتر خدای‌نامه‌ها حاصل جریان تاریخ‌نگاری قرون پایانی حکومت ساسانی هستند. هرچند اصل خدای‌نامه‌ها ازمیان‌رفته‌اند، امّا منابع برگرفته از آنها چون شاهنامه و تواریخ اسلامی دربردارندة نگاه و رویکرد خاص ساسانیان به اشکانیان است؛ بنابراین، مهمّ‌ّترین منابع برای دستیابی به متأخرترین گزارش‌های ساسانی دربارة تاریخ اشکانیان، نوشته‌های مورخان اسلامی سدة سوم تا پنجم هجری است که مطالب خود را از خدای‌نامه‌ها و دیگر نوشته‌های تاریخی ساسانیان متأخر گرفته‌اند. در این منابع، ساسانیان نگاه دوگانه و متناقضی به اشکانیان دارند؛ از یکسو، مطابق اندیشة سیاسی ایران باستان و سنت‌های شاهی، اشکانیان در سلسله انساب شاهان اسطوره‌ای ایران قرارمی‌گیرند که به علت دراختیارداشتن مرکزیت ایران، شایستگی تصاحب قدرت سیاسی را بهدستآورده بودند؛ از سوی دیگر، نوع حکومت و نگرش دینی آ‌نها در این منابع، موردنکوهش و مذمت قرارگرفته است. این در حالی است که مطابق شواهد و نشانه‌های بسیار، در قرون پایانی حکومت ساسانی، خاندان‌های مهمّ اشکانی به‌عنوان صاحب‌منصبان بلندپایة کشوری و لشکری حضور دارند و منشأ خدمات مهمّ قرارمی‌گیرند. پژوهش حاضر در پی آن است که با رویکردی توصیفی-تحلیلی به روایت‌های موجود، نگاه دوگانه و متناقض ساسانیان را دربارة اشکانیان تحلیل کند. نتایج نشان می‌دهد که جعل و تحریف وقایع تاریخ اشکانیان و خلق تضاد و تقابل شدید و اغراق‌آمیز میان ماهیت دو نظام حکومتی اشکانی و ساسانی در منابع تاریخنگارانة عصر ساسانی، معلول جریان تاریخ‌نگاری ساسانیان در قرون پایانی حکومتشان است.

مقاله پژوهشی

سازمان‎یابی شبه‎نظامیان حامی شاه در ایران؛ سازمان‎های فداییان شاه (1320ـ1336ش)

میلاد حیدری؛ کریم سلیمانی دهکردی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 39-58

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.257600.472984

چکیده

در دورۀ پهلوی دوم، شبه‌نظامیان حامی‌ شاه تحت‌عنوان «فداییان شاه» در برخی نقاط کشور تشکیل شدند که بهلحاظ شکل‌گیری، عملکرد، تشکیلات و ارتباط با حکومت، با گروه‌های مشابه حامی حکومت مانند اوباش ... بیشتر در دورۀ پهلوی دوم، شبه‌نظامیان حامی‌ شاه تحت‌عنوان «فداییان شاه» در برخی نقاط کشور تشکیل شدند که بهلحاظ شکل‌گیری، عملکرد، تشکیلات و ارتباط با حکومت، با گروه‌های مشابه حامی حکومت مانند اوباش شهری یا پارتیزان‌های موقتی، متفاوت بودند و در برخی حوادث ناشی از جنگ دوم جهانی و کودتای 28 مرداد 1332 از شاه و ارتش حمایت می‌کردند. مسئلۀ اصلی در اینجا مطالعۀ روند سازمان‎یابی چنین گروه‎های برخوردار از طبیعتی نسبتاً دائمی، در زمینۀ تاریخی و تأثیر عوامل نهادی است. برای دستیابی به یافته‌های توصیفی، به روش پژوهش‌های تاریخی، اطلاعات و داده‌های تاریخی از اسناد نظامی و دولتی، مصاحبه با برخی افراد مرتبط با شبه‌نظامیان و سایر منابع استخراج گردید و از این یافته‌ها برای ارائۀ یک طرح تفسیری استفاده شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که چنین سازمان‌هایی در ابتدا به‌ صورت پارتیزان‌های موقتی، در پی جنگ دوم جهانی به تقویت نیروهای دولتی شتافتند و پس از بحران آذربایجان، حکومت به آنان نوعی مشروعیت غیر رسمی بخشید و در دورۀ نخست‌وزیری مصدق، به تحریک ارتش و جناح تندرو، به سازماندهی و تشکیلات دست یافتند و پس از کودتا نیز حکومت از تجربۀ مرامی و تشکیلاتی این سازمان‌ها، به‌عنوان الگویی برای ایجاد یک سازمان شبه‌نظامی فراگیر استفاده کرد.

مقاله پژوهشی

تعیین مقدار جریب در دورة تیموری برپایة نسخة خطی مختصر در قواعد علم حساب و مساحت

ابوذر خسروی؛ محمدمهدی پور‌محی‌آبادی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 59-72

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.255843.472967

چکیده

مالیات ارضی یکی از مهمّ‌ترین اقسام مالیات و از اصلی‌ترین منابع درآمد حکومت‌های ایران در سده‌های میانه بوده‌است؛ به همین دلیل دیوانیان اهتمام ویژه به مساحی اراضی زیر کشت داشته‌اند. باتوجّه‌به اینکه ... بیشتر مالیات ارضی یکی از مهمّ‌ترین اقسام مالیات و از اصلی‌ترین منابع درآمد حکومت‌های ایران در سده‌های میانه بوده‌است؛ به همین دلیل دیوانیان اهتمام ویژه به مساحی اراضی زیر کشت داشته‌اند. باتوجّه‌به اینکه شناخت آحاد پیمایش و اندازه‌گیری سطوح و مساحت می‌تواند شناخت ما را از وضعیت امور دیوانی و مملکت‌داری هر دوره افزایش دهد، پژوهش حاضر بر آن است که در ابتدا نسخة خطی مختصر در قواعد علم حساب و مساحت را که رساله‌ای در آموزش ریاضیات و مساحی و مربوط به نیمة قرن نهم هـ.ق است، معرفی کند و سپس با تدقیق در متن نسخه به این پرسش پاسخ دهد که واحدهای اندازه‌گیری سطوح و تعیین مساحت در دورة تیموری چه بوده‌اند و انتخاب این واحدها چه نسبتی با نوع دیوان‌سالاری تیموریان داشته‌است؟ همچنین براساس اطّلاعات نسخه، مقدار «جریب» را برپایة روش اندازه‌گیری متریک تعیین و ثابت کند که این مقدار، مستقل از متغیرهای دیگر ازجمله نوع کشت و آبیاری و بذر است.یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که واحدهای عمومی برای تعیین مساحت، «جریب شاهی» و «جریب دهقانی» بوده و همچنین در پیمایش سطوح از آحاد «ذراع»، «قبضه» و «اشل» استفاده می‌شده که نسبت مستقیمی با سیاست یکسان‌سازی آحاد و اوزان در عصر تیموریان داشته ‌است؛ همچنین نظریه محققانی مانند لمتون و هینتس که این مقدار را وابسته به نوع کشت و آبیاری دانسته‌اند، برای دورة تیموری نادرست است.

مقاله پژوهشی

پژوهشی بر سکه‌هایی شاخص از نصر بن ‌احمد سامانی (ضرب‌شده به سال 301ق در سمرقند)، با خوانشی نو از تاریخ سیاسی آن دوره

ابراهیم رایگانی؛ محمدامین سعادت‌مهر

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 73-92

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.262464.473015

چکیده

سال 301ق را باید سال پرمخاطرهای برای سامانیان دانست؛ زیرا پس از کشتهشدن احمد بن اسماعیل (295-301ق)، همزمان اسحاق بن احمد (301ق)، بزرگ خاندان سامانی و نصر بن احمد (301-331ق)، فرزند خردسال امیراحمد، به ... بیشتر سال 301ق را باید سال پرمخاطرهای برای سامانیان دانست؛ زیرا پس از کشتهشدن احمد بن اسماعیل (295-301ق)، همزمان اسحاق بن احمد (301ق)، بزرگ خاندان سامانی و نصر بن احمد (301-331ق)، فرزند خردسال امیراحمد، به ادعای امارت برخاستند که درنهایت به نزاع و پیروزی نصر خردسال انجامید. ازآنجاییکه مطالب کتب تاریخی در این باره پراکنده و متفاوت است، علم سکهشناسی میتواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران قراردهد؛ پس پایه و مایۀ اصلی این مقاله را دادههای سکهشناختی، بهویژه دو سکۀ شاخص از امیرنصر تشکیل میدهد که به تاریخ 301ق در شهر سمرقند ضرب شدهاند. این مقاله بر آن است تا علاوه بر معرفی این سکههای شاخص، به بازسازی و تعیین علل برخی از حوادث با همراهی دادههای سکهشناختی در کنار متون تاریخی بپردازد؛ درنتیجه مجهولات مهمّی نظیر هدف از ضرب این مسکوکات، ضارب سکهها و نگاه دستگاه خلافت عباسی را به مدعیان روشن، و معلوم میکند که هدف از ضرب این سکهها نشاندادن تثبیت قدرت نصر بر قلمرو سامانیان، بهویژه سمرقند بوده است؛ بهاحتمال، این مسکوکات را فاتح سمرقند، حمویه بن علی یا کارگزار تازۀ سمرقند، عمر بن نصر بن محمد بن اسماعیل (یا پسری از عمرو بن نصر بن احمد) ضرب کرده است و آخر اینکه خلیفه در ابتدا اسحاق را بر نصر ارجح دانسته و حکومت وی را تأیید کرده است.

مقاله پژوهشی

واکاوی تشکیلات قضایی حکومت قراختاییان کرمان

جمشید روستا؛ سحر پورمهدی‌زاده

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 93-111

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.264357.473026

چکیده

تشکیلات قضایی همواره یکی از وجوه مهم نظام اداری حکومتها بهشمارمیرود و تمامی حکام، به دیوان قضا و قضاتی نیازمندند که بتوانند در زدودن عوامل فساد به آنها یاری رسانده، عدل و داد را اقامه کنند. حکومت ... بیشتر تشکیلات قضایی همواره یکی از وجوه مهم نظام اداری حکومتها بهشمارمیرود و تمامی حکام، به دیوان قضا و قضاتی نیازمندند که بتوانند در زدودن عوامل فساد به آنها یاری رسانده، عدل و داد را اقامه کنند. حکومت قراختاییان کرمان نیز از این مهمّ مستثنی نبوده و ازهمینرو، هدف پژوهش حاضر آن است تا ضمن بررسی اهمیّت و جایگاه منصب قضاوت و کارکردهای قضات نزد قراختاییان کرمان، نحوۀ کار دیوان قضا در دوران حکومت مذکور را واکاوی کند و در پایان نیز مشهورترین قضات کرمان را که همزمان با حکومت قراختاییان به قضاوت مشغول بودهاند، معرفی کند. در همین راستا پرسش اصلی نوشتار حاضر عبارت است از اینکه تشکیلات قضایی کرمانِ عصرِ قراختاییان چگونه بوده و مهمترین قضات عصر قراختایی چه کسانی بودهاند؟ نوشتار حاضر براساس ماهیت، از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی و تکنیک گردآوری اطلاعات آن نیز کتابخانهای است. یافتههای پژوهش دلالت بر آن دارد که قضات عهد قراختاییِ کرمان علاوه بر وظیفۀ دادرسی، فعالیتهای مهمّ و متفاوت دیگری نیز داشتهاند. دیگر آنکه همزمان با عهد قراختایی در کرمان، دیوان یارغو و دیوان مظالم وجود داشته و در حکم نهایی علاوه بر نظر قضات، رأی حاکم قراختایی و حتی در مواردی دستور ایلخانان مغولِ همزمان با قراختاییان، اثرگذار بوده است.

مقاله پژوهشی

سیمای اجتماعی خراسان عصر مشروطه در آیینة روزنامة خورشید

توران طولابی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 113-132

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.252810.472947

چکیده

در مقالة حاضر با تکیه بر محتوای یک روزنامة محلی، تلاش شده است ابعادی از حیات اجتماعی خراسان در آستانة انقلاب مشروطه واکاوی شود. برایناساس، کوشش می‌شود محتوای روزنامة خورشید در کانون بررسی فراگیری ... بیشتر در مقالة حاضر با تکیه بر محتوای یک روزنامة محلی، تلاش شده است ابعادی از حیات اجتماعی خراسان در آستانة انقلاب مشروطه واکاوی شود. برایناساس، کوشش می‌شود محتوای روزنامة خورشید در کانون بررسی فراگیری در زمینة تاریخی موضوع قرارگیرد و به این پرسش پاسخ داده شود که فضای اجتماعی خراسان درگیر کدام مسائل و بحران‌های اجتماعی بود و مردم چه درکی از مفهوم مشروطیت و اهداف آن داشتند؟ بررسی روزنامه نشان می‌دهد که متأثر از سپهر سیاسی کشور و وضعیت مشروطه، دو مقطع در این روزنامه قابلتشخیص است؛ در مقطع نخست، گردانندگان روزنامه با تمرکز بر دشواری‌های اجتماعی در زمینة نبود عدلیة کارآمد، عملکرد حکام و سیطرة دستگاه عریض زیرمجموعة آنها بر زندگی مردم، وضعیت زنان و کودکان و مسائل بهداشتی-پزشکی، درصددند مطالبات مردم را از نظام نو برآورده کنند و از گرانی بار استبداد سنتی بر دوش مردم بکاهند. در مقطع دوم، ایجاد بحران در برابر مشروطه و نهاد نوپای مجلس و درنهایت چیرگی نظام کهن و تثبیت کودتای محمدعلی‌شاه مانعی جدی در برقراری شرایطی برای کاهش دشواری‌های اجتماعی از طریق انجمن ایالتی و بهصورت مشخص خورشید قرار داد. هراس از تنگناهای بیشتر سیاسی، چیرگی نظام کهن و تسلط بیگانگان بر ایران به خراسان هم تسری یافت و ضرورت تقویت و انسجام ارتش برای حفظ امنیت آن ایالت به گفتمان مسلط روزنامه تبدیل شد.

مقاله پژوهشی

ناکارآمدی سرشماری عمومی سال 1335ش در احصاء بیکاری؛ نمونه‌ای از نسبت آمارهای اقتصادی با امر واقع تاریخی

محمدجواد عبدالهی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 133-152

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.233282.472815

چکیده

از سال 1335ش تاکنون، سرشماریهای ادواری عمومیِ نفوسِ جمعیت کشور، اصلی‌ترین منبع رسمی است که در آن آمار بیکاران کشور احصاء میشود. براساس نتایج سرشماری 1335ش، جامعۀ ایران در آن زمان در وضعیت اشتغال کامل ... بیشتر از سال 1335ش تاکنون، سرشماریهای ادواری عمومیِ نفوسِ جمعیت کشور، اصلی‌ترین منبع رسمی است که در آن آمار بیکاران کشور احصاء میشود. براساس نتایج سرشماری 1335ش، جامعۀ ایران در آن زمان در وضعیت اشتغال کامل قرارداشت. این در حالی بود که در دهههای 1320 و 1330ش، از سویی سرمایهگذاریهای عمرانی به بخشهای غیرمولد یا دیربازده سوق یافته بود و از سوی دیگر، جمعیت روستایی که اکثریت جمعیت آن زمان کشور را تشکیل میداد، از منابع و امکانات تولیدی روستاها پیشی گرفته بود؛ ازاین‌رو، بخش زیادی از جمعیت فعال کشور بهصورت آشکار و پنهان با مشکل بیکاری روبهرو بود؛ بنابراین، پرسش پژوهش حاضر این است که چرا سرشماری سال 1335ش از بازنمایی این بیکاری ناتوان بوده است؟ مدعای نوشتۀ حاضر این است که دستهبندی و مقولاتی که برپایۀ آنها در این سرشماری به آمارگیری و احصاء بیکاران پرداخته ‌شده است، موجب مخدوششدن آمار بیکاری و پنهانشدن آن میشد؛ زیرا این دستهبندی و مقولات، برگرفته از تقسیم‌بندی نیروی کار برپایۀ کار مزدی بود، حال‌ آنکه در جامعة آن زمان، کار رعیتی بر دیگر اشکال کار غلبه داشت. برایناساس، نخست، چگونگی بازنمایی بیکاری در سرشماری یادشده شرح داده میشود و سپس، شیوۀ بهره‌برداری از زمین پیش از اصلاحات ارضی بررسی خواهد شد تا در آخر بتوان نشان داد که آمار بیکاری در سرشماری مذکور، به چه طریقی به شمارش نیامده و پنهان مانده بود.

مقاله پژوهشی

مُهر نویافتۀ ساسانی در چین

نعمت‌اله علی‌محمدی؛ محرم باستانی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 153-172

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.274932.473077

چکیده

مُهرها ازجمله اشیاء باارزشی هستند که سابقة بسیار طولانی در تاریخ دارند. بنا بر شواهد باستانشناسی قدمت این اشیاء به هزارة ششم قبل از میلاد بازمیگردد. چنانکه از اسناد و مدارک برمیآید، مُهر در ... بیشتر مُهرها ازجمله اشیاء باارزشی هستند که سابقة بسیار طولانی در تاریخ دارند. بنا بر شواهد باستانشناسی قدمت این اشیاء به هزارة ششم قبل از میلاد بازمیگردد. چنانکه از اسناد و مدارک برمیآید، مُهر در طیّ ادوار تاریخی تحولات زیادی پشت سرگذاشته است؛ بهطوریکه طرحها، شکلها، رنگها و کتیبههای آن بنا به شرایط زمانی دست‌خوش تغییر شده و هریک از تعلیقاتش، مفاهیم پیچیدهای را در خود کتمان کرده است. مهرها کاربردهای متعددی چون اداری، سیاسی، اقتصادی، دینی، قضایی و غیره داشتهاند؛ ازاینرو، تحلیل و تفسیر تعلیقات آنها می‌تواند برخی از ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، دینی، فرهنگی و زبانی هر دورۀ تاریخی را روشن سازد و بهسبب دامنة اطلاعاتی آنها در حوزههای متعدد، گفتار حاضر درصدد آن است تا با بررسی یک نمونه از این آثار که اخیراً در چین یافت شده است، برخی از زوایای آن را روشن سازد و به این پرسشها پاسخ دهد که مُهر مکشوفه در چین حاوی چه نوع اطلاعاتی است و کارکرد آن چه بوده است؟ و چرا شاهان یا حاکمان و یا سایر اقشار جامعه از این ابزار استفاده می‌کردهاند؟ بررسیهای مقدماتی در حوزۀ خطشناسی نشان می‌دهد که این وسیلة باارزش مربوط به دورۀ ساسانی است، ولی کارکرد آن دقیقاً مشخص نیست.

مقاله پژوهشی

تحلیل رویکرد و راهکار روزنامة حبل‌المتین کلکته در قبال ترقی و علوم جدید (1313- 1328ق) براساس نظریة انتقادی

مهدی فرجی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 173-191

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.268940.473049

چکیده

حکومت قاجاریه پس از مواجهه با تهدیدات نظامی و اقتصادی تمدن جدید، در چند مقطع با محوریت اقتباس علوم و فنون جدید، برای اصلاح و نوسازی بخشهایی از نهادها و تأسیسات دولتی اقدام کرد. افزونبراین، با آشنایی ... بیشتر حکومت قاجاریه پس از مواجهه با تهدیدات نظامی و اقتصادی تمدن جدید، در چند مقطع با محوریت اقتباس علوم و فنون جدید، برای اصلاح و نوسازی بخشهایی از نهادها و تأسیسات دولتی اقدام کرد. افزونبراین، با آشنایی ایرانیان با تحولات و اندیشه‌های جدید، در این دوره شاهد شکل‌گیری اندیشه‌های انتقادی و گفتمانهای ترقی در جامعه هستیم. روزنامة حبل‌المتین کلکته یکی از مهمّ‌ترین مطبوعات دهه‌های پایانی دورۀ قاجاریه است که در گفتمان ترقی‌خواهانة خود، بر اقتباس علوم جدید بسیار تأکید دارد. تحقیق حاضر در تلاش است تا به انتقاد از رویکرد و راهکار این روزنامه در قبال ترقی و علوم جدید بپردازد و به این پرسش اساسی پاسخ دهد که براساس پارادایم نظریة انتقادی، تبیین حبل‌المتین از نسبت ترقی با علوم جدید و نیز راهکار ترقی این نشریه مبنی بر اقتباس علوم جدید، با چه نواقص و مشکلاتی مواجه است؟ یافتههای تحقیق بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و بهرهگیری از رهیافت نظریة انتقادی، نشان میدهد که نشریۀ مذکور، درکی از کلیت تمدن جدید و چگونگی تکوین آن براساس نسبت دیالکتیک تحولات و فرآیندهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نداشت و با رویکردی اثباتگرایانه، ترقی اروپا و همة جوامع را با بهکارگیری علوم جدید تبیین کرده و اقتباس این علوم را بدون توجّه به ضرورت تحول و همراهی ساختارهای ایران و شکل‌گیری فرآیندهای لازم، بهعنوان راهکار ترقی ترویج کرده است.

مقاله پژوهشی

بررسی روابط سازمان پرورش افکار و کمیسیون رادیو (1320-1317ش)

محمدمهدی مرادی خلج؛ خلیل حقیقی

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 193-212

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.257132.472983

چکیده

سقوط قاجاریه و برآمدن حکومت پهلوی، سرآغاز تحولات مهمّی‌ در ایران شد. این تحولات متأثر از شرایط داخلی و خارجی گوناگون بود. دراین‌میان، حکومت پهلوی با استفاده از ایدئولوژی ملی‌گرایی و بهره‌وری نسبی ... بیشتر سقوط قاجاریه و برآمدن حکومت پهلوی، سرآغاز تحولات مهمّی‌ در ایران شد. این تحولات متأثر از شرایط داخلی و خارجی گوناگون بود. دراین‌میان، حکومت پهلوی با استفاده از ایدئولوژی ملی‌گرایی و بهره‌وری نسبی از تکنولوژی روز جهان، به ‌دنبال توجیه مبانی حکومت خود برآمد؛ به همین منظور، سازمان پرورش افکار، در 1317ش در ایران تأسیس شد تا مهمّ‌ترین نهاد برای طراحی و اجرای سیاست‌های تبلیغاتی حکومت پهلوی شود. در میان کمیسیونهای آن سازمان، کمیسیون رادیو با راه‌اندازی رادیو در ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شد. این کمیسیون مأموریت داشت تا با تنظیم برنامه‌ا‌ی منظم به نشر اخبار و سخنرانی‌ها و موسیقی در شهرها اقدام کند. پرسشی که در این زمینه مطرح است، این است که روابط سازمان پرورش افکار و کمیسیون رادیو به چه صورت بوده است؟ در این مقاله سعی شده است با استفاده از اسناد و منابع تاریخی و با روش توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی روابط دوجانبة سازمان پرورش افکار و رادیو، نمونه‌های متعددی از تأثیر شکل‌گیری رادیو در جامعة ایران واکاوی شود. در بررسی روابط سازمان پرورش افکار و کمیسیون رادیو، می‌توان نتیجه گرفت که این کمیسیون به‌عنوان مجری و گسترش‌دهندة سیاست‌های سازمان پرورش افکار، به تولیدات هنری، ادبی، پرورش موسیقی‌دانان، گویندگان و در پی آن ترویج افکار ملیگرایانه در جامعة ایران برای تثبیت حکومت پهلوی اقدام می‌کرد.

مقاله پژوهشی

مسئلة تاریخ‌گذاری کتیبة شمارة سه پهلوی ساسانی دربندِ داغستان (قفقاز)

سیروس نصراله‌زاده؛ یاسر ملک‌زاده

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، صفحه 213-232

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.273263.473070

چکیده

کتیبه‌های دربند از مهمّترین کتیبه‌های ساسانی هستند. این کتیبه‌ها بر دیوار دفاعی دربند نوشته شده‌اند. استحکامات دفاعی دربند قفقاز دارای دیوارهایی است که برای دفاع در برابر تهاجم اقوام چادرنشینی ... بیشتر کتیبه‌های دربند از مهمّترین کتیبه‌های ساسانی هستند. این کتیبه‌ها بر دیوار دفاعی دربند نوشته شده‌اند. استحکامات دفاعی دربند قفقاز دارای دیوارهایی است که برای دفاع در برابر تهاجم اقوام چادرنشینی که معمولاً در بالادست مرز قفقاز ساسانی ساکن بودند، ساخته شده بود. از وظایف مهمّ ساسانیان در برابر هجوم این اقوام، در درجه اوّل ایجاد دیوار دفاعی و ارتقاء کیفیت و استحکام آن و در مرحلة بعد نگهداری و مرمت آن بوده ‌است. در پژوهش‌های موجود تاریخ‌گذاری مراحل ساخت دیوار دربند ساخت محل بحث پژوهشگرانی است که در این حوزه پژوهش کرده‌اند. در برخی از بخش‌های این دیوار کتیبه‌هایی به خط و زبان پهلوی ساسانی به نگارش درآمده است. از 32 کتیبة دربند، کتیبة شماره 3 دربردارندة اهمیّت تاریخی است؛ بر این کتیبه عددی مذکور است که به نظر به یک سال با مبدأیی مبهم اشاره دارد. در قرائت این عدد و همچنین مبدأ احتمالی آن نظریات گوناگونی ارائه شده است. نگارندگان مقالة حاضر پس از بررسی نظریات مختلف، به این نتیجه رسیده‌اند که منظور از عدد موردنظر سال 37 بوده است. با توجه به شواهد تاریخی ارائهشده در متن مقاله و آگاهی ما از شیوة سالشمار شاهی ساسانی که مبدأ آن سال‌های جلوس پادشاهان مختلف ساسانی بوده است، نگارندگان حدس می‌زنند که مبدأ سالشمار سال 37 مذکور در کتیبه، جلوس خسرو اوّل ساسانی به سلطنت بوده است. با پذیرش این پیشنهاد می‌توان ادعا کرد که زمان نگارش این کتیبة تاریخ‌دار، سیوهفتمین سال جلوس خسرو انوشیروان به سلطنت برابر با 568-569م بوده است.

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 19، شهریور 1398، صفحه 1-232

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده