نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی واحد بین‌المللی دانشگاه شیراز

چکیده

سقوط قاجاریه و برآمدن حکومت پهلوی، سرآغاز تحولات مهمّی‌ در ایران شد. این تحولات متأثر از شرایط داخلی و خارجی گوناگون بود. دراین‌میان، حکومت پهلوی با استفاده از ایدئولوژی ملی‌گرایی و بهره‌وری نسبی از تکنولوژی روز جهان، به ‌دنبال توجیه مبانی حکومت خود برآمد؛ به همین منظور، سازمان پرورش افکار، در 1317ش در ایران تأسیس شد تا مهمّ‌ترین نهاد برای طراحی و اجرای سیاست‌های تبلیغاتی حکومت پهلوی شود. در میان کمیسیون­های آن سازمان، کمیسیون رادیو با راه‌اندازی رادیو در ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شد. این کمیسیون مأموریت داشت تا با تنظیم برنامه­‌ا‌ی منظم به نشر اخبار و سخنرانی‌ها و موسیقی در شهرها اقدام کند. پرسشی که در این زمینه مطرح است، این است که روابط سازمان پرورش افکار و کمیسیون رادیو به چه صورت بوده است؟ در این مقاله سعی شده است با استفاده از اسناد و منابع تاریخی و با روش توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی روابط دوجانبة سازمان پرورش افکار و رادیو، نمونه‌های متعددی از تأثیر شکل‌گیری رادیو در جامعة ایران واکاوی شود. در بررسی روابط سازمان پرورش افکار و کمیسیون رادیو، می‌توان نتیجه گرفت که این کمیسیون به‌عنوان مجری و گسترش‌دهندة سیاست‌های سازمان پرورش افکار، به تولیدات هنری، ادبی، پرورش موسیقی‌دانان، گویندگان و در پی آن ترویج افکار ملی­گرایانه در جامعة ایران برای تثبیت حکومت پهلوی اقدام می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review on the Relations between the Organization for Development of Thoughts and the Radio Commission (1938-1941)

نویسندگان [English]

  • mohammadmahdi moradikhalaj 1
  • khalil Haghighi 2

1 Associate Professor in History, Shiraz University

2 Ph.D. Candidate in History, Shiraz University

چکیده [English]

The fall of the Qajars and the rising of the Pahlavi regime were the beginning of important changes in Iran. Influenced by either internal or external conditions of the country, these changes were different. Meanwhile, the Pahlavi government sought to justify the principles of its regime by promoting the nationalism and a relative exploitation of modern world technologies. So, they set up "the Organization for Development of Thoughts" (ODT) in 1938, which as a very influential institution held an important role in designing and implementation of Pahlavi's propaganda policies. Responsible for broadcasting news, speeches and music through a scheduled program, the Radio Commission got a special position with the launch of radio in Iran among different commissions of this organization. The question is that "How was relation between ODT and Radio Commission?" On the basis of several historical documents and through a descriptive-analytical methods, it has been tried in this paper, to study some effects of Radio on Iranian society by examining the mutual relations of ODT and Radio Commission. The results show that the commission acted as an executor of ODT's policies, produced artistic and literary programs, trained musicians and speakers, and, subsequently promoted the nationalist thoughts in Iranian society to consolidate the Pahlavi regime.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public Opinion
  • Pahlavi Government
  • The News
  • The Organization for Development of Thoughts
  • Radio Commission
آبراهامیان، یرواندا، ایران بین دو انقلاب، ترجمة محسن شمس‌آوری و همکاران، چاپ دوم، تهران، مرکز، 1378. 
ـــــــــــــ ، تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمدابراهیم فتاحی، چاپ دوم، تهران، نی، 1389.
آرین­پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، تهران، زوار، 1374.
آشنا، حسام­الدین، از سیاست تا فرهنگ، تهران، سروش، 1384.
آوری، پیتر، تاریخ ایران دورة پهلوی، ترجمة مرتضی ثاقب­فر، جلد7، تهران، جامی، 1388.
آل­احمد، جلال، در خدمت و خیانت روشنفکران، تهران، فردوسی، 1372.
آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، چاپ نهم، تهران، مروارید، 1382.
آشتیانی، عباس، «خدمات ایرانیان به عالم تمدن»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
ادیب، ؟، «اصول علم تغذیه»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
اکبری، محمدعلی، «پروژه ملت‌سازی عصر پهلوی اوّل در متون آموزشی تاریخ»، تاریخ ایران، ش70، 33-60، تابستان و پاییز 1391.
ایوانف، م.س.، تاریخ نوین ایران، ترجمة حسن قائم‌‌پناه، تهران، بی‌نا، 1356.
اخبار کشاورزی و بهداشتی، ش55733 و236، آرشیو ملی ایران، 1318.
اساسنامة پرورش افکار، ش1051/297، آرشیوملی ایران، 1317.
اسناد مکاتبات مالی وزارت دارایی، ش 717/94139، آرشیو ملی ایران، 1319.
بابایی، امید، سازمان روحانیت شیعه، قم، 1389.
بیانی، خان­بابا، «پرورش افکار وجغرافیا»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
براهنی، رضا، طلا در مس، جلد3، تهران، بی‌نا، 1371.
بخشنامة ادارة حسابداری پرورش افکار به وزارت فرهنگ، ش3668/291، آرشیو ملی ایران، 1319.
بخشنامة وزارت کشور برای جمع­آوری اطلاعات جغرافیایی، ش4151/297، آرشیو ملی ایران، 1318.
بهشتی‌پور، مهدی، «مطبوعات ایران در عصر پهلوی»، رسانه، دورة جدید، ش2، 72-91، 1387.
پورآیین، فواد، دولت­های عصر مشروطه، تهران، چاپار، 1386.
پازارگاد، بهاءالدین، «تربیت بدنی و پیشاهنگی»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
توحیدی، سیدفؤاد، «موسیقی نظامی در‌ ایران»، مقام موسیقیایی، ش42، 49-51، مهر 1384.
تهامی­نژاد، محمد، «سینما و افکار عمومی­سازی»، هنر و معماری، ش39، 71-140، زمستان 1379.
جاوید، هوشنگ، موسیقی-رسانه، تهران، طرح آینده، 1386.
حامدی، زهرا، «آسیب­شناسی تدوین کتب و مسایل آموزش درس تاریخ در دورة رضاشاه»، مطالعات تاریخی و فرهنگی، ش17، 21-40، پاییز 1392.
حکمت، علی­اصغر، «اساسنامة پیشاهنگی»، تعلیم و تربیت، ش76، 305-307، 1315.
خالقی، روح‌اله، سرگذشت موسیقی ایران، تهران، فردوسی، 1333.
دربیگی، بابک، سازمان پرورش افکار، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382.
درخواست ارسال گزارشات فعالیت­های عام­المنفعه به رادیو، ش13، آرشیو ملی ایران، 1318.
دلفانی، محمود، فرهنگ­ستیزی در دورة رضاشاه، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1375.
دستور وزارت کشور به فرمانداران استان­ها در جمع­آوری اخبار، ش 717/9439، آرشیو ملی ایران، 1318.
دانشپور، غلامحسین، «تعاون»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
دولت‌آبادی، غلامحسین، «شکل‌گیری تئاتر نوین ایران در دهة 1320-1332با تکیه بر عبدالحسین نوشین، شاهین سرکیسیان و مصطفی اسکویی»، نمایش، ش 50،44-177، خرداد 1393.
دیگار، ژان پیر، ایران قرن بیستم، چاپ دوم، تهران، البرز، 1378.
رحمانیان، داریوش، ایران بین دوکودتا، تهران، سمت، 1394.
رشیدیاسمی، غلامرضا، «اصلاحات و وظیفة مردم»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
رضازاده شفق، صادق، «آموزش کودکان در خانواده»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
ریاضی، عبداله، «نهضت صنعتی کشور»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1319.
زرگر، علی‌اصغر، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دورة رضاشاه، تهران، معین، 1372.
زهیری، علی‌رضا، عصر پهلوی به روایت اسناد، قم، معارف، 1379.
سیاسی، علی­اکبر، «حقوق زنان»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
سیف­پور فاطمی، نصرالله، عنوان مقاله مخدوش، باختر، ش 8، 13-1، بی­تا.
ستاری، جلال، سازمان پرورش افکار و هنرستان هنرپیشگی، تهران، مرکز، 1395.
شکور قهاری، معصومه، «وجوه کانونی ایرانیت در متون درسی عصر پهلوی اول: کتب تاریخ، جغرافیا،
ادبیات فارسی»، مطالعات فرهنگی، سال پنجم، ش19، 69-92، 1392.
شایگان، علی،«تاثیر راه در ترقی کشور»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
شکرایی، ابوالقاسم، «اهمیت تربیت­بدنی و پیشاهنگی»، پیشاهنگی و تربیت­بدنی، 1319.
صادقکار، مرتضی، روان­شناسی رضاشاه، تهران، ناوک، 1376.
صدیق، عیسی، تاریخ فرهنگ ایران، چاپ پنجم، تهران، دانشگاه تهران، 1349.
صفایی، ابراهیم، احمد متین دفتری، تهران، قطره، 1383.
ـــــــــــــ، رضاشاه کبیر-تحولات فرهنگی ایران، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، بی­تا.
طباطبایی، عبدالکریم، «خاطرات دفتری»، دنیا، 1324.
طبسی، ؟، «تاثیر عدالت در جامعه»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
عاقلی، باقر، خاطرات یک نخست وزیر، چاپ دوم، تهران، علمی،1371.
ـــــــــــــ، شرح رجال سیاسی- نظامی ایران، تهران، نشر علم، 1380.
فرهودی، حسین، «مبارزه با بی­سوادی»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
فعالیت بهداشتی، ش24733، آرشیو ملی ایران، 1318
قانعی، سعید، ...نخست وزیران ایران از صدر مشروطه تا فروپاشی دولت بختیار، تهران، علمی،1391.
کاوه، گیتی، «اجمالی بر تاریخچه رادیو در ایران 1387-1319»، علوم اجتماعی، دور جدید، ش64، 68-    77، 1387.
لوئیس، برنارد، ظهور ترکیه نوین، ترجمة محسن‌علی سبحانی، تهران، مترجم، 1374.
مختاری اصفهانی، رضا، سرگذشت رادیو در ایران به روایت اسناد، تهران، طرح آینده، 1389.
ـــــــــــــ، تاریخ تحولات اجتماعی رادیو در ایران، تهران، طرح آینده، 1388.
ـــــــــــــ، پهلوی اول (از کودتا تا سقوط)، چاپدوم، تهران، پارسه، 1394.
محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات جدید تمدنی در ایران، جلد3، تهران، دانشگاه تهران، 1368.
مشحون، حسن، تاریخ موسیقی ایران، فاخته، 1373.
معرفی رادیو، ش 2668/291، آرشیو ملی ایران، 1317.
ملک‌پور، جمشید، ادبیات نمایشی در ایران، تهران، توس، 1366.
میراحمدی، مریم، پژوهشی در تاریخ معاصر ایران، مشهد، آستان قدس رضوی، 1366.
مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، جلد6، چاپ چهارم، تهران، علمی، 1374.
موقر، مجید، «تفاوت نژادها»، مهر، ش1، 1318.
مصوبة اساسنامة کمیسیون رادیو، ش14533/79م، آرشیو ملی ایران، 1317.
مصوبة کمیسیون فرعی کشاورزی رادیو در انواع اخبار، ش11383، آرشیو ملی ایران، 1318.
مرآت، اسماعیل، «مقایسه ایران با پانزده سال قبل»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
نصر، تقی، «تعاون و همبستگی»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
نقابت، علی، «امنیت قضایی»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
نفیسی، سعید «پیشرفت­های عصرپهلوی»، مجموعه سخنرانی­های سازمان پرورش افکار، تهران، سازمان پرورش افکار، 1318.
نامة وزارت خارجه به وزیر فرهنگ دربارة مشکلات رادیو،  4668/291، آرشیو ملی ایران، 1319.
نوری اسفندیاری، فتح‌اله، رستاخیز ایران، تهران، سازمان برنامه و بودجه، بی‌تا.
همراز، ویدا، «نهادهای فرهنگی در حکومت رضا شاه»، تاریخ معاصر ایران، بهار، ش1، 50-63، 1376.