نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان

چکیده

در مقالة حاضر با تکیه بر محتوای یک روزنامة محلی، تلاش شده است ابعادی از حیات اجتماعی خراسان در آستانة انقلاب مشروطه واکاوی شود. براین­اساس، کوشش می‌شود محتوای روزنامة خورشید در کانون بررسی فراگیری در زمینة تاریخی موضوع قرارگیرد و به این پرسش پاسخ داده شود که فضای اجتماعی خراسان درگیر کدام مسائل و بحران‌های اجتماعی بود و مردم چه درکی از مفهوم مشروطیت و اهداف آن داشتند؟ بررسی روزنامه نشان می‌دهد که متأثر از سپهر سیاسی کشور و وضعیت مشروطه، دو مقطع در این روزنامه قابل­تشخیص است؛ در مقطع نخست، گردانندگان روزنامه با تمرکز بر دشواری‌های اجتماعی در زمینة نبود عدلیة کارآمد، عملکرد حکام و سیطرة دستگاه عریض زیرمجموعة آنها بر زندگی مردم، وضعیت زنان و کودکان و مسائل بهداشتی-پزشکی، درصددند مطالبات مردم را از نظام نو برآورده کنند و از گرانی بار استبداد سنتی بر دوش مردم بکاهند. در مقطع دوم، ایجاد بحران در برابر مشروطه و نهاد نوپای مجلس و درنهایت چیرگی نظام کهن و تثبیت کودتای محمدعلی‌شاه مانعی جدی در برقراری شرایطی برای کاهش دشواری‌های اجتماعی از طریق انجمن ایالتی و به­صورت مشخص خورشید قرار داد. هراس از تنگناهای بیشتر سیاسی، چیرگی نظام کهن و تسلط بیگانگان بر ایران به خراسان هم تسری یافت و ضرورت تقویت و انسجام ارتش برای حفظ امنیت آن ایالت به گفتمان مسلط روزنامه تبدیل شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reflection of Khorasan's Social Status during Constitutional Period in the Khorshid Newspaper

نویسنده [English]

  • Tooran Toolabi

Assistant professor in History, Lorestan University

چکیده [English]

Based on the contents of Khorshid, an old local newspaper printed in Khorasan, northeastern of Iran, it has been tried, in present study, to examine various aspects of the social life in this area on the eve of the Constitutional Revolution. Accordingly, its content has been at the heart of a comprehensive review from the point of a historical view to answer the questions that in what social issues and crises the people of Khorasan were involved at that time, and what their conception of constitutionalism and its goals was. The results show that, affected by the political sphere and the situation of the country during the Constitutional Revolution, two issues are recognizable. Firstly, the newspaper's managers attempted to make the demands of the people highlighted, against the newly-formed political system and to reduce the burden of traditional tyranny on the people, focusing on social deficiencies such as: the absence of an efficient judicial system, poor performances of the rulers and the heavy domination of their ineffective ruling system on people, the situation of women and children, and the unfortunate health condition; and secondly, the crisis created against the Constitutionalism and newly established parliament and, ultimately, the dominance of the long standing political regime and the consolidation of the Mohammad Ali Shah's coup acted as serious obstacles against a state-owned association and, specifically, the Khorshid newspaper to reduce social deficiencies. The fear of more political constraints, the dominance of the ancient system and the domination of foreigners on Iran were also expanded to Khorasan, and through a pervasive discourse the newspaper began to propagate the need to strengthen and consolidate the army to protect the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social History
  • Khorasan
  • Journalism Constitutionalism
  • The Khorshid Newspaper
آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، خوارزمی، تهران، چاپ دوم، 1362.
اکبری، محمدعلی، چالش‌های عصر مدرن در ایران عهد قاجار، روزنامة ایران، تهران، 1384.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامة خاطرات، به کوشش ایرج افشار، امیرکبیر، تهران، 1385.
الهی، حسین، روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاری در خراسان، دانشگاه فردوسی، مشهد، 1378.
امین‌لشکر، میرزاقهرمان، روزنامة سفر خراسان، به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران، اساطیر، 1374.
انتخابی، نادر، ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه، تهران، نگاره آفتاب، 1390.
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، تهران، زوّار، 1371.
برجسته، سحر و همکاران، سلامت، بهداشت و زیبایی در عصر قاجار، ترجمة مسعود کثیری، تهران، امیرکبیر، 1393.
برزین، مسعود، شناسنامة مطبوعات ایران از 1275 تا 1357 شمسی، تهران، بهجت، 1371.
بهار (ملک‌الشعراء)، محمدتقی، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر، 1380.
تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه)، به کوشش محسن روستایی، جلد اوّل، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1382.
«ترقی خراسانیان»، روح‌القدس، ش 28، 17 جمادی‌الاول 1326.
تعداد نفوس ارض اقدس، نسخة خطی، ش 2231، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
جلالی، غلامرضا، «نهضت مشروطه و سرنوشت سه رویکرد سیاسی علمای مشهد»، حوزه، دورة20، ش 115، 149-215، بهار 1382.
ـــــــــــــ، تقویم تاریخ خراسان (از مشروطیت تا انقلاب اسلامی)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377.
حبل‌المتین، سال 5، ش 42، 1315.
حسن‌آبادی، ابوالفضل، «تاریخ انقلاب خراسان و بنای مشروطیت: نقد و بررسی یک نسخه منظوم از مشروطه خراسان»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 68-75، خرداد و تیر و مرداد 1385.
خارابی، فاروق، انجمن‌های عصر مشروطه، تهران، مؤسسة تحقیقات علوم انسانی، 1386.
خورشید، سال اول، 1325، ش 1-120، تهران، دانشگاه تهران، 1384.
دالمانی، هانری رنه، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمة فره‌وشی، تهران، امیرکبیر، 1335.
رابینو، ه.ل، مشروطة گیلان به انضمام وقایع مشهد در 1330ه.ق:1912، به کوشش محمد روشن، رشت، چاپخانة حیدری، 1352.
سایکس، سر پرسی، تاریخ ایران، ترجمة سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، دنیای کتاب، 1380.
سپهر (ملک‌المورخین)، عبدالحسین‌خان، یادداشت­های ملک‌المورخین و مرآت‌الوقایع مظفری، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، زرین، 1368.
عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا سالور، روزنامه خاطرات، به کوشش ایرج افشار و مسعود سالور، جلد1، تهران، اساطیر، 1374.
شهوازی، ستار، راهنمای مطبوعات خراسان از آغاز تا امروز (1279-1382)، مشهد، بانک الست، 1383الف.
ـــــــــــــ، نام‌ها و نامه‌ها؛ روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاران خراسان در دورة قاجار، مشهد، ایوار، 1383ب.
شیل، لیدی مری، خاطرات لیدی شیل، ترجمة حسین ابوترابیان، تهران، نشر نو، 1362.
صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، کمال، 1364.
عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار، 1332-1215 ه.ق)، ترجمة یعقوب آژند، تهران، گستره، 1362.
فلور، ویلم، سلامت مردم در ایران دورة قاجار، بوشهر، دانشگاه علوم پزشکی و درمانی، 1386.
قاسمی، سیدفرید، راهنمای مطبوعات ایران عصر قاجار (1253ق/ 1215ش-1304 ش)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372.
کاظم‌زاده، فیروز، روس و انگلیس در ایران 1876-1؛ پژوهشی دربارة امپریالیسم، چاپ دوم، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1371.
کرزن، جرج.ن، ایران و قضیة ایران، ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی، جلد1، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی، 1373.
کرونین، استفانی، ارتش و تشکیل حکومت پهلوی در ایران، ترجمة غلامرضا علی‌بابایی، تهران، خجسته، 1377.
کسروی، احمد، تاریخ مشروطة ایران، تهران، امیرکبیر، 1378.
کوکب درّی،  ش دهم، 6 ربیع‌الثانی 1326.
گلبن، محمد، «خراسان، مهم‌ترین روزنامة خراسان در انقلاب مشروطه»، بخارا، ش65، 588-597، فروردین و اردیبهشت 1387.
مجلس، ش 112، غره جمادی‌الاول 1325.
مدرس رضوی، محمدتقی و همکاران، مشهد در آغاز قرن چهاردهم خورشیدی مشهور به گزارش مکتب شاهپور، به تصحیح مهدی سید، مشهد، آهنگ قلم، 1386.
مذاکرات مجلس اوّل، توسعة سیاسی ایران در ورطة سیاست بین‌الملل، به کوشش غلامحسین میرزاصالح، تهران، مازیار، 1384.
متولی حقیقی، یوسف، تاریخچه آموزش و پرورش نوین خراسان از آغاز تا انقلاب اسلامی، مشهد، مرندیز، 1383.
میرزاسراج‌الدین، حاجی عبدالرئوف، سفرنامة تحف اهل بخارا، با مقدّمة محمد اسدیان، تهران، بوعلی، 1369.
نجف‌زاده، علی، گروه‌های مهاجر به مشهد از صفویه تاکنون، مشهد، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1392.
نجفی اصفهانی، حاج‌آقا نورالله، «مکالمات مقیم و مسافر»، رسایل مشروطیت (مشروطه به روایت موافقان و مخالفان)، غلامحسین زرگری‌نژاد، چاپ دوم، تهران، مؤسسة تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1390.
نجم‌آبادی، افسانه، حکایت دختران قوچان، ازیادرفته‌های انقلاب مشروطه، سوئد، باران، 1995.
وزارت امور خارجه انگلستان، کتاب آبی، به کوشش احمد بشیری، جلد 3، تهران، نشر نو، 1363.
یزدانی، سهراب، کودتاهای ایران، تهران، ماهی، 1396.
ـــــــــــــ، مجاهدان مشروطه، تهران، نی، 1389.