مقاله پژوهشی
بازی بزرگ و مسئلۀ هرات (1828-1838م)

فرج الله احمدی؛ آروین قائمیان

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 1-20

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.278907.473098

چکیده
  بازی بزرگ روسیه و بریتانیا که از دهه‌های نخستین قرن نوزدهم آغاز شده بود، به رویارویی آن دو قدرت در ایران طی سال‌های آغازین قرن بیستم منجر شد. رقابت روسیه و بریتانیا در ایران در شرایطی تشدید شد که پس از دور دوم جنگ‌های ایران و روسیه در قفقاز، اعادۀ حاکمیت تاریخی ایران بر هرات در دستور کار دولت ایران قرار گرفت؛ اقدامی که باعث نگرانی ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
خاستگاه سرپوش در نخستین سکه‌های اشکانی (از ارشک یکم تا مهرداد یکم)

احسان افکنده؛ فاطمه افشاری

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 21-41

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.276734.473087

چکیده
  در بررسی سکه‌های نخستین اشکانیان، پژوهشگران بیشتر بر میراث یونانی‌مآبی و پارسی-هخامنشی به‌عنوان عناصر مسلط تأکید می‌کنند و عناصر سکایی عموماً نادیده انگاشته می‌شوند. یکی از نقش‌مایه‌های این سکه‌ها، سرپوش قائم نوک‌تیزی است که بر سر شاه قرار دارد. مسئلة اصلی پژوهش، بررسی خاستگاه سرپوش شاهان نخست اشکانی است که عموماً متأثر از ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
آیا ساسانیان روحانی‌تبار بودند؟

پدرام جم

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 43-62

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.265049.473032

چکیده
  رابطة دین و دولت، موضوعی مهم در تحقیقات مربوط به سازوکار شاهنشاهی ساسانی است و رویکرد ساسانیان به دین زرتشتی و ارتباط آنها با روحانیان این دین، اهمیت بسزایی در پژوهش‌های تاریخ ساسانی دارد. در 150 سال اخیر، شماری از محققان با استناد به گزارشی از طبری دربارة ساسان و فعالیت او در آتشکدة اناهید اصطخر، او را صاحبِ منصبی دینی چون موبد، هیربد ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
«توپچی‌باشی» در عصر صفوی؛ از فن‌سالاری تا منصب‌داری

مجتبی تبریزنیاتبریزی؛ عبدالرسول خیراندیش

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 63-81

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.246048.472906

چکیده
  عنوان «توپچی‌­­باشی» به معنی سرکردۀ توپچیان و فرماندۀ توپخانه، با رواج کاربرد سلاح آتشین توپ، تقریباً از اوایل عهد صفویه رواج یافت. در نخستین اشاره­ها به این مقام در دورۀ شاه‌تهماسب اول، توپچی­باشی استاد فن­سالاری است که دو مهارت «توپ­‌ریزی» و «توپ­‌اندازی» را توأمان داراست. ازآنجاکه سلاح توپ اساساً در اختیار دولت مرکزی بود، ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
منازعۀ غزالی و ابن‌رشد در مواجهۀ دین و عقل از منظر تاریخی

مجتبی زروانی؛ رضا طاهری

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 83-102

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.227055.472787

چکیده
  کشمکش میان عقل و دین در تاریخ میانۀ ایران، جریانی دامنه‌دار و متأثر از انباشته‌های علمی و فکری مسلمانان در قرون نخستین اسلامی است. عقل و دین صرف‌نظر از اشتراکاتشان، عمدتاً دو نیروی متخالف شناخته می‌شوند؛ به‌طوری‌که استقرار و تداوم یکی از آ‌نها معمولاً اسباب ضعف و رکود دیگری را رقم می‌زند. علوم عقلی و علوم دینی، هرکدام تحت شرایط ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
تحلیل تاکتیک‏های جنبش جنگل در جنگ با انگلیس

ابوطالب سلطانیان

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 103-122

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.281053.473116

چکیده
  جنبش جنگل در سال‏های پایانی جنگ جهانی یکم (1914-18م/1333-37ق) با قشون انگلیس درگیر جنگ‏هایی شد که زمینه‏ها و علل وقوع آن به تحولات نظامی قفقاز بازمی‏گشت؛ زیرا در آن زمان، قشون انگلیس ناگزیر بود که خود را به‌سرعت از خطۀ گیلان به آن منطقه برساند، اما عبور این قشون از گیلان با مخالفت جنبش جنگل روبه‌رو شد که درنهایت به جنگ بین دو طرف انجامید. ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
شورش مصر؛ استراتژی آتن برای واگرایی در شاهنشاهی هخامنشی و تدابیر اردشیر اوّل

علیرضا سلیمان زاده

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 123-142

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.254004.472953

چکیده
  مطالعه دربارۀ تاریخ شاهنشاهی هخامنشی پس از مرگ بنیان‌گذار آن طیّ دو قرن، حاکی از آن است که آنها پس از هرسال ناآرامی خشونت‌آمیز تنها به‌طور متوسط چند سالِ مسالمت‌آمیز را پشت سر گذاشته‌اند که نیازمند آسیب‌شناسی دقیق‌تر از زوایای متفاوتی است. هنگامی‌ که مصریان از مرگ خشایارشا و از کشمکشی که بر سر جانشینی او درگرفته بود، آگاهی یافتند؛ ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
دانش نام‌شناسی و پژوهش‌های علوم تاریخی

عمادالدّین شیخ الحکمایی؛ رامینا رضوان

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 143-166

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.284208.473140

چکیده
  نام‌شناسی (Onomastics)، دانش مطالعة نام­هاست از هر نوع و در هر دورة تاریخی که باشند. هدف این دانش، اسامی خاص و در واقع هرچیزی است که نامی بر آن تعلق گیرد. موضوع این دانش می­تواند حوزه­های گوناگون با اهداف گستردة پژوهشی باشد. هدف از نگارش این مقاله تبیین جنبه­های گوناگون نام‌شناسی و بیان دانش­های مرتبط با آن و همچنین توضیح ضرورت ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
نکاتى دربارۀ بازنگرى در سال‌شمارى و توالى سکه‌هاى «عصر تاریک» اشکانى

کلثوم غضنفری؛ سروش شریفیان

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 167-185

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.267226.473041

چکیده
  بازنگرى در عرصۀ سال‌شمارى و تبارشناسى اشکانى، محور اصلى پژوهش‌هاى فرهاد آثار در سال‌هاى اخیر بوده است؛ اما سیمونتا مهم‌ترین ایرادات را به طرح پیشنهادى وى وارد کرد، لیکن سیمونتا خود نیز در آخرین دیدگاه‌های خویش، به چندین مؤلفۀ کلیدی سکه‌شناختی و سال‌شمارانه توجه نکرده است؛ درنتیجه سال‌شمارى پیشنهادی او با توالى تثبیت‌شده از ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
رویکردی تاریخی به داستان «محتسب تبریز» در مثنوی معنوی

یزدان فرخی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 187-206

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.268823.473047

چکیده
  مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین بلخی گذشته از جنبه­های مشهور شاعرانه و عارفانۀ آن، مانند هر متن دیگر، جنبه­هایی دارد که بیان‌کنندۀ زمانه و روزگارِ زیستۀ آفرینشگر آن است و عوامل مؤثر و تحول‌سازی از آن روزگار، بافت و ساختار روایی و عناصر داستانی آن را تحت‌تأثیر قرار داده است. از این دیدگاه می­توان مثنوی معنوی را متنی تاریخی به‌شمار­آورد ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
ایرانیان قاف‌نشین؛ پژوهشی در اسناد نمایندگی ایران در ولادی‌قفقاز (1315-1337ق/1897ـ1919م)

علی کالیراد

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 207-230

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.289901.473166

چکیده
  شهر ولادی‌قفقاز که طی فرآیند استیلای روسیۀ تزاری بر منطقۀ قفقاز در اواخر قرن هجدهم میلادی بنیان نهاده شد، به‌تدریج به‌صورت یکی از اهداف مهاجرت، از داخل و خارج امپراتوری روسیه درآمد. این شهر، به‌ویژه از نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی، یکی از مقاصد مهاجرت دائمی و موقت ایرانیان در قلمرو روسیه بود. با افزایش جمعیت ایرانیان در ولادی‌قفقاز ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
کارکردها و حوزۀ اختیارات مجلس بهشت‌آیین (مجمع عالی رجال دربار صفوی)

علی مشهدی رفیع؛ محمدباقر وثوقی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 231-250

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.281743.473120

چکیده
  نظام سیاسی صفویه مانند بسیاری از نظام‌های حکومتی خاندانی در تاریخ ایران از نوع پدرمیراثی-دیوان‌سالارانه به‌شمارمی‌رود؛ زیرا هم دارای وجه پدرمیراثی و هم دارای وجه دیوان‌سالارانه است. اگرچه در نگاه نخست، چنین نظام‌های سلطنتی بیش از هرچیز از نوع سلطنت مطلقه به‌نظرمی‌رسند که تمامی تصمیمات از بالاترین نقطۀ هرم قدرت سرچشمه می‌گیرد، ...  بیشتر