نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار ایران‌شناسی دانشگاه گیلان

چکیده

جنبش جنگل در سال‏های پایانی جنگ جهانی یکم (1914-18م/1333-37ق) با قشون انگلیس درگیر جنگ‏هایی شد که زمینه‏ها و علل وقوع آن به تحولات نظامی قفقاز بازمی‏گشت؛ زیرا در آن زمان، قشون انگلیس ناگزیر بود که خود را به‌سرعت از خطۀ گیلان به آن منطقه برساند، اما عبور این قشون از گیلان با مخالفت جنبش جنگل روبه‌رو شد که درنهایت به جنگ بین دو طرف انجامید. نبرد‏ جنبش جنگل با قشون نیرومند انگلیس، ازجمله رویدادهای مهم و سرنوشت‌ساز برای این جنبش به‏شمارمی‏رفت؛ زیرا تأثیرات عمیقی بر آینده و بقاء آن داشت؛ ازاین‌رو، بررسی تاکتیک‏های این جنبش در مقابله با قشون انگلیس و ارزیابی پیامدهای این تاکتیک‌ها، از اهمیت بسیاری برخوردار است. براین‌اساس، پرسش اصلی این است که جنبش جنگل برای مقابله و جنگ با قوای انگلیس چه تاکتیک‏هایی را به‏کاربست و این روش‏ها چه نتایج و پیامدهایی برای جنبش داشته است؟ به‏طورکلی، چهار تاکتیک مختلف در رویارویی جنگلی‏ها با نیروهای انگلیس قابل تشخیص و تفکیک است: 1- تاکتیک جنگ‏های منظم و کلاسیک؛ 2- تاکتیک جنگ‏های چریکی و نامنظم؛ 3- تاکتیک جنگ شهری؛ 4- تاکتیک صلح. بررسی این روش‏ها نشان می‏دهد که به‌جز تاکتیک جنگ‏های نامنظم (چریکی) که تا اندازه‌ای موفق بود، دیگر روش‏ها، به دلیل کاستی‏هایی که داشتند، نه‌تنها دستاوردی برای جنبش نداشت، بلکه درمجموع تأثیرات منفی بسیاری بر سرنوشت این جنبش گذاشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Tactics of the Jungle Movement in the Battle against the English Troops

نویسنده [English]

  • Aboutaleb Soltanian

Assistant Professor of History of Iranian Studies, University of Guilan

چکیده [English]

In the final years of the First World War, the Jungle Movement went into a battle against the English troops resulted from the military changes of the Caucasian region. The English troops needed a quick passage to the Caucasus through Gilan, but the Jungle Movement prevented them and this culminated in a battle. This battle is one of the most important events in the history of the movement and it had a strong effect on its destiny. Hence, the study and analysis of it, particularly thetactics adopted by the movement and their effects, is very important. Therefore, the main goal of this article is to answer the questions as to what tactics the movement employed in the battle against the English and what the results of these tactics were for the movement. In general, four tactics are distinguished in this battle: regular warfare, partisan warfare, urban warfare, and peace. The analysis of the quality of these tactics demonstrates that, except for the partisan warfare, other tactics had negative results for the movement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jungle Movement
  • War
  • Tactic
  • England
  • Russia
آشوری، داریوش، «تاکتیک»، دانشنامۀ سیاسی، چاپ چهاردهم، مروارید، تهران، 1386.
انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، جلد 3، چاپ دوم، تهران، سخن، 1382.
برگ‏های جنگل (نامه‏های رشت و اسناد نهضت جنگل)، به‏کوشش ایرج افشار، تهران، فرزان، ۱۳۸۰
جنگلی، میرزااسماعیل،  قیام جنگل (یادداشت‏های میرزااسماعیل جنگلی)، به‏کوشش اسماعیل رائین، تهران، جاویدان، ۱۳۵۷.
دفترروایی، ناصر، خاطرات و اسناد، به‏کوشش ایرج افشار، تهران، فردوسی، 1363.
دنسترویل، خاطرات ژنرال دنسترویل (سرکوبگر جنگل)، ترجمۀ حسین انصاری، تهران، فرزان، بی‏تا.
«قشون روس رجعت می‏کند»، روزنامۀ جنگل، سال اول، ش ۲۳، 3-5، 10 ربیع‌الثانی ۱۳۳۶.
سرژ، آفاناسیان، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان؛ از استقلال تا استقرار رژیم شوروی، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، معین، 1370.
سلطانیان، ابوطالب، «بررسی روابط دوسویۀ جنبش جنگل و بلشویک‏ها تا پیش از ورود به انزلی»، روابط خارجی، ش 61، 73-93، زمستان 1393.
ـــــــــــــ ، رهبری و ایدئولوژی در جنبش جنگل، رشت، فرهنگ ایلیا، 1397.
شعاعیان، مصطفی،  نگاهی به روابط شوروی و نهضت انقلابی جنگل، تهران، ارژنگ، ١۳۴٩.
شیخ‌الاسلامی، جواد، اسناد محرمانۀ وزارت خارجه بریتانیا دربارۀ قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس، جلد1، تهران، کیهان، ۱۳۶۵.
صبوری‏دیلمی، محمدحسن، نگاهی از درون به انقلاب مسلحانۀ جنگل، تهران،‌ مظاهری، ۱۳۸۵.
علی‌پور، مجید، «کنکاشی در روابط نهضت جنگل و روسیه»، تاریخ‌نامۀ خوارزمی، ش 11، 76-107، بهار 1395.
فخرایی، ابراهیم، سردار جنگل (میرزا کوچک‏خان)، چاپ یازدهم، تهران، جاویدان، ۱۳۶۶.
کریمی، بهنام، آسیب‌شناسی نهضت جنگل، تهران، قصیده‌سرا، 1382.
کسمائی، احمد، یادداشت‏های احمد کسمایی از نهضت جنگل، به‏کوشش پوراندخت کسمائی، اُهایو، کامپوس، ۱۹۹۳.
کوچک‏پور، صادق، نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی- اجتماعی گیلان و  قزوین، به‏کوشش سید محمدتقی میرابوالقاسمی، رشت، گیلکان، ١٣۶٩.
کوهستانی‏نژاد، مسعود، «خورشید بر فراز جنگل»، گنجینۀ اسناد (فصلنامۀ تحقیقات تاریخی)، س۱۱، ش۴۳، 20-69، پاییز ۱۳۸۰.
گرکه، اولریخ، پیش به‏سوی شرق (ایران در سیاست شرقی آلمان در جنگ جهانی اول)، ترجمۀ پرویز صدری، تهران، سیامک، 1377.
گیلک (خمامی)، محمدعلی، تاریخ انقلاب جنگل، رشت، گیلکان، 1371.
مابرلی، جیمز، عملیات در ایران، ترجمۀ کاوه بیات، تهران، رسا، 1369.
مجموعۀ اسناد نهضت جنگل، گردآوری دبیرخانۀ همایش بازشناسی نهضت جنگل، رشت، شهر باران، 1382.
مدنی، میراحمد، جنبش جنگل و میرزا کوچک‏خان (خاطرات میرزا احمد مدنی)، به‏کوشش سیدمحمدتقی میرابوالقاسمی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1377.
میرابوالقاسمی، سید محمدتقی، دکتر حشمت و اندیشۀ اتحاد اسلام در جنبش جنگل، تهران، ندا، ۱۳۷۸.
نهضت جنگل به روایت اسناد وزارت امور خارجه، به‏کوشش رقیه‌سادات عظیمی، تهران، وزارت امور خارجه، ١٣٧٧.
هوازاده، بتول، «علل شکست نهضت جنگل»، تاریخ‌پژوهی، ش 56، 113-134، پائیز 1392.
یقیکیان، گریگور، شوروی و جنبش جنگل (یادداشت‏های یک شاهد عینی)، به‏کوشش برزویه دهگان، تهران، نوین، ١٣۶٣.