نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی

چکیده

خرید تضمینی گندم با هدف رسیدن به خودکفایی و حمایت از تولیدکننده و مصرف­کننده، یکی از سیاست­های اعمال شده از سوی دولت از زمان پهلوی اول تاکنون بوده است. اما در مواقعی، به دلیل عدم اجرای درست این سیاست، نه تنها اهداف مذکور محقق نشده، بلکه پیامدهای زیان­باری به دنبال داشته است. جنگ جهانی دوم یکی از ­دوره­هایی است که دولت برای تأمین نان مورد نیاز مردم با قیمتی متعادل، خرید انحصاری و تضمینی گندم از مالکان و زارعان را در پیش گرفت. اما در عمل این سیاست درست اجرا نشد. پژوهش حاضر در صدد است عملکرد دولت در خرید انحصاری و تضمینی گندم در جنگ جهانی دوم را مورد بررسی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که اجرای سیاست خرید انحصاری و تضمینی گندم چه پیامدهایی را به دنبال داشت. برای این منظور از روش توصیفی تحلیلی استفاده می­شود. روش گردآوری اطلاعات نیـز کتابخانه­ای و اسنادی است. نتیجۀ این تحقیـق نشان می­دهد خرید انحصاری گندم از مالکان و زارعان با قیمت ارزان و فروش آن به مصرف­کننده با قیمت ارازان­تر و یارانه­ای، به نفع مصرف­کننده شهری و ضرر تولیدکننده روستایی و دولت بود. از دیگر پیامدهای زیان­بار این سیاست می­توان به احتکار و قاچاق گندم، سلف­خری، بی­انگیزگی کشاورزان برای کشت گندم، مهاجرت روستاییان به شهرها، قحطی، گرانی، وابستگی به واردات خارجی و کسری بودجۀ دولت اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Government’s Exclusive and Guaranteed Purchase of Wheat during World War II (1941- 1945)

نویسنده [English]

  • Mohammad Bakhtiari

Assistant Professor, Department of History at Imam Khomeini International University

چکیده [English]

Guaranteed purchase of wheat to achieve self-sufficiency and to support producers and consumers has been one of the policies implemented by the governments since the era of the first Pahlavi. But sometimes not only have those goals not been met, they have had disastrous consequences. World War II was one of the instances in which the government initiated a monopoly and guaranteed purchase of wheat from landowners and farmers to provide the people with the bread at a reasonable price. But in practice this policy was not implemented properly. The purpose of this article is to investigate the government’s exclusive and guaranteed purchase of wheat during World War II and to study the consequences of this policy. A descriptive-analytical approach is used for this purpose. The study argues that the exclusive purchase of wheat by the owners and farmers at cheap prices and selling it to the consumer at subsidized prices was in favor of the urban consumer and disadvantaged the rural producer and the government. Other consequences of this policy include hoarding wheat, prebuying, farmers’ reluctance to grow wheat, migration to cities, famine, high prices, dependence on foreign imports, and the government’s budget deficit.

کلیدواژه‌ها [English]

  • World War II
  • Agriculture
  • Wheat
  • Exclusive purchase
  • Guaranteed purchase
ادارۀ کل گمرک،  احصائیۀ تجارتی ایران در سال 1324، تهران، مجلس، 1324.
اسکرین، کلارمونت، جنگ‌ جهانی در ایران، ترجمۀ حسین فراهانی، تهران، نوین، 1363.
اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، به کوشش علیرضا روحانی و ابوالفضل ایزدی­زاده، تهران، خانۀ کتاب، 1389.
اطلاعات، ش 4503، 24/1/1320: 1.
اطلاعات، ش 4661: 3/7/1320: 1.
اطلاعات، ش 4696، 12/8/1320: 3.
اطلاعات، ش 4713، 29/8/1320: 1.
اطلاعات، ش 4799: 28/11/1320: 1.
اطلاعات، ش 4857، 4/2/1321: 1.
اطلاعات، ش 4882، 29/2/1321: 1.
اطلاعات، ش 4909: 25/3/1321: 1.
اطلاعات، ش 4919، 4/4/1321: 1.
اطلاعات، ش 4923، 8/4/1321: 1.
اطلاعات، ش 4927، 12/4/1321: 1.
اطلاعات، ش 4941، 26/4/1321: 1.
اطلاعات، ش 4945: 30/4/1321: 1.
اطلاعات، ش 4946، 31/4/1321: 1.
اطلاعات، ش 4948، 2/5/1321: 1.
اطلاعات، ش 5017، 15/7/1321: 1.
اطلاعات، ش 5020، 18/7/1321: 1.
اطلاعات، ش 5022، 21/7/1321: 1.
اطلاعات، ش 5034، 3/8/1321: 1.
اطلاعات، ش 5048، 18/8/1321: 1.
اطلاعات، ش 5120 20/12/1321: 1.
اطلاعات، ش 5145، 27/1/1322: 1.
اطلاعات، ش 5426، 8/1/1323: 4.
اطلاعات، ش 5490، 22/3/1323: 1.
ایران در اشغال متفقین: مجموعه اسناد و مدارک 1324- 1318، (1371)، به کوشش صفاء­الدین تبرائیان، تهران، موسسۀ خدمات فرهنگی رسا، 1371.
ایران در جنگ جهانی بزرگ،تهران، مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی، 1356.
بولارد، سر ریدر و اسکراین، سر کلارمونت، شترها باید بروند!، ترجمۀ حسین ابوترابیان، چاپ دوم، تهران، نشر نو، 1363.
خان ملک (یزدی)، محمد، ارزش مساعی ایران در جنگ 1939- 1945، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
خواجه­نوری، ابراهیم، بازیگران عصر طلای: (علی سهیلی)، تهران، جاویدان، 1356.
داد، ش 99، 24/12/1321: 2.
داد، ش 137، 15/4/1322: 1.
ذوقی، ایرج،  ایران و قدرتهای بزرگ در جنگ جهانی دوم، چاپ دوم، تهران، پاژنگ، 1368.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) شمارۀ 002828/310 و 2835/310 و 14395/240 و 83397/240 و 217/260 و 002797/310 و 545/260/97 و 9447/293/97 و 49890/240 و 580/260/97 و 45833/240 و 431/260/97 و 474/260/97 و 8392/350.
ساعد مراغه­ای، محمد، «بحران اقتصادی در سال­های اشغال ایران»، سالنامۀ دنیا، شمارۀ 30، 1353.
عظیمی، فخرالدین، بحران دموکراسی در ایران 1320-1332، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران، البرز، 1372.
فرخ، معتصم‌السلطنه، خاطرات سیاسی فرخ (معتصم­السلطنه): تاریح پنجاه سالۀ معاصر ایران، بی‌جا: جاویدان، بی­تا.
گزیده اسناد جنگ جهانی دوم در ایران، به کوشش بهروز قطبی، چاپ دوم، تهران، اطلاعات، 1381.
گلشائیان، عباسقلی، یادداشت­های شهریور 1320، با مقدمۀ رامین کامران، حروفچینی و صفحه­بندی جدید از ایران لیبرال، 1393.
مشروح مذاکرات مجالس شورای ملی و اسلامی، نسخۀ دوم، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی، دورۀ 13: جلسۀ 29.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 13، جلسۀ 40.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 13، جلسۀ 51.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 13، جلسۀ 69.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 13، جلسۀ 82.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 13، جلسۀ 98.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 13، جلسۀ 221.
ــــــــــــــــــــ، دوره 14، جلسه 9.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 14، دورۀ 17.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 14، جلسۀ 25.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 14، جلسۀ 38.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 14، جلسۀ 63.
ــــــــــــــــــــ، دورۀ 14، جلسۀ 110.
مکی، حسین، تاریخ بیست سالۀ ایران، جلد هشتم، تهران، علمی، 1363.
میلسپو، آرتور، آمریکایی­ها در ایران (خاطرات دوران جنگ جهانی دوم)، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، البرز، 1370.