نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد تاریخ ایران دورۀ اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

با مرگ سلطان ابوسعید، آخرین ایلخان مغول در سال 736 ﻫ.ق قلمرو ایلخانان بین سربداران و امرای قبایل مختلف تقسیم شد. امرایی مانند چوپانیان و آل‌جلایر در این برهه از تاریخ با برکشیدن افرادی از خاندان سلطنتی با وابستگی‌های خانوادگی به ایلخانان بزرگ مغول را به قدرت رسانیدند. این ایلخانان که تعداد آن‌ها 9 نفر عنوان شده در پژوهش‌های تاریخی به نام ایلخانان دست‌نشانده شهرت دارند. یکی از معروفترین این ایلخانان فردی به نام سلیمان‌خان است که با حمایت شیخ‌حسن‌کوچک چوپانی به قدرت رسید. این ایلخان در فاصلۀ سال‌های 744 – 739 ﻫ.ق بر بخش‌های وسیعی ا‌ز قلمرو امرای چوپانی حکومت کرد. بررسی شواهد سکه‌شناسی اثبات می‌کند 81 ضرابخانۀ مختلف به نام سلیمان‌خان سکه ضرب کرده‌اند. در این مقاله با بررسی مستندات تاریخی و تفکیک سکه‌های موجود بر مبنای سالشمار ضرب آنها سعی شده است داده‌های تاریخی مبنی بر فتح نواحی مختلف با شواهد ضرب سکه در آن قلمرو مقایسه شود. با توجه به اطلاعات بدست آمده از سکه‌ها مشخص می‌شود ضرابخانه‌هایی چند در آناتولی و دیاربکر در فاصلۀ سال‌های 745 تا 748 ﻫ.ق به نام سلیمان‌خان سکه ضرب کرده‌اند. این داده‌ها اثبات می‌کند مدت زمان حکومت سلیمان‌خان پس از پایان رسمی اعلام شده در متون تاریخی (سال 744 ﻫ.ق) چند سالی بیشتر آن هم در بخش‌هایی از قلمرو حکومتی تداوم داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of the Year Counting and Duration of Sulayman Khan's rule; Ilkhan of Puppet of Chopanian Governors, Based on Numismatic Evidence and Historical Documents

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hasani 1
  • Kourosh Salehi 2

1 Assistant Professor of History, Islamic Azad University of Shahroud

2 Graduated from the Islamic Azad University, Central Tehran Branch, M.Sc.

چکیده [English]

With the death of Sultan Abu Sa'id, the last Mongol Ilkhanate in 736 AH, the Ilkhanate territory was divided between the Sarbadars and various emirs of the Mongol rule. Governors such as the Chopanian and the Al-e Jalayer came to power at this point in history by pull out members of the royal family with family ties to the great Mongol. These Ilkhans, numbering 9, are known in historical research as the puppet Ilkhans. One of the most famous of these Ilkhans is a man named Sulayman Khan who came to power with the support of Sheikh Hassan Kouchak Chopani. Between the years 744-739 AH, this ilkhan ruled over large parts of the territory of the pastoral rulers. Study of numismatic evidence proves that 82 different mints named Suleiman Khan minted coins. In this paper, by study the historical documents and separating the existing coins based on their minting year, an attempt has been made to compare the historical data on the conquest of different areas with the evidence of minting coins in that territory. According to the information obtained from the coins, it is clear that several mints in Anatolia and Diyarbakir between the years 745 to 748 AH called Sulayman Khan minted coins. These data prove that the period of Sulayman Khan's rule after the official end announced in the historical texts (744 AH) lasted a few more years in some parts of the government

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Puppet Ilkhans
  • Sulayman Khan
  • Sheikh Hassan Kouchak
  • Chopanian governors
  • Ilkhanid Coins
اسمیت، جان ماسون، خروج و عروج سربداران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، دانشگاه تهران، 1361.
اشپولر، برتولد، تاریخ مغول در ایران، ترجمۀ محمود میرآفتاب، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی، 1374.
اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مغول و اوایل ایام تیموری، چاپ اول، تهران، نشر نامک، 1376.
آژند، یعقوب، برافتادن ایلخانان و برآمدن سلسله‌های محلی، در: [ایلخانان]، چاپ اول، تهران، مولی، 1384.
بیانی، شیرین، تاریخ آل‌جلایر، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1382.
پاکزادیان، حسن، تاریخ در سکه‌های سربداران و ایلخانان رقیب در شرق، چاپ اول، تهران، خواندنی، 1396.
پره، نوری، سکه‌های عثمانی، ترجمۀ علیرضا بخشعلی‌نژاد اصل، چاپ اول، تهران، پازینه، 1390.
ترابی­طباطبایی، سید جمال، «سکه‌های شاهان اسلامی ایران (2)»، موزۀ آذربایجان، شمارۀ 5، 1350.
جدی، محمد­جواد، نگاهی به خطوط مهرها و سکه‌های ضرب شیراز (سده‌های هفتم تا نهم هجری)، در: [مجموعه مقالات خوشنویسی مکتب شیراز]، تهران، فرهنگستان هنر، 1390.
جعفری­مذهب، محسن، «واپسین ایلخان»، پژوهشهای علوم تاریخی، شمارۀ 3، 25-34، 1390.
حافظ‌ابرو، شهاب­الدین عبدالله، ذیل جامع التواریخ رشیدی، تصحیح خانبابا بیانی، تهران، علمی، 1317.
حسینی­فسائی، حاج میرزا­حسن، فارسنامۀ ناصری، جلد اول، تصحیح منصور رستگار­فسائی، چاپ اول، تهران، امیرکبیر، 1367.
زرکوب­شیرازی، ابوالعباس معین­الدین، شیرازنامه، تصحیح اکبر نحوی، شیراز، دانشنامۀ فارس، 1390.
ساوجی، سلمان، دیوان سلمان ساوجی، به کوشش منصور مشفق، با مقدمۀ تقی تفضلی، تهران، صفی علیشاه، 1336.
ستوده، حسینعلی، تاریخ آل‌مظفر، جلد دوم، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1389.
سرفراز، علی اکبر و آورزمانی، فریدون، سکه‌های ایران، چاپ اول، تهران، سمت، 1379.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد، مجمع الانساب، تصحیح میر­هاشم محدث، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر، 1376.
شریعت‌زاده، سید علی­اصغر، سکه‌های ایران زمین (مجموعه سکه‌های مؤسسۀ کتابخانۀ و موزۀ ملی ملک)، تهران، پازینه، 1390.
عقیلی، عبدالله. دارالضربهای ایران در دورۀ اسلامی، تهران، موقوفۀ افشار یزدی، 1377.
علاءالدینی، بهرام، سکه‌های ایران در دورۀ ایلخانان مغول، تهران، برگ نگار، 1395.
ـــــــــــــــــ، سکه‌های ایران قره‌قویونلو، آق‌قویونلو و مشعشعیان خوزستان، تهران، برگ نگار، 1398.
فصیحی­خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، تصحیح محمود فرخ، جلد سوم، مشهد، باستان، 1339.
قطبی­اهری نجم، ابی‌بکر، تواریخ شیخ اویس، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، ستوده، 1389.
کریمی، فاطمه و دیگران، بزرگداشت ششصدمین سال وفات حافظ، تهران، میراث فرهنگی کشور، 1367.
لوویک، نیکلاس.م، ویژگی‌های بازرگانی خلیج‌فارس در پرتو یافته‌های نوین سکه‌شناسی (در سده‌های میانه: از اسلام تا صفویه)، ترجمۀ محسن جعفری‌مذهب، در: پژوهشنامۀ خلیج‌فارس (دفتر سوم)، به کوشش عبدالرسول خیراندیش و مجتبی تبریزنیا، تهران، خانۀ کتاب، 1390.
مستوفی­قزوینی، حمدالله بن ابی‌بکر، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر، 1387.
مستوفی قزوینی، زین العابدین بن حمدالله، ذیل تاریخ گزیده، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران، موقوفۀ افشار یزدی و سخن، 1396.
نبئی، ابوالفضل، اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در قرن هشتم هجری (از سقوط ایلخانان تا تشکیل تیموریان)، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1375.
ـــــــــــــــ، تاریخ آل‌چوپان (چوپانیان در تاریخ ایلخانیان)، تهران، دانش امروز، 1352.
Diler, Ömer, Ilkhanids, Istanbul, 2006.
Mitchiner, Michael, The World of Islam, London, Hawkins, 1977.
Stephan Album Rare Coins (specialists Islamic, Indian & oriental coins), Auction 14, September 21-22, 2012, Auction 17, September 19-21, 2013, Auction 18, January 16-18, 2014, Auction 21, January 15-16, 2015, Auction 22, May 14-15, 2015, Auction 23, September 10-12, 2015, Auction 24, January 14-16, 2016, Auction 25, May 19-21, 2016, Auction 21, January 15-16, 2015, Auction 32, September 13-14, 2018, Auction 34, May 23-26, 2019