نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

چکیده

گسترش افق­های صفویه­شناسی در دورۀ معاصر، ضرورت ارزیابی و بررسی پژوهش­های این عرصه را از آغاز تا کنون مطرح می­سازد. صفویه­شناسی کوششی ریشه­دار و در عین حال پراهمیت برای شناخت ایران در سده­های دهم تا دوازدهم هجری بود. این کوشش از یکسو بازتاب تحقیقات ایرانی و از سوی دیگر دستاورد ایرانشناسان به ویژه ایرانشناسی اروپایی غربی بود. بررسی کنونی می­کوشد تا ضمن اشاره به مراحل آغازین صفویه­شناسی و دسته­بندی ادوار اساسی آن، نمونه­هایی از تحقیقات این عرصه را شناسایی و معرفـی و به دیـدگاه­های مندرج در آنها در­بارۀ تحولات ایران در این دوره توجه کند. صفویه­شناسی به دو دستۀ بزرگ ایرانی و غیر­ایرانی قابل تقسیم­بندی است. تحقیقات ایرانی پیرامون این موضوع از همان دورۀ صفویه آغاز شد اما در واقع در دوره­های پس از آن و به­ویژه در تاریخ­نویسی معاصر ایران جایگاهی در خور یافت. مهم­ترین بخش صفویه­شناسی، تحقیقات غیر­ایرانیان به­شمار است که سهم اروپاییان و سپس مراکز علمی و ایرانشناسان آمریکا در آن چشم­گیر است. پس از این بررسی، و اشاره به کمبودهای پژوهشی این موضوع، پیشنهادهایی برای گسترده ساختن عرصه­های صفویه­شناسی و توجه به استفاده از اسناد و مکتوبات و منابع ایرانی، لزوم توجه به منابع تصویری اروپایی و غربی بخصوص نقشه­ها و تابلوهای نقاشی، توجه به تاریخ دریایی ایران عصر صفوی و بازاندیشی در مفهوم جهان ایرانی این دوره بخش دیگری از بررسی کنونی را تشکیل می­دهد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rethinking Safavid Studies: Early Stages, Current Situation and Future Vision

نویسنده [English]

  • Mansoor Sefatgol

Professor, Department of History, University of Tehran

چکیده [English]

The development of Safavid studies in the contemporary period raises the need to evaluate and review researches in this field from the rise of Safavid studies until now. Safavid studies was a deep-rooted and at the same time important effort to know Iran in the 10th to 12th AH/16th to 18th centuries. This effort was on the one hand a reflection of Iranian scholars researches and on the other hand the achievement of Iranologists, especially Western and Europeans. This paper tries to identify and introduce examples of research in this field while pointing to the early stages of Safavid studies and classifying its basic periods, and to pay attention to the views on the developments in Iran during the Safavid era. Safavid studies can be divided into two major categories, Iranian and non-Iranian. Iranian researches on this subject began in the Safavid era, but in fact in later periods, and especially in contemporary Iranian historiography found a worthy place. The most important part of Safavid studies is the contribution of Europeans and then American scientific centers and Iranologists. There is also an indication to the research shortcomings of this issue, suggestions for expanding the fields of Safavid studies and attention to the use of Iranian historical documents, epistles, and sources, the need to pay attention to European and Western visual sources, especially historical maps and paintings and attention to Iranian maritime history. Safavid era and rethinking in the concept of the Iranian world is another part of the current study.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Iran
  • History
  • Safavids
  • Safavid Studies
  • Safavid Scholars
  • Persian world
آقاجری، هاشم، «پژوهش­های مورخان شوروی درباره علل بحران­های اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره حکومت صفویان» کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ویژه مطالعات صفوی، سال چهارم، شمارۀ اول و دوم، 1379.
اسکندر بیگ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1382.
افشار، ایرج، «گمشده­های تاریخ صفویه در نامه­های گمشده»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا ویژه مطالعات صفوی، سال 6، شمارۀ 8-9، 1382.
پییترو دلاواله، سفرنامه پییترودلاواله، ترجمۀ محمود بهفروزی، جلد دوم، چاپ اول، تهران، نشر قطره، 1380.
حسن­آبادی، ابوالفضل، « تاریخچه تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در دوره صفویه»  کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ویژه مطالعات صفوی، سال 6، شمارۀ 10-11، 1382.
حسن جابری انصاری، تاریخ اصفهان و ری، به اهتمام حسین عمادزاده، 1322.
خوزانی­اصفهانی، فضلی، افضل التواریخ، جلد سوم، نسخه خطی شمارۀ Ms.DD.5.6 کتابخانه دانشگاه کیمبریج،
 سومر، فاروق، نقش ترکان آناطولی در روی کار آمدن صفویان، ترجمۀ احسان اشراقی و محمد­تقی امامی، گستره، 1371.
صالحی، نصرالله، «نگاره­های شجاعت­نامه به مثابه تاریخ مصور جنگ­های ایران و عثمانی در قفقاز (986-993ق)، نامه فرهنگستان، سال 19، شمارۀ 1، 1399.
صفت­گل، منصور، «الگوی نوین سیاست خارجی ایران در استانه دوره آغازین تجدد: نظم نوین منطقه­ای صفوی و نظام جهانی»، مجموعه مقالات سومین همایش تاریخ روابط خارجی ایران، به کوشش سید محمد سجاد­پور، 1400.
صفت­گل، منصور، «قلمرو بزرگتر، همسایگان رقیبان محدودتر: بازسازی ایران با پیوستگی و گستردگی دیپلوماسی منطقه­ای در گذار از صفویان به افشاریان»، مجموعه مقالات چهارمین همایش تاریخ روابط خارجی ایران، به کوشش محمد سجاد­پور، تهران، 1400.
صفت­گل، منصور، ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تاریخ تحولات دینی ایران در سده­های دهم تا دوازدهم هجری قمری، رسا تهران،3-55، 1381.
عبدالحسین سپنتا، تاریخچه اوقاف اصفهان، انتشارات ادراه کل اوقاف اصفهان، اصفهان، 1346.
محمد­باقر وثوقی و منصور صفت­گل، اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی  ایران، جلد سوم، چاپ یکم، انتشارات سازمان بنادر و دریانوردی ایران، تهران، 1395.
ملکم، جان، تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسمعیل حیرت، 1362.
منصور صفت­گل/با همکاری نوبوآکی کندو، پژوهشی درباره مکتوبات تاریخی فارسی ایران و ماوراءالنهر (صفویان، اوزبکان و امارت بخارا) همراه با گزیده مکتوبات، چاپ یکم موسسه مطالعات زبان ها و فرهنگ­های آسیا و آفریقا، دانشگاه مطالعات خارجی توکیو، توکیو 1385/2005.
Mansur Sefatgol,"Majmuahha: Important and Unknown sources of historigraphy of Iran during the the last Safavids- the case of Majmuaha -I Mirza Muina", in Persian Documents, Social history of Iran and Turan in the fifteenth and nineteenth centuries, edited by Kondo Nobuaki, RoutledgeCurzon, 2003.
Mirza Mohammad Rafi` Ansari, Dastur al-Moluk, A complete Edition of the Safavid manual of Administration. Ed.by Nobuaki Kondo, Research Institute for Advanced Studies on Asia and Africa(ILCAA), Tokyo 2018.