نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران
10.22059/jhss.2023.361503.473645
چکیده
این مقاله به بررسی گِل‌مُهری ساسانی به خط پهلوی در مجموعۀ خصوصی مجتبی زادۀ‌خراسانی می‌پردازد. اثر مُهر اول به منصب «استاندار مرورود» اشاره دارد. پیش از این، ریکا گیزلن در 2002م با معرفی مُهرهایی از مجموعۀ سعیدی در لندن، دو مُهر آمارگر شهرهای هرات- مرو و مرورود و مُهر آمارگر مرورود و بلخ را معرفی کرد. با توجه به اینکه آمارگر در عصر ساسانی صاحب منصبی در محدودۀ یک استان بود، گیزلن احتمال استان بودن مرورود را مطرح کرده است. او بعدتر در سال 2015م با خوانشی نو از مُهری که پیش‌‌‌تر توسط ژینیو معرفی شده بود، استان بودن مرورود را اثبات کرد. با معرفی گِل‌مُهر مورد بحث در این مقاله برای نخستین بار مشخص می‌شود استان مرورود، مقامی با عنوان استاندار را نیز در زیرمجموعۀ خود شامل بوده است. اثر مُهر دوم نقش شیری خوابیده با کتیبه‌ای محو شده است. اثر مُهر سوم یا مُهر شاهد در بر دارندۀ واژه‌های «مُغ» و «راست» است. به نظر می‌رسد این گِل‌مُهر مربوط به دورۀ کواذ اول یا مربوط به دورۀ خسرو انوشیروان در سدۀ ششم میلادی باشد. با توجه به اهمیت سوق‌الجیشی مرورود به احتمال زیاد این شهر در اصلاحات عصر خسرو اول به عنوان استان قلمداد شده و بر این اساس دارای مقامی با عنوان استاندار شده است
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Sasanian Clay seal of the Ostandar of Marvrud in Greater Khorasan
نویسنده [English]
- Mohammad Hasani
Assistant Professor of History Department, Faculty of basic sciences, Islamic Azad University, Shahrood Branch, Shahrood, Iran.
چکیده [English]
This article discusses the Sasanian clay seal in Pahlavi script from the private collection of Mojtaba Zadeh-Khorasani. The first seal refers to the position of "Ostandar (Governor) of Marvrud." Previously, Rika Gyselen introduced seals from Saeedi collection in London in 2002, including two statistical seals for the cities of Herat-Marv and Marvrud, and a Amargar seal of Marvrud and Balkh. Considering that the Amargar officer held a position within a ostan (province) during the Sasanian era, Gyselen suggested the possibility of Marvrud being a province. Later, in 2015, by studying a newly discovered seal previously introduced by Gignoux, Gyselen proved that Marvrud was indeed a ostan. With the introduction of the discussed clay seal in the present study, it is revealed for the first time that Marvrud ostan also included the title of "Ostandar" within its region. The second seal depicts a dormant lion, which has a faded inscription. The third seal, known as the seal of shahed (witness), including the words "Mogh" and "Rast". The clay seal appears that belong to Kavad I era or the period of Khusrow I in the 6th century AD. Considering the significance of Marvrud as a military command center, it is highly likely that Marvrud was designated as an ostan during the reforms of Khusrow I, and also according to the fact, it included an Ostandar position
کلیدواژه‌ها [English]
- Sasanian clay seal
- Marvrud
- Ostandar
- Marv
- geographical divisions
- Sasanian era
آلتهایم، فرانتس و استیل، روت .(1382). تاریخ اقتصاد دولت ساسانی، ترجمۀ هوشنگ صادقی، چاپ اول، تهران، علمی و فرهنگی.
آورزمانی، فریدون. (1394). جغرافیای تاریخی ایران زمین، چاپ اول، تهران، پازینه.
ابن‌خردادبه. (1371). مسالک و ممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، مقدمۀ آندره میکل، چاپ اول، تهران، میراث ملل و موسسۀ فرهنگی حنفاء.
ابن‌خردادبه. (1370). المسالک و الممالک، ترجمۀ حسین قره‌چانلو، از روی متن تصحیح شدۀ دخویه، چاپ اول، تهران، ناشر مترجم.
ابن‌رُسته، احمد بن عمر.(1380). الاعلاق النفیسه، ترجمۀ حسین قره‌چانلو، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
اصطخری،ابواسحق ابراهیم. (1373). ممالک و مسالک، ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
امینی‌کاشانی، الهام.(1394). فرهنگ نامه( اصلاحات اماکن عام تقسیمات جغرافیایی بر پایۀ آثار کلاسیک جغرافیایی جهان اسلام)، چاپ اول، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
انوری، امیرهوشنگ. (1390). وصف ایران و مناطق آن در برخی از نقشه‌های دورۀ اسلامی، مقایسه و تطبیق نقشه‌ها فاطمه فریدی‌مجید، مقدمۀ حسن حبیبی، چاپ اول، تهران، بنیاد ایرانشناسی.
باستانی‌راد، حسن. (1389). واژه شناسی تاریخی استان در ایران، تاریخ ایران، شمارۀ 5/66.
بشاش‌کنزق، رسول. (1393). آشنایی با خطوط و زبانهای باستانی، چاپ اول، تهران، سمت.
برونر، کریستوفر. (1388). تقسیمات جغرافیائی و اداری ایران ساسانی، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، در: (جغرافیای اداری ایران باستان)،چاپ دوم، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
بهار، مهرداد. (1397). تخت جمشید: باغی مقدس با درختان سنگی، در: از اسطوره تا تاریخ، گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ دهم، تهران، نشر چشمه.
بیرونی، ابوریحان. (1370). الصیدنه فی الطب، تصحیح عباس زریاب، چاپ اول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
پارپتسی، غازار. (1398). تاریخ ارمنیان و نامه به واهان مامیکونیان، ترجمۀ گارون سرکسیان، چاپ اول، تهران، انتشارات نائیری.
پوپ، آرتر آپم و اکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد دوم: دورۀ ساسانی، ترجمۀ نجف دریابندری، ویرایش سیروس پرهام، چاپ اول، تهران، علمی و فرهنگی.
پورشریعتی، پروانه. (1399). افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی، اتحادیه ساسانی_پارتی و فتح ایران به دست عربها، ترجمۀ آوا واحدی‌نوایی، چاپ سوم،تهران، نشر نی.
تفضلی، احمد. (1398). طین المختوم: گِل اوشتک، در: (مقالات احمد تفضلی)،گردآورنده ژاله آموزگار، چاپ اول، تهران، انتشارات توس.
جلیلیان، شهرام.(1397). تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان، چاپ دوم، تهران، سمت.
جمالی، بهرخ و حسنی، میرزامحمد. (1400). مُهرها و نگین‌های پادشاهان ساسانی؛ بررسی هویت پادشاه و نقش مایه‌های حک شده بر این آثار، در: (پژوهشهای علوم تاریخی)، آذر ماه، دورۀ 13، شمارۀ 3.
حصوری، علی. (1381). تاریخ‌گذاری مُهرهای ساسانی، در مجموعۀ مقالات: (سروش مغان، یادنامۀ جمشید سروشیان)، به کوشش کتایون مزداپور، چاپ اول، تهران، انتشارات ثریا.
حموی بغدادی، یاقوت. (1383). مُعجَم البُلدان، جلد دوم، ترجمۀ علینقی منزوی، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
حموی، یاقوت. (1347). برگزیده مشترک یاقوت حموی، ترجمۀ محمد پروین‌گنابادی، چاپ اول، تهران، کتابخانۀ ابن‌سینا.
خسرو قبادان و ریدگی.(1382). در: (متن‌های پهلوی)، گردآورنده جاماسب آسانا، پژوهش سعید عریان، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
خطیبی،ابوالفضل.(1377). استان، دائره المعارف بزرگ اسلامی،جلد 8، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
دریایی، تورج. (1383). شاهنشاهی ساسانی، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، چاپ اول، تهران، ققنوس.
دزفولیان، کاظم. (1387). اعلام جغرافیایی در متون ادب فارسی تا پایان قرن هشتم، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
رستگار، حسین.(1395). سکه‌های عرب- ساسانی (بررسی و طبقه‌بندی نخستین درهم‌های اسلامی)، طراحی و تدوین امین امینی، چاپ اول، تهران، پازینه.
رضائی باغ‌بیدی،حسن.(1388). تاریخ زبانهای ایرانی، چاپ دوم، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
رضائی باغ‌بیدی،حسن.(1393). سکه‌های ایران در دورۀ اسلامی از آغاز تا برآمدن سلجوقیان، چاپ اول، تهران، سمت.
رنجبر، احمد.(1363). خراسان بزرگ(بحثی پیرامون چند شهر از خراسان بزرگ)، چاپ اول، تهران، امیرکبیر.
زادسْپَرَم پسر گُشْنً‌جَم.(1366). گزیده‌های زادِسپرم، ترجمۀ محمد‌تقی راشد‌محصل، چاپ اول، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سرفراز،علی اکبر و آورزمانی، فریدون.(1379). سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه، چاپ اول، تهران، سمت.
شپرد، دروتی.(1377). هنر ساسانی(هنرهای کوچک)، در: [تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان] ، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد سوم قسمت دوم، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، چاپ اول، تهران، امیرکبیر.
شُمُن، ماری لوئیز.(1385). مناصبی از دورۀ ساسانی، در: (جامعه و اقتصاد ساسانی) ، ترجمۀ حسین کیان‌راد، چاپ اول، تهران، سخن.
شوارتس،پاول.(1400). جغرافیای تاریخی ایران در دورۀ اسلامی بر مبنای متون جغرافی‌دانان مسلمان، ترجمۀ مریم میراحمدی و غلام‌رضا ورهرام، چاپ اول، تهران، نشر گستره.
شهبازی، علیرضا شاپور.(1389). تاریخ ساسانیان(ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسه آن با تاریخ بلعمی) ، چاپ اول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
شیپمان، کلاوس. (1384). مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، چاپ اول، تهران، نشر فرزان‌روز.
شهرستانهای ایرانشهر.(1388). آوا نویسی و ترجمۀ فارسی و یادداشت‌ها از تورج دریایی، ترجمۀ شهرام جلیلیان،چاپ اول، تهران، توس.
شهرستانهای ایران. (1368). ترجمۀ احمد تفضلی، در: (شهرهای ایران)، جلد سوم ، به کوشش محمد‌یوسف کیانی، تهران، جهاد دانشگاهی.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر. (1384). تاریخ الرسل و الملوک(بخش ایران از آغاز تا سال 31 هجری)، ترجمۀ صادق نشأت، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
علی‌محمدی، نعمت‌اله و باستانی، محرم.(1398). مُهر نویافته ساسانی در چین، در: (مجلۀ پژوهشهای علوم تاریخی)، سال 11، شمارۀ 1، پیاپی 19، بهار و تابستان.
فرای، ریچارد نلسون.(1385). مُهرها و مُهر و موم‌ها، در: (جامعه و اقتصاد ساسانی) ، ترجمۀ حسین کیان‌راد، چاپ اول، تهران، سخن.
فرخ‌مرد بهرامان.(1391). مادیان هزار دادستان (هزار رای حقوقی)، پژوهش و ترجمۀ سعید عریان، چاپ اول، تهران، علمی.
فرخ‌مرد بهرامان.(1397). مادیان هزار دادستان. بخش دوم از رونوشت مودی، ترجمۀ نادیا حاجی‌پور، چاپ اول، تهران، نشر فروهر.
قاسمی، پارسا.(1400). بررسی مجموعۀ گل‌مهرهای ساسانی بازگردانده شده از آمریکا در موزۀ ملی ایران، در: (مجله موزۀ ملی ایران) ، سال دوم، شمارۀ پیاپی 3 ، پاییز و زمستان.
قاسمی، پارسا و گیزلن، ریکا و نوروزی، رضا و رضایی، عزیزالله.(1396). بازسازی تقسیمات استان ساسانی بیشاپور با کشف تعدادی نام‌جای جدید از گِل‌مُهرهای محوطه‌ی تلِ‌قلعه‌ی سیف‌آباد-کازرون، در:(پژوهشهای باستان شناسی ایران)، پیاپی 14، پائیز.
قدامه بن جعفر.(1370). کتاب الخراج، از روی متن تصحیح شدۀ دخویه –لیدن، ترجمه و تحقیق حسین قره‌چانلو، چاپ اول، تهران، البرز.
قلیزاده، خسرو.(1392). دانشنامۀ اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، چاپ اول، تهران، کتاب پارسه.
کریستنسن، آرتور.(1386). وضع ملت و دولت و دربار در دورۀ شاهنشاهی ساسانیان، ترجمۀ مجتبی مینوی،چاپ اول، تهران، اساطیر.
کریستنسن، آرتور. (1382). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، ویراستار حسن رضایی باغ‌بیدی، چاپ سوم، تهران، صدای معاصر و انتشارات ساحل.
کلانی، رضا.(1394). مقدمه‌ای بر تاریخ و مبانی نشان شناسی، چاپ اول، تهران، عصر نوین.
گوبل، روبرت.(1384). گِل مُهرهای تخت سلیمان جستاری در مُهرشناسی اواخر ساسانی، ترجمة فرامرز نجد سمیعی، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پایگاه پژوهش مجموعة تاریخی تخت سلیمان.
گوبل، روبرت.(1373). سکه‌های ساسانی، در: (تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان)، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد سوم- قسمت اول، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه،چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
لوکونین، و.گ.(1389). ایران 2، ترجمة مسعود گلزاری و مهردخت وزیر‌پور کشمیری، چاپ اول، تهران، کتابدار.
مارکوارت، یوزف.(1373). ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران، اطلاعات.
مسعودی، علی بن الحسین.(1382). مروج الذهب و معادن الجوهر، جلد اول، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ هفتم، تهران، علمی و فرهنگی.
مشکور، محمد جواد.(1371). جغرافیای تاریخی ایران باستان، چاپ اول، تهران، دنیای کتاب.
مشکور، محمد جواد.(1367). تاریخ سیاسی ساسانیان، جلد اول، چاپ دوم، تهران، دنیای‌کتاب.
مفتاح، الهامه.(1371). جغرافیای تاریخی مرغاب- مرو و مروالرود، در: (تحقیقات تاریخی)، شمارۀ 6و7، پاییز و زمستان.
مکنزی، دیوید. نیل.(1388). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، چاپ دوم ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نصراله‌زاده، سیروس(1384). نام تبار‌شناسی ساسانیان از آغاز تا هرمز دوم، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
نولدکه، تئودور.(1378). تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وامقی، ایرج.(1378). نوشته‌های مانی و مانویان، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی،حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
یعقوبی، ابن‌واضح.(1387). البلدان، کهن‌ترین متن جغرافیایی مسلمانان، ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
Alimohammadi, Nematolah, & Bastani, Moharram. (2019). New Discovered Sasanian Seal from China, Research Journal of Historical Sciences11(19).]in Persian[
Altheim, Franz, & Estil, Rot. (2003). Ein Asiatischer Staat; feudalism us unter den Sasaniden und Ihren Nachbarn, A Persian Translated by H. Sadeghi. 2nd edition, Tehran, Almi va Farhangi.]in Persian[
Aminikashani, Elham. (2015). Farhangnameh (Reforms of Public Places of Geographical Divisions Based on the Classic Geographical Works of the Islamic World).Mashhad, Astan Qodse Razavi.]in Persian[
Anvari, Amir Hucheng. (2011). The Description of Iran and its Regions in some Maps of the Islamic Period, Comparing and Matching the Maps by Fateme Faridi- Majid, Introduction by Hassan Habibi, 1st edition,Tehran Iranian Studies Foundation.]in Persian[
Αvarzamani, Fereydoun. (2015). The History of the Geography of Iran. 1st edition, Tehran, Pazineh.]in Persian[
Bahar, Mehrdad. (2018). Takhte Jamshid a Sacred Garden with Stone Trees, in: from Myth to History, Edited by Abulqasem Ismailpour, 10th edition, Tehran, Cheshmeh Publication.]in Persian[
Bashash Kanzagh, Rasoul. (2014). An Introduction to the Ancient Inscriptions and Languages, 1st edition, Tehran, Samt.]in Persian[
Bastani Rad, Hassan. (2010). Historical Etymology of the World “Ostan” (Province) in Iran, History of Iran 5(66).]in Persian[
Bīrūnī, Abū Rayhan Mohamad b. Aḥmad. (1991). al-ṣaydana fy Alteb, , Correction by A. Zaryab, Tehran, Publication Markaze Nashre Daneshgahi.]in Persian[
Bruner, Christopher. (2009). Geographical and Administrative Divisions of Sasanian Iran, in: Administrative geography of ancient Iran, A Persian translated by H. Sanati Zadeh. 2nd edition, Tehran, Moghofeh Mahmoud Afshar.]in Persian[
Chaumont, Marie Louise. (2006). Etats Vassaux dans Lʼempire des Primiers Sassanides , in: (Sasanian Society and Economy) A Persian translated by H. Kianrad, 1st edition, Tehran, Publication Sokhan.]in Persian[
Christensen, Arthur Emanuel . (2003). L’Iran sous les Sassanides. A Persian Translated by R. Yasmani. Edited by H, Rezai Bagehbidi, 3rd edition, Tehran, Sedaye Moaser.]in Persian[
Christensen, Arthur. (2007). The State of the Nation, the Government and the Court During the Sassanid Dynasty. A Persian translated by M. Minavi, 1st edition, Tehran, Asatir.]in Persian[
Daryaee, Touraj. (2004). The Sasanian Empire, A Persian Translated by M. SagebFar, 1st edition, Tehran, Ghoghnous.]in Persian[
Dezfoulian, Kazem. (1999) Geographical Terms in Persianlitrary Texts: the end of the eight Century, Tehran, Daneshgahe Shahid Behashti (Publication of Shahid Beheshti University).]in Persian[
Ebn Ḵordādbeh. )1992(. Al-masālek wa’l-mamālek, A Persian Translation by S. Khakrand, Tehran, Miraseh Melal va Moaseseh Farhangi Honafa Publication.]in Persian[
Ebn Ḵordādbeh. )1991(. Al-masālek wa’l-mamālek, A Persian Translation by H. Gharehchanlu, Tehran, Publication by Translator.]in Persian[
Ebn Rosta. Ahmad ben ʿOmar, (2001.( Al-aʿlāq Al-nafīsa, A Persian Translation by H. Gharehchanlu, Tehran, Publication Amir kabir.]in Persian[
Estakhrī, Abū Eshāq Ebrāhīm) .1994 .(al-Masālek wa’l-mamālek, A Persian Translation by Mohamad ben Asade ben Abdolahe Testari, Correction by Iraj Afshar, Tehran, Publication Moghofe Afshar.]in Persian[
Farroxmard i Wahrāmān. (2018). Mādayān ī Hazār Dādestān, A Persian Translation N. Hajipour, Tehran, Publication Faravahar.]in Persian[
Farroxmard i Wahrāmān.(2012). Mādayān ī Hazār Dādestān, A Persian Translation S.Oryan, Tehran, Publication Elmi.]in Persian[
Frye, Richard Nelson. (1994).Sasanian Seals and sealings, in Sasanian Society and Economy, A Persian translated by H. KianRad, 1st edition, Tehran, Sokhan.]in Persian[
Ghasemi, Parsa, & et al. (2017). Reconstruction of Sassanid Bishapur Province Divisions with Discovering Several New Regional Names on the Clay Seals of Tal-e-Ghaleh Saifabad-Kazerun Site. Archaeological researches of Iran 14.]in Persian[
Ghasemi, Parsa. (2021). Study a Collection of Sasanian Clay Bullae in the National Museum of Iran Returned from the United States of America, Journal of National Museum of Iran 2(3).]in Persian[
Goble, Robert. (2005). Die Tonbullen vom Tacht- e Suleiman, 1st edition, Tehran, Sazeman Mirase Farhangi va Grdeshgari (Cultural Heritage and Tourism Organization).]in Persian[
Goble, Robert. (1994). Sassanian Coins, in: The Cambridge History of Iran, Volume 3(1), edited by Ehsan Yarshater,, A Persian translated by H. Anousheh, 2nd edition, Tehran, Amir Kabir.]in Persian[
Ghodame ben Jafar. (1991). Alkharaj, A Persian Translation H. Gharehchanlu, Tehran, Publication Nashre Alborze.
Hasuri, Ali. (2002). Dating of Sasanian Seals, by the Efforts of K. MazdaPour, 1st edition, Tehran, Soraya Publications.]in Persian[
Jalilian, shahram, (2018). The History of Sasanid Political Changes, 2nd edition, Tehran, Samt.]in Persian[.
Jamali, Bahrokh & Hassani, Mirza Mohammad. (2021).The Seals and Gemstones of of Sasanian kings: A Study of the Identity of the kings and the Motifs on these Works, Researches of Historical Sciences 13(3).]in Persian[
Kalani, Reza. (2015). An Introduction to the History and Principles of Heraldry, 1st edition, Tehran, Asre Novin.]in Persian[
Khatibi, Abulfazl. (1998).Ostan, in: The Great Islamic Encyclopedia,Volume 8, Tehran, The Center of the Great Islamic Encyclopedia.]in Persian[
Khosro Ghobadan va Ridagy.( 2003). The Collector Pahlavi Texts Jamasb Asana, A Persian Translation S. Oryan, Tehran, Publication Sazeman Mirase Farhangi.]in Persian[
Lukonin, V.G. (2010). Iran(2), A Persian Translated by M. Golzari & m. Vazirie Keshmiri, 1st edition, Tehran, Ketabdar.]in Persian[
Mackenzi, David. (2009). A Concise Pahlavi Dictionary, 2nd edition, Tehran, Research Institute of Humanities and Cultural Studies.]in Persian[
Marquart, Josef. (1994). Eransahr mach der Geographie des ps. Moses Xorenaci, A Persian translated by M. Ahmadi, Tehran, Etelaate.]in Persian[
Mashkour, Mohammad Javad. (1988). Political history of the Sassanids, Volume 1, 2nd edition, Tehran, Donyayeh ketab.]in Persian[
Mashkour, Mohammad Javad. (1992). Historical Geography of Ancient Iran, 1st edition, Tehran, Donyaye-ketab.]in Persian[
Meftah, Elham. (1992). Historical Geography of Marghab-Merv and Marvrud, Historical research 5(6). ]in Persian[
Masʿudi, Ali ben alHoseyn. (2003). Moruj al-zahab wa maʿāden al-jawhar, volume 1, A Persian Translation A.Payandeh, Tehran, Publication Almi va Farhangi.]in Persian[
Nasrollahzadeh, Cyrus. (2005). Sasanian Prosopography from the Early to Hormazd II, 1st edition, Tehran, Cultural Heritage and Tourism Organization.]in Persian[
Noldeke, Teodor. (1999). History of The Persians and Arabs in The Sasanid Period. 2nd edition, Tehran, Research Institute of Humanities and Cultural Studies.]in Persian[
Parpecis, Ghazar. (2019). History of The Armenians, A Persian Translated by G. Sarkesian. 1st edition, Tehran, nayiri publication.]in Persian[
Pope, Arthur Upham & Ackerman, Phyllis. (2008). A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to The Present, Volume 2, Sasanian Periods, A Persian Translated by N. Daryabandari, 1st edition, Tehran, Scientific and Cultural.]in Persian[
Pourshariati, Parvaneh. (2020). Decline and Fali of the Sasanian Empire: The Sasanian Parthian Confederacy. A Persian Translated by A. Vahedi- Navai, 3rd edition, Tehran, Ney.]in Persian[
Qolizadeh, Khosrow. (2013). Mythological Encyclopedia of Animals and Related Terms,1st edition, Tehran, Ketabe-Parseh.]in Persian[
Ranjbar, Ahmed. (1984). Great Khorasan, 1st edition, Tehran, Amir- Kabir.]in Persian[
Rastegar, Hossein. (2016). Arab- Sasanian Coins, Edited by Amin Amini.1st edition, Tehran, Pazineh.]in Persian[
Rezai Baghbidi, Hassan. (2014). The Islamic Coins of Iran from the Beginning to the Rise of the Seljuks, 1st edition, Tehran, Samt.]in Persian[
Rezai Baghbidi, Hassan, (2009). History of Iranian languages, 2nd edition, Tehran, The Center of the Great Islamic Encyclopedia.]in Persian[
Sarfaraz, Ali Akbar & Avarzamani, Feridoun. (2000). Iranian Coins, 1st edition, Tehran, Samt.]in Persian[
Shepherd, Dorothy.(1998). Sasanian Art, in: The Cambridge History of Iran, Volume 3(2), edited by Ehsan Yarshater, A Persian Translated by H. Anosheh, 1st edition, Tehran, Amir -Kabir.]in Persian[
Schippmann, Klaus. (2005). Grundzuge der Geschichte des Sasanidischen Reiches. A Persian Translated by k. Jahandari. 1st edition, Tehran, Farzan Rouz.]in Persian[
Schwarz, Paul. (2021). Iran im Mittelalter Nach den Arabischen Geographen, A Persian Translated by M. Ahmadi , & G.R Varahram, Tehran, Nashre- Gostarah.]in Persian[
Shahbazi, Alireza Shapour. (2010). History of the Sassanids 1st edition, Tehran, Publication Markaze- Nashre-Daneshgahi.]in Persian[
Šahrestānīhāye Ērānšahr. (2009). Translation Touraj Daryaee, A Persian Translation S. Jalilian, Tehran, Publication Tous.]in Persian[
Šahrestānīhāye Ērānšahr, Translation Ahmad Tafazoli.(1989). in:Šahrhaye- Iran,Volume 3, by the Efforts of M.Y. Kiani, Tehran, Jahade- Daneshgahi.]in Persian[
Tabari, Abu Jaʿfar Mohammad ben. Jarir. (2005). Tarikh al-rusul Wa'l-Muluk, A Persian Translation S.Našat, Tehran, Publication Almi va Farhangi.]in Persian[
Tafzali, Ahmed. (2019). Tine Makhtum: Gel Aushtak, the collector G. Amozegar. 1st edition, Tehran, Tous.]in Persian[
Vameqi, Iraj. (1999). The Writing of Mani and Manicheanists. 1st edition, Tehran, Hozeh Honari.]in Persian[
Yaqut Hamawi.(2004). Mojam Alboldan, vol 2, A Persian Translation by A.Monzavi, Tehran, Publication Sazeman Mirase Farhangi.]in Persian[
Yaqut Hamawi.(1968). Moštark Yaqut Hamawi, A Persian Translation by M.P Gonabadi, Tehran, Publication Ebnesyna.]in Persian[
Yaqoubi, Ibn al-Faqih. (2008). Al-boldan, A Persian translation M.A Ayati, Tehran, Publication Elmi va Farhangi. ]in Persian[
Zādspram son of Gušn-Jam.(1987).Gozidehhaye Zādsepram, A Persian Translation, M.T. Rashedmohasel, Tehran, Publication Moaseseh Motaleat Farhangi.]in Persian[
Frye ,Richard N.(1973). Sasanian Remains Qasr-I Abu Nasr Seals Sealings and Coins‚ Harvard University press‚ Cambridge ‚Massachustts.
Gignoux, Philippe et Klaus j. Müller.(1977).Quelques Sceux Sasanides de Bonn,Studia Iranica, Tome6 , Fascicule 1.
Gignoux, Philippe.(1986). Iranisches Personen Namenbuch , Band II , Faszikel 2, Noms Propres Sassanides en Moyen-Perse Épigraphique, Wien, Verlag der Österreicischen Akademie der Wissenschaften.
Gyselen, Rika. (1989). La Géographie Administrative de L’Empire Sassanide les Témoignages Sigillographiques, dans: Res Orientales, Volume I, Publié par le Groupe pour l’Étude de la Civilisation du Moyen-Orient,paris.
Gyselen‚ Rika.(2002). Nouveaux Matériaux pour la Géographie Historique de lʼEmpire Sassanide: Sceaux Administratifes de la Collection Ahmad Saeedi ‚ Assoclation pour Lʼavancement des Études Iraniennes ‚ Paris.
Gyselen, Rika.(2007) Sasanian Seals and Sealing in the A.Saeedi Collection , Acta Iranica,44.
Gyselen, Rika. (2019). La Géographie Administrative de L’Empire Sassanide les Témoignages Épigraphiques en Moyen-perse , dans: Res Orientales, Volume XXV, Publié par le Groupe pour l’Étude de la Civilisation du Moyen-Orient,paris.
Justi, f.(1895).Iranisches Namenbuch, Mrburg, N.G. Elwertsche Verlagsbuchhandlung.
Rezai Baghbidi, Hassan & Hassani‚ Mirza Mohammad.(2022). A newly- Discovered Middle Persian Clay Sealing from Khorrambid‚ Fārs‚ ORIENT‚ Volume‚57‚ PP 145-151.
)