پژوهش‌های علوم تاریخی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

همکاری با انجمن و موسسه

راهنمای نویسندگان

نمونه کار فارسی

نمونه کار انگلیسی

هزینه انتشار

فرم اصالت اثر

فرم تعارض منافع

راهنمای دریافت شناسه ارکید

داوران نشریه

راهنمای ثبت نام در پابلونز

جلوه‌های ملی‌گرایی در نمایشنامه‌های فارسی دورة مشروطه و اوایل پهلوی (1285-1320ش.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران،

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران،

10.22059/jhss.2024.372706.473695

چکیده

نمایشنامه یک گونة‌ جدید نوشتاری است که ظهور آن در ایران به دورة قاجاریه بازمی‌گردد. ظرفیت این گونة نوشتاری برای بیان مضامین مدرن و جذابیت زبان آن برای مخاطبان عام، به‌ویژه تحصیل‌کردگان متجدد، طیفی از تجددگرایان ایرانی را برانگیخت که از این ابزار برای پیشبرد اهداف و ترویج آرای خویش بهره گیرند. اندیشة این تجددگرایان که اغلب دغدغة نوسازی داشتند، بازتابی از گفتمان‌های غالب زمانه بود. ملی‌گرایی مدرن یکی از این گفتمان‎های غالب بود که از نیمة دورة قاجاریه، همنوا با رونق شرق‌شناسی و اکتشافات باستان‌شناسی، سپهر فکری و گفتمانی ایران را متأثر کرد. در کنار روایت‌های تاریخی و رساله‌های سیاسی، نمایشنامه‌ها نیز عرصة تجلی این تأثیرپذیری بودند؛ با این تفاوت که جنبة نمایشی و لحن زندة این نمایشنامه‌ها دامنة اثرگذاری آن را فراتر می‌برد. در پژوهش حاضر، از رهگذر بررسی ادبیات نمایشی دورة مشروطه و مقطع نخست دورة پهلوی، تلاش شده به این پرسش پاسخ داده شود که این گونة ادبی تا چه میزان بازتاب‌دهندة تغییری است که در گذار از مشروطه به پهلوی در فهم و تفسیر تجددگرایان ایرانی از گفتمان ملی‌گرایی صورت پذیرفت؟ بررسی تحلیلی محتوای این نمایشنامه‌ها حکایت از تأکید بر یکپارچگی ملی با محوریت نشانه‌هایی چون نقشه، پرچم و سرود ملی، بیگانه‌ستیزی بعضاً مبتنی بر دیگریِ عرب، نگاه حسرتناک به گذشته به‌ویژه گذشتة باستانی و چهره‌های اساطیری-تاریخی و رمانتیزه کردن آن و ضرورت ایجاد انسجام ملی بر محور اقتدار شاهانه دارد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Nationalism as Reflected in Persian Playwriting in Late Qajar and Early Pahlavid Period (1906-1941)

نویسندگان [English]

  • Kimiya Cheraghazadeh 1
  • Tooran Toolabi 2

1 Ph.D. Candidate of history, Lorestan University, Khoram Abad, Iran.

2 Associate Professor, Department of History, Lorestan University, Khoram Abad, Iran.

چکیده [English]

As a new form of writing, playwriting found a significant popularity in contemporary Iran to express modern political and social concepts. In fact, play had the potential to address more audiences than what had the pre-modern classic literature. Focusing on play’s of Constitutional and Pahlavi periods, this essay aims to discuss nationalism as a strong discourse in modern Iran. Playwrights tried to redefine Iranian nationalism with emphasizing on symbols such as the flag, the map, the national anthem and nostalgic look at the ancient past. Their suggestions for strengthening nationalism in Iran have focused on modern education, raising children and defining a modern concept of homeland. What’s more, plays of these two era are not categorize in the same way. During Pahlavi period the central government supported nationalism, thus this concept takes on an authoritarian aspect. In this period, nationalism discourse have been dominant and playwritings influenced by this discourse. A comparative look at the plays of Pahlavi period and the constitutional era shows this discourse turn. This turn has clearly reflected in the approach of plays to the issue of nationalism

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pahlavi
  • constitutionalism
  • nationalism
  • drama
  • Iran
  • modernism
مراجع
احمدزاده، محمدامیر؛ برادرشاد، فرهاد (1402)، «ناسیونالیسم در اندیشه و آثار افراسیاب آزاد»، دولت‌پژوهی، سال نهم، شماره 35، صص 259-290.
 ایرانشهر، سال اول، شماره 10؛
آزاد، افراسیاب (1306)، نسخة دست‌نویس نمایشنامة فریدون و عشق وطن، کتابخانة ملی، شناسه سند: 32907/ 999، تالار منابع رقمی؛
آزاد، افراسیاب (1309)، نسخة دست‌نویس نمایشنامة دختر ماه و سرباز فاتح، کتابخانة ملی، شناسة سند: 32911/ 999، تالار منابع رقمی؛
آندرسن، بندیکت (1393)، جماعت‌های تصوری، ترجمه محمد محمدی، تهران: رخ‌داد نو.
بهار (ملک‌الشعراء) (1380)، محمدتقی، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: امیرکبیر.
بهارلو، محمد (1373)، گزیدة آثار محمدعلی جمال‌زاده، تهران: آروین.
بیگدلو، رضا (1380)، باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران: مرکز.
بیگدلو، رضا (1396)، جریان‌های فرهنگی ایران معاصر (1340-1357)، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
بیهقی، ابوالفضل محمدبن‌حسین (1380)، تاریخ بیهقی، به تصحیح منوچهر دانش‌پژوه، تهران: هیرمند.
توکلی طرقی، محمد (1382)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: نشر تاریخ ایران
حری، ابوالفضل (1398)، «جایگاه اقتباس ماتیو آرنولد از داستان رستم و سهراب شاهنامه در نظامگان ادبی عصر ویکتوریا»، فصلنامه نقد ادبی، سال 12، شمارة 47، صص 87-63.
رنجبر فخری، محمود (1383)، نمایش در تبریز از انقلاب مشروطه تا نهضت ملی نفت، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
سروش استانبول، شمارة 3؛ شمارة 4؛ شمارة 9؛ شماره 14.
شکوفه، 1331، شمارة 6؛ شمارة 7؛ شمارة 19؛ شمارة 22.
ضیاءابراهیمی، رضا (1396)، پیدایش ناسیونالیسم ایرانی، نژاد و سیاست بی‌جاسازی، ترجمۀ حسن افشار. تهران: مرکز.
کاتم، ریچارد (1396)، ناسیونالیسم در ایران، ترجمۀ احمد تدین. تهران: کویر.
کاشانی ثابت، فیروزه (1389)، افسانه‌های مرزی، ترجمة ابوالفضل کلانکی، تهران: کتابسرا.
کاظم‌زاده ایرانشهر، حسین (1351)، پنج اثر ارزنده از انتشارات ایرانشهر، تهران: اقبال.
کاظم‌زاده ایرانشهر، کاظم (1350)، آثار و احوال کاظم‌زاده ایرانشهر، تهران: اقبال.
کرمانی، ناظم‌الاسلام (1371)، تاریخ بیداری ایرانیان، ج 1، تهران: امیرکبیر.
کوهستانی‌نژاد، مسعود (1381)، گزیده اسناد نمایش در ایران دفتر اول ایران از انقلاب مشروطیت تا 1304 ش. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
مراغه‌ای، زین‌العابدین (1397)، سیاحتنامة ابراهیم‌بیگ، به کوشش محمدعلی سپانلو، تهران: آگه.
ملک‌پور، جمشید (1363)، ادبیات نمایشی در ایران (دوران انقلاب مشروطه)، ج 2، تهران: توس.
ملک‌پور، جمشید (1385)، ادبیات نمایشی در ایران ملی‌گرایی در نمایش (دوران حکومت رضاشاه پهلوی)، ج 3، تهران: توس.
میرانصاری، علی و سیدمهرداد ضیایی (1381)، گزیده اسناد نمایش در ایران دفتر دوم از سال 1305 تا 1320 ش. ج 2، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
میرانصاری، علی (1386)، نمایشنامه‌های میرزادة عشقی، تهران: طهوری.
نریمانف، نریمان (1358)، نادرشاه (نمایشنامه در پنج مجلس و هفت پرده)، ترجمة محمد خلیلی، تهران: امیرکبیر.
هدایت، صادق (1309)، نمایشنامه پروین دختر ساسان، طهران: چاپخانه فردوسی
Ahmadzâdeh, Mohamad Amir, Barâdar Shâd, Farhâd (2023), “Nasionalism dar Andisheh va Âsâr-e Afrâsyâb-e Âzâd”, Dowlat Pazhoohi, vol. 9, no. 35, pp. 259-290. [In Persian].
Anderson, Benedict (2014), Imagined Communities, trans. by Mohamad Mohamad, Tehran: Rokhdâd-e No. [In Persian].
Âzâd, Afrâsyâb (1927), Manuscript of “Namayeshnâme-ye Fereydoun va Eshq-e Vatan”, National Library of Iran, Doc. No. 32907/ 999. [In Persian].
Âzâd, Afrâsyâb, (1930), Manuscript of “Namayeshnâme-ye Dokhtar-e Mâh va Sarbâz-e Fâteh”, National Library of Iran, Doc. No. 32911/ 999. [In Persian].
Bahâr, Mohamadtaghi (2001), Târikh-e Mokhtasar-e Ahzâb-e Siyâsi, Tehran: Amir Kabir. [In Persian].
Bahârloo, Mohamad (1994), Gozide-ye Âsâre-e Mohamad Ali Jamâlzadeh, Tehran: Ârvin. [In Persian].
Beyhaqi, Abu’l-Fazl (2001), Târikh-e Beyhaqi, Ed. By Manouchehr Dâneshpazhouh, Tehran: Hirmand. [In Persian].
Bigelou, Rezâ (2001), Bâstângerâei dar Târikh-e Moâser-e Iran, Tehran: Markaz. [In Persian].
Bigelou, Rezâ (2017), Jaryânhâ-ye Farhangi-e Iran-e Moâser, Tehran: Sâzmân-e Enteshârât-e Pazhooheshgâh-e Farhang va Andishe-ye Eslami. [In Persian].
Cottam, Richard, Nationalism in Iran (2017), Trans. By Ahmad Tadayon, Tehran: Kavir.v
Hedâyat, Sâdeq (1930), Namâyeshnâme-ye Dokhtar-e Parvin, Tehran: Châpkhâne-ye Ferdowsi. [In Persian].
Horri, Abu’l-Fazl (2019), “Jâygâh-e Eqtebâs-e Matthew Arnold az Dâstân-e Rostam Va Sohrab Dar Nezâmgân-e Adabi-e Asr-e Viktoria”, Naqd-e Ababi, Vol. 12, No. 47, pp. 63-87. [In Persian].
Iranshahr, Vol. 1, No. 10; [In Persian].
Kâshâni- Sâbet, Firoouzeh (2010), Frontier Fictions, Trans. By Abu’l- Fazl Kalânaki, Tehran: Ketâbsârâ. [In Persian].
Kashani Sabet, Firoozeh, 1997. “Fragile Frontiers: The Diminishing Domains of Qajar Iran”, International Journal of Middle East Studies 29(2), 205-234. [In Persian].
Kashani Sabet, Firoozeh, 1997. Fragile Frontiers: The Diminishing Domains of Qajar Iran, International Journal of Middle East Studies 29(2), 205-234.
Kâzemzâdeh Iranshahr, Hosain (1971), Âsâr va Ahvâl-e Kâzemzâdeh Iranshahr, Tehran: Eqbal. [In Persian].
Kâzemzâdeh Iranshahr, Hosain (1972), Panj Asar-e Arzandeh az Enteshârât-e Iranshahr, Tehran: Eqbal. [In Persian].
Kermâni, Nâzemoleslâm, Târikh-e Bidâri-e Iranian, vol. 1, Tehran: Amirkabir.
Kouhestâninezhâd, Masoud (2002) Gozide-ye Asnâd-e Namâyesh dar Iran, Dafter-e Aval-e Iran az Enqelâb-e Mashroutiyat tâ 1304 A.H., Tehran: Sâzmân-e Asnâd-e Meli-e Iran. [In Persian].
Malekpoor, Jamshid (1983), Adabiyat-e Namâyeshi dar Iran (Dowrân-e Enqelâb-e Mashrouteh), Vol. 2, Tehran: Tous. [In Persian].
Malekpoor, Jamshid (2006), Adabiyat-e Namâyeshi dar Iran, Meligerâei dar Nemâyesh (Dowrân-e Hokoumat-e Reza Shâh), Vol. 3, Tehran: Tous. [In Persian].
Marâghei, Zeyn Al-Abedin (2018), Siyâhatnâmeh-ye Ebrâhim Beyg, ed. Mohamdali Sepanloo, Tehran: Âgah. [In Persian].
Miransâri, Ali (2007), Namâyeshnâmehâ-ye Mirzâde-ye Eshqi, Tehran: Tahouri.
Miransâri, Ali, Ziyâei, Seyyed Mehrdâd (2002), Gozide-ye Asnâd-e Namâyesh dar Iran, Dafter-e Dovom az Sâl-e 1305 Tâ 1320 A.H., Vol. 2, Tehran: Sâzmân-e Asnâd-e Meli-e Iran. [In Persian].
Narimanov, Narriman, Nadirshâh, Trans. By Mohamd Khalili, Tehran: Amirkabir. [In Persian].
Ranjbar Fakhri, Mahmoud (2009), Namâyesh dar Tabriz az Enqelâb-e Mashrouteh ta Nehzat-e Meli-e Naft, Tehran: Sâzmân-e Asnâd va Ketâbkhân-ye Meli-e Iran.
Shokoufeh, 1331 A.H. No. 6; NO. 7; No. 19; No. 22. [In Persian].
Sorush-e Istanbul, No.3; No. 4; No. 9; No. 14. [In Persian].
Tavakoli-Targhi, Mohamad, Tajadod-e Boomi va Bâzandishi-e Târikh, Tehran: Nashr-e Târikh-e Iran. [In Persian].
Zia-Ebrhimi, Reza, The Emergence of Iranian Nationalism: Race and the Politics of Dislocation, Trans. By Hassan Afshar, Tehran: Markaz. [In Persian].
پژوهش‌های علوم تاریخی
دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 37
مرداد 1403
صفحه 83-103
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار