نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران باستان دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22059/jhss.2024.377672.473717

چکیده

سغد از نظر جغرافیایی در فرارود و بین ایران و چین واقع شده بود. سغدیان به واسطه تجارت و بازرگانی در راه­های موسوم به ابریشم به مرور زمان سکونتگاه‌هایی پدید آوردند و از حدود اواخر قرن سوم ق.م. در چین نیز نفوذ کردند. این ارتباط و سکونت گروه‌هایی از آنها در نواحی شمالی و غربی چین باعث توجه تاریخ‌نگاری‌های چینی نسبت به این مردم شده به‌گونه‌ای که در گزارش­های خود مطالبی را در مورد جنبه­های مختلف حیات آنها از جمله فرهنگ و دین ذکر کرده­اند. آیین­های تدفین و سوگواری سغدیان که خود تحت تأثیر باورهای دینی آنان قرار دارد از مسائلی است که در این منابع مورد توجه قرار گرفته و هدف این پژوهش راستی آزمایی گزارش­های این منابع از یک­سو و چیستی این آیین­ها و چگونگی آن­ها از سوی دیگر ست. تاریخ‌نگاری‌های چینی مورد استفاده در این پژوهش متنوع و متعلق به بازۀ زمانی قرون چهارم تا یازدهم میلادی هستند و گزارش­های آن­ها در این مورد اغلب کوتاه است. بررسی و تحلیل داده­های این منابع نشان می­دهد که مطالب آن­ها عموماً معتبر و آیین­های تدفین در بین سغدیان متنوع و با اندکی اغماض مطابق با سنت‌های زردشتی است. رسوم سوگواری سغدیان نیز شباهت بسیار زیادی به دیگر اقوام ایرانی و سنت‌های رایج در بین آنها دارد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Burial and Mourning Rituals of the Sogdians on the Basis of Chinese Historiographies

نویسندگان [English]

  • Yuanqi Zhao 1
  • Kolsoum Ghazanfari 2

1 Ph.D Candidate of Ancient Iranian History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

2 Assistant Professor of the Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Sogd was a region located between Iran and China. Over time, the Sogdians established settlements as a result of trade and commerce along the so-called Silk Roads. They entered China at the end of the third century B.C. This connection, and the settlement of groups of them in the northern and western regions of China, has attracted the attention of Chinese historians. In their accounts, they have mentioned various aspects of Sogdian life, including culture and religion. The burial and mourning rites of the Sogdians, which were influenced by their religious life, are among the topics discussed in these sources. The aim of this research is, on the one hand, to verify the reports of these sources and, on the other hand, to find out what these rituals are and how they are performed. The Chinese historiographies used in this study are diverse and belong to the period from the 4th to the 11th century AD. Their accounts are often brief. Examination and analysis of the data from these sources shows that their contents are generally valid and that the funeral rituals of the Sogdians are diverse and, with a few concessions, in line with Zoroastrian traditions. Sogdian funeral customs are also very similar to those of other Iranian peoples and traditions

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sogd
  • China
  • Mourning
  • Burial
  • Zoroastrianism
آذرگشسب، اردشیر، (1352)، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران، فروهر.
ارداویراف نامه، (1382) فیلیپ ژینیو، ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران، معین.
بویس، مری، (1386)، زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمۀ عسگر بهرامی، تهران، ققنوس.
بویس، مری، (1376)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، جلد 1، تهران، توس.
راشد محصل، محمدتقی و خسروی جاوید، کامروز، (1388)، تأثیر آیین‌های ایرانی بر مراسم تدفین مردگان در نزد ترکان باستان، مسکویه، سال 4، شمارۀ 11، 98-101.
زند بهمن یشت، (1385)، ترجمۀ محمدتقی راشد محصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
شایست نشایست، (1390)، ترجمۀ کتایون مزداپور، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
شهرستان­های ایرانشهر، (1388)، ترجمۀ تورج دریایی، به کوشش شهرام جلیلیان، تهران، توس.
فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامه، ج 2، تهران، بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ دادگی، (1378)، بندهشن، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، توس.
قریب، بدرالزمان، (1376)، سغدی‌ها و جاده ابریشم، ایران شناخت، شمارۀ 5، 246-281.
کراسنوولسکا، آنـا، ( 1382)، چند چهرة کلیدی در اسـاطیر گاهشـماری ایرانـی،  ترجمة ژاله متّحدین، تهران، ورجاوند.
لوکوک، پی یر، (1397)، کتیبه­های هخامنشی، ترجمۀ نازیلا خلخالی، تهران، فرزان روز.
مزداپور، کتایون، (1383)، تداوم آداب کهن در رسم‌های معاصر زرتشتیان در ایران، فرهنگ(ویژه زبانشناسی)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مزداپور، کتایون و همکاران، (1394)، ادیان و مذاهب ایران باستان، تهران، سمت.
نرشخـی، محمد، (1351)، تاریخ بخارا، ترجمۀ احمد بن محمد بن نصر القباوی، تلخیص محمد بن زفر، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران، کتابفروشی سنایی.
مینوی خرد، (1385)، ترجمۀ احمد تفضلی، تهران، توس.
Ardaviraf Nameh, (2003) Philippe Gignoux, translated by Jale Amouzgar, Tehran, Moin .[In Persian].
Arrian, (1983), Anabasis of Alexander. Volume II: Books 5-7, Indica, tr. P. A. Brunt, Loeb Classical Library 269, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Azargashseb, Ardeshir, (1973), Zoroastrian religious ceremonies and customs, Tehran, Forohar .[In Persian].
Boyce & Kotwal, (1999), Farōkšī. in: Encyclopædia Iranica, online edition, available at: https://iranicaonline.org/articles/faroksi
Boyce, (2000), Fravaši.in: Encyclopædia Iranica, online edition, available at: https://www.iranicaonline.org/articles/fravasi-
Boyce, Mary, (1997), History of Zoroastrianism, translated by Homayoun Sanetizadeh, Volume 1, Tehran, Tos.[In Persian].
Boyce, Mary, (2007), Zoroastrians, their religious beliefs and customs, translated by Asgar Bahrami, Tehran, Phoenix.[In Persian].
Boyce, Mary, (1994), Death among Zoroastrians. in: Encyclopædia Iranica, online edition, available at: https://iranicaonline.org/articles/death-1.
de la Vaissiere, Etienne, (2004), Sogdian Trade. in: Encyclopædia Iranica, online edition, available at https: // www. iranicaonline. Org / articles / sogdian-trade
Farnbagh Dadegi, (1999), Bundahishn, translated by Mehrdad Bahar, Tehran, Tus.[In Persian].
Ferdowsi, Abulqasem, (2009), Shahnameh, vol. 2, Tehran, Islamic Encyclopaedia Foundation .[In Persian].
Frantz Grenet, (2000), Burial ii. Remnants of Burial Practices in Ancient Iran. in: Encyclopædia Iranica, online edition, available at https://www.iranicaonline.org/articles/burial-ii
Grenet, Frantz, (2002), Zoroastrian themes on early medieval Sogdian Ossuaries. In: A Zoroastrian tapestry: art, religion & culture. India, Mapin.
Grenet, Frantz, (2007), Religious Diversity among Sogdian Merchants in Sixth-Century China: Zoroastrianism, Buddhism, Manichaeism, and Hinduism. In: Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 27 (2), 463–478.
Grenet, Frantz, (2015), Zoroastrianism in Central Asia. In: The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism, ed. Michael Stausberg and Yuhan Sohrab-Dinshaw Vevaina with the assistance of Anna Tessmann, West Sussex: John Wiley & Sons, Ltd. H.
Henning, W. B., 1944. The Murder of the Magi. Journal of the Royal Asiatic Society 76, 133 –144.
Herodotus, (1920), The Histories. Tr. A. D. Godley. Loeb Classical Library 117. Cambridge. Mass, Harvard University Press.
Ivantchik, Askold, I., (2011), The funeral of Scythian kings: The historical reality and the description of Herodotus (4.71–72). In: The Barbarians of Ancient Europe: Realities and interactions, ed. L. Bonfante, 71–106. Cambridge, Cambridge University Press.
Justin, 1994. Epitome of the Philippic history of Pompeius Trogus. tr. Yardley, Scholar press, Atlanta.
Krasnovelska, Anna, (2012), A few key figures in Iranian chronological mythology, translated by Jaleh Mottahdin, Tehran, Verjavand.[In Persian].
Lecoq, Pièrre, (2017), Achaemenid inscriptions, translated by Nazila Khalkhali, Tehran, Farzan Rooz.[In Persian].
Lurje, Pavel, (2017), Sogdiana ii. Historical Geography. in: Encyclopædia Iranica, online edition, available at http://www.iranicaonline.org/articles/sogdiana-historical-geography (accessed on 10 August 2017).
Marshak, Boris I., (2002), Panjikant. In: Encyclopædia Iranica, online edition, available at: http://www.iranicaonline.org/articles/panjikant (accessed on 20 September 2016).
Mazdapour, Katayoun, (2004), Continuity of Ancient Customs in Contemporary Zoroastrian Customs in Iran, Culture (Special Linguistics), Research Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian].
Mazdapour, Katayoun, et al., (2014), Religions and Religions of Ancient Iran, Tehran, Samt .[In Persian].
Mēnōg-ī Khrad, (2006), translated by Ahmad Tafzali, Tehran, Tus.[In Persian].
Narshakhi, Mohammad, (1972), History of Bukhara, translated by Ahmad bin Mohammad bin Nasr al-Qabawi, Talkhis Muhammad bin Zafar, by the effort of Mohammad Taghi Modares Razavi, Tehran, Sanai bookstore.[In Persian].
Pugachenkova, G. A., (1994), The Form and Style of Sogdian Ossuaries. Bulletin of the Asia Institute, New Series, Vol. 8, the Archaeology and Art of Central Asia Studies from the Former Soviet Union, 227-243.
Pulleyblank Edwin, G., (1991), Chinese-Iranian Relations in pre-Islamic Iran. In: Encyclopedia Iranica, online edition, available at: https://www.iranicaonline.org/articles/chinese-iranian-i
Qarib, Badr al-Zaman, (1997), Sogdians and Silk Road, Iran Shenakht, No. 5, 246-281 .[In Persian].
Rashed Mohasel, Mohammad Taghi and Khosravi Javed, Kamroz, (2008), The effect of Iranian rituals on the burial ceremony of the dead among the ancient Turks, Meskovaih, year 4, number 11, 98-101 .[In Persian].
Rong, Xinjiang, (2001), New Light on Sogdian Colonies along the Silk Road: Recent Archaeological Finds in Northern China. In: Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften Berichte und Abhandlungenseries, 10, 147-160.
Rong, Xinjiang, (2018), Sogdian merchants and Sogdian culture on the Silk Road. In: Nicola di Cosmo, ed. Michael Maas, empires and exchanges in Eurasian late antiquity Rome, China, Iran, and the Steppe, ca. 250–750, 84-96, London, Cambridge University Press.
Russell, James, (2000), Burial iii. in Zoroastrianism, in: Encyclopædia Iranica, online edition, available at: https://www.iranicaonline.org/articles/burial-iii
Shahbazi, Alireza Shapur, (1987), Astōdān. In: Encyclopædia Iranica online edition, available at: https://www.iranicaonline.org/articles/astodan-ossuary
Shaiest Nashaiest, (2011), translated by Katayoun Mazdapour, Tehran, Humanities Research Institute .[In Persian].
Shahrestanha i Iranshahr, (2009), translated by Toraj Mariya, by Shahram Jalilian, Tehran, Tos. .[In Persian].
Strabo, (2014), The Geography of Strabo, tr. Duane W. Roller. Cambridge, Cambridge University Press
The Zend-Avesta Part 1 The Vendidad, (1880), tr. James Darmesteter, At the Claredon Press.
Unvala, J. M., (1925), Observation on the Religion of the Parthians, Bombay.
William W., Malandra, (2000), Frawardīgān, In: Encyclopædia Iranica, online edition, available at: https://www.iranicaonline.org/articles/frawardigan-
Zand-e Bahman Yasht, (2006), translated by Mohammad Taghi Rashid Mozal, Tehran, Research Institute of Human Sciences.[In Persian].
 چینی
-(宋)欧阳修. 1975.新唐书.北京,中华书局.
اویانگ شیو، (1975)، شین تانگ ­­شو، پکن: شرکت کتاب جونگ خوا.
-毕波. 2011.中古粟特人.北京,人民出版社.
بی بو، (2011)، سغدی در چین قرون وسطی، پکن: انتشارات دانشگاه مردمی.
-崔岩. 2003.也谈唐代太原"黄坑"葬俗的宗教属性[J].洛阳大学学报,18(3):3.
تسوی یان، (2003)، ویژگی‌های مذهبی آداب تدفین «خوانگ کِنگ» در تَ­یوان در زمان سلسله تانگ، مجله دانشگاه لوایانگ، 18 (3): 3.
-陈海涛:《从丧葬习俗的变化看唐代粟特人的汉化》。 《文博》2019年第3期,第47-58页
چن های­تائو، (2019)، نگاهی به چینی کردن سغدیان در سلسله تانگ، تغییرات در آداب و رسوم تدفین، ون ­بو، شمارۀ 3، 47-58.
-蔡鸿生.1998.唐代九姓胡与突厥文化.北京,中华书局.
تسای خونگ شِنگ، (1998)، نه نام خاندان فرهنگ خو و ترک در سلسله تانگ، پکن: شرکت کتاب جونگ خوا.
-孙武军.2121.入华粟特人墓葬图像的新解读——读沈睿文.中古中国祆教信仰与丧葬.唐史论丛 1, 372-381页.
سون ووجون، (2021)، تفسیری جدید از تصاویر مقبره سغدیانی که وارد چین شدند - مطالعه شن روی­وِن «باورها و تدفین زردشتیان در چین قرون میانه»، مطالعات تاریخ تانگ، 1، 327-381.
-(西汉)司马迁.1962.史记.司马广.北京,中华书局.
سی­ما چین، (1962) شی­جی، سرگذشت سی­ما شیانگ­رو ، پکن، شرکت کتاب جونگ خوا.
-(北宋)司马光.1962.资治通鉴,唐纪15卷19.北京,中华书局.
سی­ما گوانگ، (1962)، زی جی تونگ جین، سرگذشت تانگ 15، جلد 19 ، شرکت کتاب جونگ خوا.
-(梁)萧子显.2011.南齐书.顾欢传.卷54.北京,中华书局.
شیاو زی شین، (2011)، نَن چی شو: سرگذشت گو خوان، جلد 54، شرکت کتاب جونگ خوا.
-荣新江.2001.隋唐初期萨保和粟特.文化.第4刊.
رونگ شین­جیانگ، (2001)، سابائو و استقرار سغدی در سلسله­های سویی و تانگ، آثار فرهنگی، شمارۀ 4.
-荣新江.1999. 北朝隋唐粟特人之迁徙及其聚落.文博.第6刊.37-110页.
رونگ شین­جیانگ، (1999)، مهاجرت و اسکان سغدیان در سلسله­های شمالی، سویی و تانگ، ون بو، مطالعات چینی، شمارۀ 6، 1999، 37-110.
-张绪山.2012.中国与拜占庭帝国关系.第九章第三节“突厥-粟特人与中原地区的交往”.中华书局.
جانگ شوشن، (2012)، مبادله بین سغدیان-ترکان و دشت‌های مرکزی، بررسی رابطه چین و امپراتوری بیزانس، پکن: شرکت کتاب جونگ خوا، 249-264 .
-(唐)玄奘、辩机.1977.大唐西域记校注.北京,中华书局.
شوان­زانگ، بیَن­جی، (1977)، سفرنامه تانگ بزرگ به سرزمین­های غربی، پکن، شرکت کتاب جونگ خوا.
 
-(南宋朝)范晔.1962.后汉书.耿秉传.列传9.卷49,北京.中华书局.
فن­یه، (1962)، هو هان­شو، سرگذشت گِنگ­بینگ (9)، جلد 49، شرکت کتاب جونگ خوا.
-陆庆夫.1986.从敦煌写本判文看唐代长安的粟特聚落.敦煌研究院.第九卷.841-848.
لو چینگ فو، (1986)، نگاهی به سکونتگاه‌های سغدی در چانگ­اَن در سلسله تانگ بر اساس دست‌نویس­های دان­خوانگ، سوابق علمی دان­خوانگ، جلد 9، 841-848.
-(唐)令狐德棻.1962.周书.波斯传.卷50.北京,中华书局.
لینگ­خو دی فن، (1962)، جو شو، سرگذشت پارس، جلد 50، پکن: شرکت کتاب جونگ خوا.
-(北齐)魏收.1962.魏书.西域传.列传第一百二.北京,中华书局.
وی شاو، (1975)، وی شو، سرگذشت مناطق غربی، جلد 120، شرکت کتاب جونگ خوا.
 -(唐)魏征.1962.隋书.西戎传.列传83.84.90.卷38.48).北京,中华书局.
وی جنگ و همکاران، (1962)، سویی ­شو، سرگذشت مناطق غربی، جلد90 (شمارۀ 38 و 48)، جلدهای 83-84، شرکت کتاب جونگ خوا.
-(魏)鱼豢.1962.魏略.西域传.卷71.北京,中华书局.
یوخوان، (1962)، وی­لویه، مناطق غربی، جلد 71، پکن، شرکت کتاب جونگ خوا.