نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• حمیدرضا پیغمبری

گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

چکیده

پانتئون یا مجمع خدایان عیلامی در تاریخ پر فراز و نشیب و طولانی عیلام از زمان عهدنامۀ نرام-سین اکّدی و هیته پادشاه سلسلۀ اوان در اواخر هزارۀ سوم ق.م. تا روزگار هخامنشی که هنوز الواحی به زبان عیلامی به نگارش درمی آمد، تغییراتی را به همراه داشت. بررسی علل و عوامل فراز و فرود جایگاه و منزلت خدایان گوناگون در دین عیلامی موضوع فرعی و ضمنی تحقیقاتی بوده است که دربارۀ دین در عیلام انجام شده اند. نوشتار حاضر بدین منظور نگرشی جغرافیایی به پانتئون عیلامی را مد نظر دارد.

در ساختار فدرالی حکومت عیلام، شوش که در نواحی جلگه ای خوزستان واقع شده و متأثر از فرهنگ میانرودان بود، مهمترین شهر و پایتخت سیاسی به شمار می آمد. از این رو، پادشاهان عیلام با اهداف سیاسی همواره به خدای حامی این شهر یعنی اینشوشینک تمسک می جستند. با شکل گیری حکومت های فراگیر عیلامی به ویژه در دورۀ عیلام میانه، خدایان نواحی کوهستانی نیز در شوش احترام و منزلتی فراوان یافتند. در این میان مخصوصاً زوج مقدس انشانی نپیریشه (خدای اعظم) و کیریریشه (الهه بزرگ) قابل ذکر هستند که نیایشگاه کورنگان به شکلی کاملاً نمادین اهمیت آنها را نشان می دهد. درواقع، ساختار پانتئون عیلامی از این زمان با عنوان سلطنتی «پادشاه انشان و شوش» مطابقت دارد که خود نشاندهندۀ عناصر اصلی جغرافیای سیاسی و فرهنگی عیلام است.

کلیدواژه‌ها

• دین و جغرافیا
• دین عیلام
• کورنگان
• انشان
• شوش
• چغازنبیل
• لیان

موضوعات

• تاریخ

عنوان مقاله [English]

The reflection of geography of Elamite confederation in the formation and transformation of Elamite pantheon

نویسنده [English]

• Hamidreza Peighambari

History department, Persian Gulf University, Bushehr

چکیده [English]

The Elamite pantheon underwent significant changes in the course of long history of Elam, since the treaty between Akkadian king, Narām-Sin and Hitta, king of Awan dynasty in the late 3rd millennium BC until the Achaemenid era, when tablets were still written in Elamite language. The Examination of the causes and factors influencing the rise and fall of the status and importance of various deities in Elamite religion has often been a secondary and implicit topic in studies of Elamite religion. This paper takes a geographical approach to understanding the Elamite pantheon.

In the federative structure of Elam, Susa -located in the lowlands of Khuzestan and heavily influenced by the Mesopotamian culture- was the most important city and political capital. As a result, the kings of Elam frequently invoked Inšušinak, the city’s patron deity, for political purposes. With the rise of larger Elamite dynasties, especially during the middle Elamite period, the deities of the mountainous regions also gained prominence and respect in Susa. Among them, the sacred Anshanite couple, Napiriša (the Great God) and Kiririša (the Great Goddess), stand out, and their significance is symbolically represented in the Kurangan Shrine. From this period onward, the structure of the Elamite pantheon aligns with the royal title "King of Anshan and Susa", reflecting the central elements of Elam’s political and cultural geography.

In the federative structure of Elam, Susa -located in the lowlands of Khuzestan and heavily influenced by the Mesopotamian culture- was the most important city and political capital. As a result, the kings of Elam frequently invoked Inšušinak, the city’s patron deity, for political purposes. With the rise of larger Elamite dynasties, especially during the middle Elamite period, the deities of the mountainous regions also gained prominence and respect in Susa. Among them, the sacred Anshanite couple, Napiriša (the Great God) and Kiririša (the Great Goddess), stand out, and their significance is symbolically represented in the Kurangan Shrine. From this period onward, the structure of the Elamite pantheon aligns with the royal title "King of Anshan and Susa", reflecting the central elements of Elam’s political and cultural geography.

کلیدواژه‌ها [English]

• Religion and geography
• Elamite religion
• Kurangan
• Anshan
• Susa
• Choghazanbil
• Liyan