نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رسول جعفریان ¹
• عباس آداودی جلفائی ²

¹ استادگروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

² دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با عنوان «مطالعۀ تطبیقی روایت مواجهۀ شاه‌عبّاس و نقطویان در منابع عصر عبّاسی»، درصدد است که با مقایسۀ گزارش خوزانی و سه مورّخ دیگرِ این دوره، اطلاعاتِ منحصربه‌فردِ موجود در گزارش این مورّخان و نیز وجوه تشابه و تمایز روایت آنان را آشکار سازد تا مشخص گردد که بررسی تطبیقی این منابع، چگونه منجر به ارائۀ دیدگاه‌های متنوّع در تبیین ماجرای نقطویان و شکل‌گیری تفسیرهای متناقض در ذهن مخاطب می‌شود.

طریقت نقطویّه در سال ۸۰۰ق توسط محمود پسیخانی پایه‌گذاری شد و دامنۀ فعّالیّت آن در عصر صفویّه هم ادامه یافت؛ چنانکه می‌توان در دورۀ شاه‌اسماعیل، نشانه‌هایی از همکاری آنان با نزاریانِ محمّدشاهی را مشاهده کرد. دورۀ شاه‌طهماسب با برخوردِ خشونت‌آمیزِ وی در قبال نقطویان همراه بود. امّا در باب عصر سلطنت شاه‌عبّاس باید گفت که مورّخان این دوره هرکدام به نحوی ماجرای برخورد شاه و نقطویان را در متن خود بازتاب داده‌اند که از میان آنان، روایت خوزانی در هیچ‌یک از تحقیقات پژوهشگران مورد توجّه قرار نگرفته است. نتایج این نوشتار حاکی از آن است که خوزانی در مواردی نظیر نقش کلیدی عنایت‌کل صفاهانی در برخورد با نقطویان، ذکر علمای حاضر در محکمۀ درویش‌خسرو و بازنمایی صحنۀ قتل‌عامِ نقطویانِ قزوین، روایت منحصربه‌فردی ارائه کرده‌است. از سوی دیگر، تصویرسازی از صحنۀ دستگیریِ درویش‌خسرو، ایرادِ اتّهام فسادِ اخلاقی به یوسفی ترکش‌دوز، کاربردِ ادبیاتِ طنزآلود و بازتاب عقیدۀ تناسخ در روایت، از جمله مواردی است که در نوشتۀ برخی مورّخان دیده می‌شود، امّا متن خوزانی فاقد آن است.

کلیدواژه‌ها

• مطالعه تطبیقی
• خوزانی
• شاه‌عبّاس
• نقطویان
• درویش‌خسرو
• یوسفی ترکش‌دوز

موضوعات

• تاریخ

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Account of Shah Abbas's Encounter with the Naqtuvians in Safavid-Era Sources (With an Emphasis on Khuzani's Afzal al-Tawarikh)

نویسندگان [English]

• Rasool Jafarian ¹
• Abbas Adavoudi jolfaei ²

¹ Professor of the History Department, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

² Ph.D. Candidate in the History of Islamic Iran, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The present study, titled "A Comparative Study of the Narrative of Shah Abbas’s Encounter with the Naqtuwians in Abbasid-Era Sources," aims to reveal the unique information contained in the accounts of Khuzani and three other historians of the period by comparing their reports, as well as to highlight the similarities and differences in their narratives. The goal is to show how a comparative examination of these sources leads to diverse perspectives in explaining the Naqtuwians’ story and results in contradictory interpretations in the minds of readers.



The Naqtuwi order was founded in 800 AH by Mahmoud Pasikhani, and its activities continued into the Safavid era; for example, during Shah Ismail’s reign, signs of collaboration with the Nizari Muhammadshahi sect can be observed. Shah Tahmasp’s reign was marked by his violent approach toward the Naqtuwians. As for the period of Shah Abbas’s rule, historians of that time each reflected the encounter between the Shah and the Naqtuwians in their own way. Among them, Khuzani’s narrative has not been given attention in any scholarly research. The findings of this paper indicate that Khuzani offers a unique account in aspects such as the key role of Enayat al-Safahani in confronting the Naqtuwians, the identification of the scholars present at Darvish Khosrow’s trial, and the depiction of the massacre of the Naqtuwians in Qazvin.

کلیدواژه‌ها [English]

• Comparative Study: Khuzani
• Shah Abbas
• Noqtovian
• Darvish Khosrow
• Yousefi Tarkeshdoz