محمد ابراهیم باستانی پاریزی (1393-1304 ش.) نقش و جایگاه ویژهای در تاریخنگاری معاصر ایران دارد. شیوۀ متفاوت او در روش، موضوعشناسی، مأخذشناسی و نگارش، هم اقبال عموم را در پی داشته و هم واکنشهای مختلفی را در سطح تاریخنگاری دانشگاهی موجب شده است. ازاینرو، نمیتوان از تأثیرگذاری او در عرصۀ تاریخنویسی و ترویج تاریخخوانی چشم پوشید. بهمنظور نزدیکی به فضای ذهنی و دیدگاه نظری او درمورد تاریخ و شیوۀ تاریخنگاری، در این نوشتار در پی آشکارسازی مفاهیم هستیشناسی (ontology)، معرفتشناسی (epistemology) و روششناسی methodology)) تاریخی او هستیم تا جهانبینی حاکم بر ذهن مورخ مشخص شود و علل و دلایل کاربستهای ویژۀ او در تاریخنگاری ـ از انتخاب موضوع تا مأخذشناسی و شیوۀ نگارش ـ بهدست آید. بررسی استقرایی آثار باستانی حکایت از پیوند منطقی سه جزء پارادایم (paradigm) تاریخنگاری او دارد؛ بهنحویکه از هستیشناسی ایدهآلیستی راه به معرفتشناسی غیراثباتگرایانه میبرد و در روششناسی، انحصار ابزارهای عینی و تجربی را در درک تاریخ ناکافی میبیند.
احمدزاده، محمدامیر، «باستانی پاریزی و سنت ادیب ـ مورخان»، از پاریز تا پردیس، یادمان استاد فقیه دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی (به اهتمام حسن زندیه)، تهران، انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران، 1393.
امیر فریار، فرخ، «باستانی پاریزی و سبک سهل و ممتنع او»، جهان کتاب، سال 19، ش 1و2، 1393.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، آسیای هفت سنگ، دانش، تهران، 1351.
بیات، کاوه، «باستانی پاریزی، شاعر لحظههای تاریخی»، جهان کتاب، سال 19، ش 1و2، 1393.
حسینی، حمیدرضا؛ علیپور، مهدی، «درنگی در معناشناسی و ماهیتشناسی تحلیلی واژۀ پارادایم»، روششناسی علوم انسانی، سال 16، ش 63، تابستان، 1389.
خیراندیش، عبدالرسول، «نقد و نظری دربارۀ تاریخنگاری دکتر باستانی پاریزی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، دی و بهمن 1382. ش 76-75، 1382.
دهباشی، علی، «از شریفترین... درباره محمد ابراهیم باستانی پاریزی»، ویژهنامه روزنامه شرق، شماره 1303، 1390.
شوهانی، سیاوش، «راوی مردم فرودست در سویههای نقد و تمجید»، از پاریز تا پردیس، یادمان استاد فقیه دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی (باهتمام حسن زندیه)، انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، 1393.