نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

منطقۀ خور‌موسی که هم‌اکنون دو بندر مهم و حیاتی کشور یعنی بندر امام خمینی(ره) و بندر ماهشهر را بر کرانه خود جای داده است، از لحاظ موقعیت، در منتهی‌الیه گوشۀ شمال غربی خلیج فارس در جنوب استان خوزستان قرار دارد. در اوایل جنگ دوم، علی‌رغم اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ، بندر شاپور در سوم شهریور ماه 1320ش./ 1941م. مورد تهاجم برق‌آسای نیروی دریایی انگلستان قرار گرفت و اشغال نظامی گردید. علت این تهاجم از سوی انگلستان و متحدانش، «عدم تمکین دولت مرکزی ایران دربرابر خواسته‌های متفقین در قطع رابطه با آلمان و اخراج سریع آلمان‌های موجود در ایران» اعلام شد. این ادعا از لحاظ حقوق بین‌الملل نمی‌توانست از توجیه عقلانی برخوردار باشد. اشغال نظامی بندر شاپور، از یک‌سو باعث محروم شدن کشور از فعالیت‌های اقتصادی این بندر مهم و تاثیرگذار شد و از سوی دیگر از روند رو‌به‌توسعۀ کمی و کیفی آن در طول چهارسال اشغال نظامی، جلوگیری کرد. این اقدام ضررهای جبران‌ناپذیری بر حیات اقتصادی کشور در بُعد منطقه‌ای و ملی بر جای نهاد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Reasons for Military Occupation of Musa Bay (Khor Musa) by British Armed Forces during the World War II, and the Consequences

نویسنده [English]

  • Bahador Ghayyem

چکیده [English]

The area of Musa Bay (Khor Musa) on which two vital and important ports of Imam Khomeini (Port Shapour) and Mahshar have taken place on its shore is located geographically at the far northeast of the Persian Gulf, south of Khuzestan province. Early in the World War II, despite Iran’s neutral declaration, Port Shapour was blitzed and occupied by British Navy on August 24, 1941. Iran's resistance in breaking off its relations with Germany and rapid expulsion of Germans was announced as the main reason of the allied forces invasion, a claim that was not justified in terms of international law. The military occupation of this port deprived Iran from the economic benefits of this important and impressive port from one side, and prevented the growing trend of qualitative and quantitative development of the country from the other side.  In general, it made irreversible losses in national and regional economic life of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Musa Bay
  • World War II
  • Port Shapour
  • British Invasion
  • Military Occupatio
ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1361.
ابن رحمان، علیرضا، نگاهی به تاریخ بندر امام خمینی (ره)، معانی، تهران، 1387.
ــــــــــــــــــــ، بندر امام خمینی(ره) از منظر اسناد تاریخی، معانی، تهران، 1388.
ازغندی، علیرضا، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، سمت، تهران، 1379.
الهی، همایون، اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1361.
تبرائیان، صفاء­الدین، ایران در اشغال متفقین، خدمات فرهنگی رسا، بی‌جا، 1371.
ذوقی، ایرج، ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم، پاژنگ، بی‌جا، 1368.
رائین، اسماعیل، دریانوردی ایرانیان از عصر استعمار تا امروز، بی‌نا، تهران، 1350.
رزم‌آرا، علی، جغرافیای نظامی شهرستان‌های مرزی، چاپ شهاب، بی‌جا، 1328.
سازمان برنامه و بودجۀ خوزستان، برنامۀ عمرانی ششم استان خوزستان، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
سازمان بنادر و کشتیرانی، طرح جامع بنادر ایران، بی‌نا، تهران، 1353.
سازمان مسکن و شهرسازی، گزارش مرحلۀ اول طرح تفضیلی حد فاصل پلیس راه تا بندر امام­(ره)، بی‌نا، بی‌جا، 1379.
سیستانی، ایرج افشار، خوزستان و تمدن دیرینۀ آن، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، 1373.
طرح جامع بنادر جمهوری اسلامی ایران، بی‌نا، بی‌جا، 1374.
طرح توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی بندر امام خمینی­(ره)، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
کنان، ژرژ، روسیه و غرب در زمان لنین و استالین، ترجمۀ ابوالقاسم طاهری، کتابخانه ایران مهر، بی‌جا، 1344.
گرامی، محمد علی، تاریخ اقتصادی، اجتماعی ایران و نظامی دوران رضا شاه، بی‌نا، بی‌جا، 1368.
مقتدر، غلامحسین، کلید خلیج فارس، بی‌نا، بی‌جا، 1333.
میریان، عباس، جغرافیای تاریخ خلیج فارس و دریای پارس، بی‌نا، خرمشهر، بی‌تا.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم، امیرکبیر، تهران، 1364.
بخش اسناد
سند ابلاغی ستاد ارتش، سرتیپ افخمی شماره 38694/12631 و مورخ 14/6/1314.
سند ابلاغی وزارت مالیه، مرداد 1307.
سند گزارش رییس ادارۀ گمرک بندر شاپور، 17/3/1326.
سند وزارت مالیه، ادارۀ کل گمرک شمارۀ 90385.
سند ابلاغیه وزارت دارایی درباره استقلال اداره گمرک بندر شاپور مورخ 1/6/1327.
سند شرکت سهامی باربری بین‌المللی ایران، شماره 3635 مورخ 26/8/1318.
سند زمان ورود فوزیه همسر مصری محمدرضا پهلوی شماره 801، مورخ 18/1/1318.