نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ دکتری تاریخ، گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری تاریخ، گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ایران.

10.22059/jhss.2023.364301.473652

چکیده

این پژوهش با عنوان «توسعۀ کالبدی و اقتصادی فسطاط از سال ۲۵۶ تا ۵۶۴ ه.ق» درصدد است تا به چگونگی روند توسعۀ شهری و اقتصادی فسطاط و عوامل صعود یا رکود آن در دوران استیلای طولونیان، اخشیدیان و فاطمیان پاسخ دهد.
 شهر فسطاط در دورۀ اموی به‌واسطۀ جغرافیای ممتاز خود توانست در عرصۀ سیاسی- اداری، صنعت و تجارت از اسکندریه پیشی بگیرد. با تأسیس دولت عباسی، این شهر از سمت شمال گسترش و در زمینۀ اقتصادی اعتبار بیشتری در تجارت بین‌المللی یافت. نتایج این نوشتار حاکی از آن است که در دورۀ حکومت طولونیان، شهر جدیدالتأسیس قطائع به فسطاط ملحق گردید و این شهر به تولیدکنندۀ اصلی سفال‌های مرغوب مبدل شد. فسطاط در دورۀ اخشیدیان و پس از مرگ محمد بن طغج، به دلیل بحران‌های طبیعی و بی‌توجهی حاکمان به آن‌ها، دچار افول گردید اما با آغاز حکومت فاطمیان در مصر، بر این بحران‌ها فائق آمد. در دورۀ فاطمی، مسیرهای تجاری از عراق و خلیج‌فارس به مصر و دریای سرخ منحرف شد و بندرهای اسکندریه و عیذاب، نقش اساسی در پیوند تجاری فسطاط با اروپا، یمن و شرق دور داشتند. فسطاط از طریق صور، لاذقیه و عسقلان با شامات مرتبط می‌شد و واسطۀ مهمی بود که افریقیه را با مراکز تجاری اقیانوس هند متصل می‌ساخت. همچنین سکونت تجار بیزانسی، آمالفیایی، ونیزی و پیزایی در رونق تجاری فسطاط تأثیر بسزایی داشت. با این حال در قرن ششم ه.ق، به آتش کشیده شدن این شهر از بیم تسلط صلیبیان، سبب شد تا فسطاط موقعیت ممتاز خود را در مصر از دست دهد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Physical and Economic Development of Fustat from 256 to 564 A.H

نویسندگان [English]

  • Masoud Vakilitanha 1
  • Abbas Adavoudi jolfaei 2

1 Ph.D.Graduated in History, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Iran.

2 Ph.D.Candidate History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Iran.

چکیده [English]

This study aims to delve into the historical development and fluctuations in Fustat’s economic and urban growth during the Tulunid, Ikhshidid, and Fatimid dynasties. Situated in a geographically unique location, Fustat, outpaced Alexandria in terms of political-administrative standing, industrial growth, and trade prominence during the Umayyad era. With the establishment of the Abbasid dynasty, Fustat expanded northward and gained further importance in international trade. The findings of this study indicate that during the Tulunid rule, the newly established city of Al-Qaṭāʾiʿ merged with Fustat, becoming a major center for high-quality pottery production. During the Ikhshidid period and after the death of Muhammad ibn Tughj, Fustat's fortunes took a downturn, beset by natural calamities and neglect from Ikhshidid rulers. Nevertheless, under Fatimid rule in Egypt, Fustat witnessed a remarkable revival. This resurgence was propelled by a dramatic shift in trade routes as commerce redirected from Iraq and the Persian Gulf to Egypt and the Red Sea, while the ports of Alexandria and Aydhab became instrumental in fostering trade connections between Fustat, Europe, Yemen, and the Far East. Fustat played a crucial role as an intermediary hub between Ifrīqiyyah and the commercial centers of the Indian Ocean, and at the same time, it was vitally connected with the Levant through strategic ports such as Tyre, Latakia, and Ascalon. Moreover, the commercial prosperity of Fustat was greatly enhanced by the presence and settlement of Byzantine, Amalfitan, Venetian, and Pisan merchants. However, in the 6th century AH, Fustat faced a catastrophic setback when it was set ablaze, driven by fears of Crusader dominance, resulting in the loss of its privileged position in Egypt.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fustat
  • Tulunid
  • Ikshidid
  • Fatimid
  • urban development
  • economy
ابن اثیر، علی بن­ محمد (1385)، الکامل فی‌التاریخ ، بیروت، دارصادر.
ابن حوقل، محمد (1938)، صورةالأرض، بیروت، دارصادر «افست لیدن».
ابن‌خردادبه، عبیدالله بن ­عبدالله (1889)، المسالک و الممالک، حققه یان دخویه، بیروت، دار صادر «افست لیدن».
ابن­دقماق، ابراهیم بن ­محمد (بی­تا)، الإتتصار لواسطة عقد‌الأمصار، المکتب‌التجاری، بیروت.
ابن­دواداری، ابی­بکربن ­عبدالله (1413)، کنزالدرر، ج5، تحقیق دوروتیا کرافولسکی، بیروت، معهد‌الألمانی للآثار.
___________ (1380)، کنزالدرر، ج6، تحقیق صلاح الدین المنجد، قاهره، المعهد‌ا لألمانی للآثار.
ابن رسته، احمد بن ­عمر (1892)، الأعلاق‌النفیسه ، بیروت، دارصادر.
ابن­قلانسی، حمزة­بن ­اسد (1908)، ذیل تاریخ دمشق، مطبعة‌الآباء‌الیسوعیین، بیروت.
ابوزید بلخی، احمد بن سهل (1396)، الأشکال، به کوشش فرهاد و داد ، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اشپولر، برتولد (1384)، جهان اسلام، ترجمۀ قمر آریان ، تهران، امیرکبیر.
اشرف، محمدحسین (1399)، مدخل «بوصیر»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
اصطخری، ابراهیم بن­ محمد (1927)، مسالک الممالک، بیروت، دارصادر «افست لیدن».
انطاکی، یحیی بن ­سعید (1990)، تاریخ‌الأنطاکی، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، طرابلس، جروس برس.
برهان‌، محمدحسین بن‌ خلف (1380)، فرهنگ فارسی برهان قاطع، تهران، نشر نیما.
بکران، محمد بن ­نجیب (1342)، جهان نامه، به کوشش محمدامین ریاحی، تهران، کتابخانۀ ابن­سینا.
بلاذری، احمد بن­ یحیی (1988)، فتوح البلدان، دار و مکتبة‌الهلال، بیروت.
بلوی، عبدالله بن ­محمد (بی‌تا)، سیرة ­احمد بن ­طولون، تحقیق محمد کردعلی، قاهره، مکتبة ‌الثقافة ‌الدینیه.
جاحظ، عمرو بن­ بحر (1414)، التبصر بالتجارة، تحقیق حسن حسنی عبدالوهاب، قاهره، مکتبة‌الخانجی.
حدود العالم من المشرق الی المغرب (1362)، به کوشش منوچهر ستوده، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامۀ دهخدا، نسخۀ دیجیتال "https://dehkhoda.ut.ac.ir" .
سمعانی، عبدالکریم بن ­محمد (1382)، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن معلمی حیدرآباد، دائرة ­المعارف ‌العثمانیه.
صاعد اندلسی، صاعد بن ­احمد (1376)، التعریف بطبقات‌الأمم، تصحیح و تحقیق غلامرضا جمشیدنژاد، تهران، میراث مکتوب.
طبری، محمد بن­ جریر (1387)، تاریخ ‌الرسل و‌الملوک، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، روائع ‌التراث ‌العربی.
طوسی، محمد بن ­محمود (1382)، عجایب المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، علمی و فرهنگی.
عمادالدین اصفهانی، محمد بن­ محمد (2003)، البستان‌الجامع، تحقیق محمد علی‌الطعانی، اربد، مؤسسة حماده.
عماره یمنی (1897)، نکت‌العصریه، تصحیح هرتویغ درنبرغ، شالون، مطبع مرسو.
قدامة ­بن ­جعفر (1981)، الخراج و صناعة‌الکتابه، شرح و تعلیق محمد حسین الزبیدی، بغداد، دارالرشید.
قلقشندی، احمد بن­ علی (بی‌تا)، صبح‌الأعشی، شرحه و علق علیه محمد حسین شمس ­الدین، بیروت، دارالکتب ‌العلمیه.
کندی، محمد بن ­یوسف (بی‌تا)، کتاب‌الولاة و کتاب‌القضاة، تصحیح رفن کست، قاهره، دارالکتاب‌ الإسلامی.
مسعودی، علی بن­ حسین (بی‌تا)، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل ‌الصاوی ، قاهره، دارالصاوی.
___________ (1409)، مروج الذهب و معادن‌الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجره.
معین، محمد (1381)، فرهنگ معین، به کوشش عزیزالله علیزاده، تهران، اَدِنا.
مقدسی، محمد بن ­احمد (1877)، أحسن‌التقاسیم ، لیدن، مطبع بریل.
مقریزی، احمد بن ­علی (1416)، إتعاظ‌الحنفا، تحقیق جمال­الدین شیال، قاهره، بی­نا.
___________ (1418)، المواعظ و‌الإعتبار، وضع حواشیه خلیل‌المنصور، دارالکتب‌ العلمیه، بیروت.
نیسن، فردریک (1386)، «جنیزه»، دانشنامۀ جهان اسلام.
ناصرخسرو (1335)، سفرنامۀ ناصر خسرو، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار.
یاقوت حموی (1995)، معجم البلدان، بیروت، دارصادر.
یعقوبی، احمد بن ­ابی یعقوب (1387)،‌ البلدان، مترجم محمدابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی.
Abulafia, David (2011), the Great Sea, Allen Lane & Published by Penguin Books Ltd., London.
Amar, Zohar and Efraim Lev (2007), “The Significance of the Genizah’s Medical Documents for the Study of Medieval Mediterranean Trade”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol.50, No.4, 524-541.
Amar, Zohar and Efraim Lev (2013), “Trends in the use of the Perfumes and Incense in the Near East after the Muslim Conquests”, Journal of the Royal Asiatic Society, 3rd Series, Vol.23, No.1, 11-30.
Anderson, Claire and Jennifer Pruitt (2017), “The Three Caliphates, a Comparative Approach”, in Finbarr Barry Flood and Gulru Necipoglu (eds.), A Companion to Islamic Art and Architecture, Vol. I, John Wiley and Sons Inc., Hoboken, 223-249.
Antaki, Yaḥya ibn Saʿīd (1990), Tarikh Al-Antaki, Edited by Umar Abdul-Salam Tadmori, Jarrous Press, Tripoli. [In Arabic].
Ashraf, Muhammad Hussein (1399), “Busir”, Great Islamic Encyclopedia, Tehran. [In Persian].
Ashtor, E. (1976), A Social and Economic History of the Near East in the Middle Ages, William Collins sons & Co. Ltd., London.
Bakran, Muhammad ibn Najib (1963), Jahan Name’, Edited by Muhammad Amin Riyahi, Ebne-Sina Library, Tehran. [In Persian].
Baladhuri, Ahmad ibn Yahya (1988), Futuh al-Buldan, Dar wa Maktabat al-Hilal, Beirut. [In Arabic].
Balard, Michel (2015), “European and Mediterranean Trade network”, in Benjamin Z. Kedar and Merry E. Weisner–Hanks (eds.), the Cambridge World History, Vol.V, Cambridge University Press, 257-286.
Balawi, Abdallah ibn Muhammad (undated), Sirat Ahmad ibn Tulun, Edited by Muhammad Kurd’Ali, Maktabat al-Thaqafah al-Diniyyah, Cairo. [In Arabic].
Behrens-Abouseif, Doris (1989), Islamic Architecture in Cairo, The American University in Cairo Press, Cairo.
Bianquis, Thierry (1998), “Autonomous Egypt from Ibn Tulun to Kafur, 868-969”, in Carl F. Petry (ed.), The Cambridge History of Egypt, Vol. I, Cambridge University Press, 86-119.
Brett, Michael (2019), The Fatimids and Egypt, Routledge, London & New York.
Bruning, Jelle (2018), The Rise of a Capital: Al-Fustat and Its Hinterland 18/639-132/750, BRILL, Leiden-Boston.
Burhan, Muhammad Husayn bin Khalaf (2001), Burhan-I Qati, Nima, Tehran. [In Persian].
Chaudhuri, K.N. (1985), Trade and Civilisation in the Indian Ocean, Cambridge University Press.
Coatsworth, Elizabeth (2021), “Fustian”, in: Encyclopedia of Medieval Dress and Textiles, Edited by: Gale Owen-Crocker and Others, <http://dx.doi.org/10.1163/2213-2139_emdt_COM_3337>
Conrad, Lawrence I. (1991), “Fustat, Al-”, in Alexander P. Kazhdan (ed.), the Oxford Dictionary of Byzantium, Vol. 2, Oxford University Press, New York-Oxford.
Constable, Olivia Remie (2003), Housing the stranger in the Mediterranean World, Cambridge University Press.
Creswell, K.A.C. (1959), “The Early Muslim House-The Houses of Fustat, Egypt: 7th-11th Centuries A.D.”, Ekistics, Vol.7, N.44, 451-454.
Curtin, Philip D. (1984), Cross-Cultural Trade in World History, Cambridge University Press.
Dehkhoda, Ali-Akbar (1998), Loghat-nameh-ye Dehkhoda, Digital Version: https://dehkhoda.ut.ac.ir , from 15 vol. Version, University of Tehran Press, Tehran. [In Persian].
Denoix, Sylvie (2008), “Founded Cities of the Arab World from the Seventh to the Eleventh Centuries”, in Salma K. Jayyusi (ed.), The City in the Islamic World, Vol. 1, BRILL, Leiden-Boston, 115-139.EI2.
Ettinghausen, Richard and Others (2001), Islamic Art and Architecture 650-1250, 2nd Edition, Yale University Press, New Haven & London.
Foss, Clive (2009), “Egypt under Muawiya, Part II”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol.72, No.2, 259-278.
Gayraud, Roland-Pierre (2006), “Fustat”, in Josef W. Meri (ed.), Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia, Routledge, London & New York, 273-274.
Gil, Moshe (2004a), Jews in Islamic Countries in the Middle Ages, Translated from Hebrew by David Strassler, BRILL, Leiden-Boston.
Gil, Moshe (2004b), “The Flax Trade in the Mediterranean in the Eleventh Century A.D. as seen in Merchants Letters from the Cairo Geniza”, Journal of the Near Eastern Studies, Vol.63, No.2, April 2004b, 81-96.
Gil, Moshe (2008), “Shipping in the Mediterranean in the Eleventh Century A.D. as Reflected in Documents from the Cairo Geniza”, Journal of Near Eastern Studies, Vol.67, No.4, 247-292.
Goitein, S.D. (1955), Jews and Arabs: their Contact through the Ages, Schocken Books Inc., New York.
Goitein, S.D. (1967a), “Mediterranean Trade Preceding the Crusades: some facts and problems”, Diogenes, Vol.15, No.59, 47-62.
Goitein, S.D. (1967b), A Mediterranean Society,Vol. I, University of California Press, Berkeley & Los Angeles.
Goitein, S.D. (1973), Letters of Medieval Jewish Traders, Princeton University Press, Princeton.
Goitein, S.D. (1983), A Mediterranean Society, Vol. IV, University of California Press, Berkeley & Los Angeles, 1983.
Goitein, S.D. and Mordechai A. Friedman (2008), India Traders of the middle Ages: Documents from the Cairo Geniza, BRILL, Leiden-Boston.
Haddon, Rosalind Wade (2002), “More Thoughts on Early Abbasid Lusterwares in the Egyptian context”, in Jill Edwards (ed.), Historians in Cairo, The American University in Cairo, Cairo-New York, 1-16.
Hitti, Philip K. (1973), Capital Cities of Arab Islam, University of Minnesota Press, Minneapolis.
 Ḥudūd al-ʿĀlam min al-Mashriq ilá l-Maghrib (1983), Edited by Manouchehr Sotoudeh, University of Tehran Press, Tehran. [In Persian].
Ibn Al-Athir, Ali ibn Muhammad (1965), al-Kamil fi'l-Ta'rikh, Dar Sader, Beirut. [In Arabic].
Ibn Al-Dawadari, Abu Bakr ibn Abdallah (1961), Kanz al-durar wa-jāmiʿ al-ghurar, part 6, Edited by Salah Ad-din Al-munaggid, Deustches Archaoloisches Institut Kairo [In Arabic].
Ibn Al-Dawadari, Abu Bakr ibn Abdallah (1992), Kanz al-durar wa-jāmiʿ al-ghurar, part 5, Edited by Dorothea Krawulsky, Deustches Archaoloisches Institut Kairo, Beirut. [In Arabic].
Ibn Duqmaq, Ibrāhīm ibn Muḥammad (undated), Al-intisar Li Wasitat iqd al-amsar, Al-maktab Al-tijari, Beirut. [In Arabic].
Ibn Haukal, Muhammad (1938), Ṣūrat al-’Arḍ, Dar Sader- Offset of Leiden, Beirut. [In Arabic].
Ibn khordadbeh, Ubaydallah ibn Abdallah (1889), Ketāb al-masālek wa’l-mamālek, Edited by Michael Jan de Goeje, Dar Sader-Offset of Leiden, Beirut. [In Arabic].
Ibn Qalanisi, Hamza ibn Asad (1908), Dhail Ta'rikh Dimashq, Matba’a Aba-el Yasu’ieen, Beirut. [In Arabic].
Ibn Rustah, Ahmad ibn Umar (1892), Kitāb al-A‘lāq al-Nafīsa, Dar Sader, Beirut. [In Arabic].
Imad al-Din al-Isfahani, Muhammad ibn Muhammad (2003), Bustan al-Jami, Edited by Muhammad Ali al-Ta’ani, Hamada institute, Irbid. [In Arabic].
Istakhri, Ibrahim ibn Muhammad (1927), Masālik al-Mamālik, Dar Sader-Offset of Leiden, Beirut. [In Arabic].
Jacoby, David (2000), “Byzantine Trade with Egypt from the mid-tenth century to the Fourth Crusade”, Thesaurismata 30, 25-77.
Jacoby, David (2007), “the Economic Function of the Crusader States of the Levant: a New Approach”, in S. Cavaciocchi (ed.), Relazione economiche tra Europa e Mondo Islamico secc. XIII-XVIII, Le Monnier, Firenze, 159-192.
Jahiz, Amr ibn Bahr (1993), Tabassur bet-tidjarah, Edited by Hassan Husni Abd al-Wahhab, Maktabat al-Khanji, Cairo. [In Arabic].
Kalkashandi, Ahmad ibn Ali (undated), Subh al-a’asha, Edited by Muhammad Husayn Shams al-din, Dar al-Kutub al-elmiyah, Beirut. [In Arabic].
Kennedy, Hugh (2004), the Prophet and the Age of the Caliphates: the Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Centurey, Pearson Education Ltd., Harlow.
Kennedy, Hugh (2008), “Inherited cities”, in Salma K. Jayyusi (ed.), The City in the Islamic World, Vol. 1, BRILL, Leiden-Boston, 93-113.
Kindi, Muhammad ibn Yusuf (undated), Kitab al-Wulat wa Kitab al-Kudat, Edited By R. Guest, Dar al-Kuttab al-islami, Cairo. [In Arabic].
Kipfer, Barbara (2000), Encyclopedic Dictionary of Archaeology, Springer Science+ Business Media LLc, New York.
Kudama ibn Ja’far (1981), al-Kharaj wa Sina’at al-Kitaba, Edited by Muhammad Husayn al-zabidi, Dar al-Rashid, Baghdad. [In Arabic].
Labib, Subhi (2014), “Egyptian Commercial Policy in the Middle Ages”, in M.A.Cook (ed.), Studies in the History of the Middle East, Routledge, London & New York, 63-77.
Lev, Efraim and Zohar Amar (2008), Practical Materia Medica of the Medieval Eastern Mediterranean According to the Cairo Geniza, BRILL, Leiden-Boston.
Lev, Yaacov (2016), “A Mediterranean Encounter: the Fatimids and Europe, Tenth to Twelfth centuries”, Ruthy Gertwagen and Elizabeth Jeffreys (eds.), Shipping, Trade and Crusade in the Medieval Mediterranean, Routledge, London & New York, 131-156.
Lewis, Bernard (1970), “Egypt and Syria”, in P.M. Holt and Others (eds.), The Cambridge History of Islam, Vol. IA, Cambridge University Press, 175-230.
Maqrizi, Ahmad ibn Ali (1995), Itti‘āz al-Ḥunafā’, Edited by Jamal al-Din Shayyal, Cairo. [In Arabic].
Maqrizi, Ahmad ibn Ali (1997), al-Mawa'iz wa al-'i'tibar, Edited by Khalil al-Mansur, Dar al-Kutub al-elmiyah, Beirut. [In Arabic].
Masudi, Ali ibn Husayn (1988), Murudj al-dhahab, Edited by As’ad Daghir, Dar al-hijrah, Qom. [In Arabic].
Masudi, Ali ibn Husayn (undated), al-Tanbih wa’l-ishraf, Edited by Abdallah Ismael al-Sawi, Dar al-Sawi, Cairo. [In Arabic].
Milwright, Marcus (2001), “Blasam in the Mediaeval Mediterranean”, Journal of Mediterranean Archaeology, Vol.14, No.1, 2001, 3-23.
Milwright, Marcus (2010), An Introduction to Islamic Archaeology, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Moin, Muhammad (2002), Farhang-e Moin, Edited by Aziz-allah Alizadeh, Adena Publication, Tehran. [In Persian].
Mukaddasi, Muhammad ibn Ahmad (1877), Ahsan al-Taqasim, BRILL, Leiden. [In Arabic].
Munro, John (2015), “The Dual Crises of the Late-Medieval Florentine Cloth Industry, c.1320-c.1420”, in Angela Ling Huan and Carsten Jahnke (eds.), Textiles and the Medieval Economy, Oxbow Books, Oxford & Philadelphia, 113-148.
Nasir Khusraw (1956), Safarnama, Edited by Mohammad Dabirsiaghi, Zavar Publication, Tehran [In Persian].
Niessen, Friedrich (2007), “Geniza”, Encyclopedia of World of Islam [In Persian].
Northege, Alastir (2017), “Early Islamic Urbanism”, in Finbarr Barry Flood and Gulru Necipoglu (eds.), A Companion to Islamic Art and Architecture, Vol. I, John Wiley and Sons Inc., Hoboken, 155-176.
Ouerfelli, Mohamed (2008), Le Sucre: production, commercialisation et usages dans la Mediterranee medievale, BRILL, Leiden-Boston.
Papaconstantinou, Arietta (2012), “Egypy”, in Scott Fitzgerald Johnson (ed.), The Oxford Handbook of Late Antiquity, Oxford University Press, New York, 195-223.
Petersen, Andrew (1996), Dictionary of Islamic Architecture, Routledge, London & New York.
Picard, Christophe (2018), Sea of the Caliphs, Translated by Nicholas Elliot, Harvard University Press, Massachusetts.
Pinder-Willson, R.H. and George T. Scanlon (1973), “Glass finds from Fustat: 1964-71”, Journal of Glass Studies, Vol.15, 12-30.
Said al-Andalusi, Said ibn Ahmad (1997), al-Ta’arif be Ṭabaqāt al-ʼUmam, Edited by Gholamreza Jamshid Nezhad Awwal, Mirasmaktoob, Tehran. [In Arabic].
Samʿānī, ʿAbd al-Karīm ibn Muḥammad (1962), al-Ansab, Edited by Abdur-Rahman al-Mu’allimee, Encyclopedia of Osmania, Hyderabad. [In Arabic].
Sanders, Paula A. (1998), “The Fatimid State, 969-1171”, in Carl F. Petry (ed.), The Cambridge History of Egypt, Vol. I, Cambridge University Press, 151-174.
Sato, Tsugitaka (2015), Sugar in the social Life of Medieval Islam, BRILL, Leiden-Boston.
Scanlon, George T. (1965), “Preliminary Report: Excavations at Fustat, 1964”, Journal of the American Research Center in Egypt, Vol.4, 6-30.
Scanlon, George T. (1968), “Fustat and the Islamic Art of Egypt”, Archaeology, Vol.21, No.3, 188-195.
Scanlon, George T. (1970), “Egypt and China: Trade and Imitation”, in D.S. Richards (ed.), Islam and the trade of Asia (A Colloquium), Bruno Cassierer Oxford & Pennsylvania Press, London, 81-95.
Scanlon, George T. (1974), “The Pits of Fustat: Problems of Chronology”, The Journal of Egyptian Archaeology, Vol.60, 60-78.
Scanlon, George T. (1997a), “Egypt: Islamic Egypt”, in Eric M. Meyers (ed.), the Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, Vol. 2, Oxford University Press, 205-207.
Scanlon, George T. (1997b), “Fustat”, in Eric M. Meyers (ed.), the Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, Vol. 2, Oxford University Press, 365-368.
Shen, Hsueh-Man (2017), “The China-Abbasid Ceramics Trade during the Ninth and Tenth Centuries”, in Finbarr Barry Flood and Gulru Necipoglu (eds.), A Companion to Islamic Art and Architecture, Vol. I, John Wiley and Sons Inc., Hoboken, 155-176.
Sijpesteijn, Petra (2018), “Fustat”, in Oliver Nicholson (ed.), the Oxford Dictionary of Late Antiquity, Vol. 1, Oxford University Press.
Snyder, Janet (2004), “Cloth from the promised land”, in E. Jane Burns (ed.), Medieval Fabrications, Palgrave Macmillan, New York, 147-164.
Spuler, Bertold (2005), Jahane Eslam, translated by Qamar Arian, Amir-Kabir, Tehran. [In Persian].
Tabari, Muhammad ibn Jarir (1967), Tarikh al-Rusul wa al-Muluk, Edited by Muhammad Abu al-Fadl Ibrahim, Rawae’ al-Turas el-Arai, Beirut. [In Arabic].
Tusi, Muhammad ibn Mahmud (2003), 'Aja'ib al-Makhluqat, Edited by by Manouchehr Sotoudeh, Elmi Farhani Publication, Tehran. [In Persian].
Umara Yamani (1897), Nukat al-Asriya, Par Hartwig Derenbourg, Marcell Publication, Chalons. [In Arabic].
Walmsley, Alan (2007), Early Islamic Syria: an Archaeological Assesssment, Bloomsbury Publishing Plc., London-New York.
Wiet and Others (2003), “The Development of Techniques in the Medieval Muslim World”, Michael G. Morony (ed.), Manufacturing and Labor (The Formation of the Classical Islamic World, Vol. 12), Routledge, London & New York, 3-33.
Ya’qubi, Ahmad ibn Abu Ya’qub (2008), al-Buldan, Translated by Mohammad Ibrahim Ayati, Elmi Farhangi Publication, Tehran. [In Persian].
Yaqut Hamawi (1995), Mu’jam al-Buldan, Dar Sader, Beirut [In Arabic].
Yeomans, Richard (2006), The Art and Architecture of Islamic Cairo, Garnet Publishing Ltd., Reading.