نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی تاریخ اسلام دانشگاه تهران

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

چکیده

در دوران زعامت آیت­الله بروجردی، با وجود مواجهۀ جدی حوزه‌های علمیه و جامعۀ مذهبی ایران با سیل اندیشه‌ها و نهادهای نوین غربی، گرایش به نوسازی در حوزۀ علمیة قم نیز افزایش یافت. نوگرایان بیشتر خواهان اصلاحات در تشکیلات، برنامه‌های آموزشی و نظام تبلیغی حوزه بودند و طرح‌های اصلاحی متعددی به آیت­الله بروجردی پیشنهاد کردند. هرچند ایشان عالِمی نوگرا بودو اصلاحات گسترده­ای در حوزۀ علمیه انجام داد، به دلایلی از پذیرش برنامه پیشنهادی نوگرایان صرف‌نظر کرد. متن حاضر به بررسی موانع درونی و بیرونی پذیرش نوگرایی و فرایند نوسازی از سوی بخش‌هایی از بدنۀ حوزه علمیه قم می‌پردازد؛ موانعی که زعیم نوگرای حوزۀ قم را نیز در انجام برخی از امور اصلاحی، مردد ساخت و برنامه اصلاحی تهیه‌ شده توسط علمای نوگرای حوزه را موقتاً به شکست کشانید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Barriers to Modernism in Qom Seminary under the Leadership of Ayatollah Boroujerdi (1946-1961)

نویسندگان [English]

  • hamed soruri 1
  • jafarian rasool 2

2 associate Professor of Tehran University Department of History

چکیده [English]

Despite the serious confrontation of Iranian seminaries and religious communities against a flood of western modernistic ideas and institutions, the modernistic tendencies increased in Qom seminary, during the leadership of Ayatollah Boroujerdi. Modernists often sought reforms in organization, educational programs and propagation system of seminaries and offered various reform projects to Ayatollah Boroujerdi.Ayatollah Boroujerdi rejected their proposed projects, although he himself was a modernist scholar and had implemented unprecedented modernistic reforms in the seminary. The present paper examines the internal and external barriers to acceptance of modernity and modernization process by some parts of Qom Seminary; the barriers made the modernist leader of Qom seminary uncertain to reform and reform program provided by modernist scholars of seminary being defeated temporarily.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ayatollah Boroujerdi
  • modernism
  • Renewal
  • Conservatism
  • Reformers
آذری قمی، احمد، «تأسیس حوزۀ علمیه قم به روایت خاطره (مصاحبه با حجت­الاسلام آذری قمی)»، یاد، شمارۀ 4، 1365.
استادی، رضا، خاطرات حاج شیخ رضا استادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1387.
بدلا، سیدحسین، هفتاد سال خاطره از آیت­الله سیدحسین بدلا، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1378.
بدلا، سیدحسین،«مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین، سید حسین بدلا»، حوزه، شمارۀ 43-44، 1370.
بنی­فضل، مرتضی، خاطرات شیخ مرتضی بنی فضل، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1386.
«پیام یک نفر علاقه­مند به اصلاحات اجتماع به حضرت آیت­الله آقای حاج حسین بروجردی»، آیین اسلام، شمارۀ 156، 1326.
تبراییان، صفاء­الدین، احیاگر حوزۀ نجف: زندگی و زمانۀ آیت­الله سیدمحسن حکیم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1387.
جعفری، محمدتقی، «مصاحبه با استاد، آیت­الله محمدتقی جعفری: قسمت اول»، حوزه، شمارۀ 19، 1366.
جناب­زاده، محمد، «روش تبلیغ»، تعلیمات اسلامی، شمارۀ 6، 1331.
جوادی آملی، عبدالله، «مهر استاد: سیرۀ علمی و عملی استاد جوادی آملی»، اسراء، قم، 1383.
حاج امین نجف­آبادی، ابراهیم، خاطرات آیت­الله ابراهیم امینی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1392.
حسینی تهرانی، سید محمد حسین، مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه عالم ربانی علامه سیدمحمدحسین طباطبایی تبریزی، باقرالعلوم، قم، 1402.
حسینی شیرازی، سیدمنیرالدین، خاطرات آیت­الله سیدمنیرالدین حسینی شیرازی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1383.
      حکیمی، محمدرضا، مکتب تفکیک، کیهان فرهنگی، شماره 95، 1371.
خامنه­ای، سیدمحمد، خاطرات آیت­الله سیدمحمد خامنه­ای، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1392.
خسروشاهی، سید هادی، خاطرات مستند سیدهادی خسروشاهی دربارۀ علامه سید محمدحسین طباطبایی، کلبۀ شروق، قم، 1391.
خسروشاهی، سیدهادی، مجلة مکتب اسلام به روایت خسروشاهی، خبرگزاری حوزه، قم، 1390، موجود در سایت:
 خسروشاهی، سیدهادی، ولایت فقیه: حکومت اسلامی، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1388.
دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج دوازده و سیزده، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1379و 1388.
رشاد، علی­اکبر، حوزه در انقلاب و انقلاب در حوزه، امیرکبیر، تهران، 1390.
روحانی، سیدحمید، «حاج آقا مجتبی تهرانی شاگرد دلباختۀ مکتب امام»، پانزده خرداد، دورۀ سوم، سال دهم، شمارۀ 43، 1391.
سلطانی طباطبایی، سید محمدباقر، «مصاحبه با آیت­الله سید محمدباقر سلطانی طباطبایی»، حوزه، شمارۀ 43-44، 1370.
شاهرخی خرم‌آبادی، محمد‌نقی، خاطرات آیت‌الله سید محمد نقی شاهرخی خرم‌آبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1385.
شیرازی، ابوالحسن، «مصاحبه با استاد آیت­الله شیخ ابوالحسن شیرازی»، حوزه، شمارۀ 19، 1366.
شیرازی، سید رضی، «مصاحبه با آیت­الله سیدرضی شیرازی»، حوزه، شمارۀ50-51، 1371.
صالح، سید محسن، درنگی در پیشینه و تلاش­های جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1388.
عراقچی، علی، پرتو آفتاب: خاطرات حضرت آیت­الله حاج شیخ علی عراقچی، عروج (وابسته به مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی)، تهران، 1389.
عراقی، مجتبی، «مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین شیخ مجتبی عراقی»، حوزه، شمارۀ 43-44، 1370.
فاضل استرآبادی، محمد، خاطرات حجت الاسلام و المسلمین محمد فاضل استرآبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1387.
فلسفی، محمدتقی، خاطرات و مبارزات حجت­الاسلام فلسفی، تدوین علی دوانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1382.
کاشانی، سید ابوالقاسم کاشانی، «آیت­الله کاشانی هنوز در قزوین است»، آیین اسلام، شمارۀ 143، 1325.
محلاتی، فضل­الله، گفت­و­شنود با حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ فضل­الله مهدی­زاده محلاتی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی در خطرات و مبارزات شهید محلاتی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1376.
مطهری، مرتضی، ده گفتار، صدرا، تهران، 1361.
      مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، جلد 27، صدرا، تهران، 1377.
معادی­خواه، عبدالمجید، جام شکسته، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1382.
ممجد لنگرودی، علی‌رضا، مصاحبه با حضرت آیت الله حاج علی‌رضا ممجد، جله حوزه، شماره 87، 1377.
منتظری، حسینعلی، متن کامل خاطرات آیت­الله حسین علی منتظری به همراه پیوست­ها، اتحاد ناشران ایرانی در اروپا (نشر باران، نشر خاوران، نشر نیما)، بی جا، 1379.
مهدوی کنی، محمدرضا، خاطرات آیت­الله مهدوی کنی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1385
موسوی خمینی، سیدروح­الله ، صحیفۀ امام، جلد 1، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1378.
موسوی کرمانی، سیدحسین، خاطرات آیت­الله سید حسین موسوی کرمانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1384.
ناطق نوری، علی­اکبر، خاطرات حجت الاسلام ناطق نوری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1384.
هاشمی رفسنجانی، علی­اکبر، کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی: دوران مبارزه، معارف انقلاب، تهران، 1386.
النعمانی، محمدرضا، سال­های رنج: خاطره­ها و ناگفته­ها از زندگی شهید آیت­الله صدر، مترجم مهرداد آزاد، بوستان کتاب، قم، 1390.
هیئت تحریریۀ مؤسسه فرهنگی مطالعاتی شمس­الشموس، عطش: ناگفته­هایی از سیر توحیدی کامل عظیم حضرت آیت­الله سید علی قاضی طباطبایی، انتشارات مؤسسۀ فرهنگی مطالعاتی       شمس­الشموس، تهران، 1388.
واعظ­زاده خراسانی، محمد، «مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین واعظ­زاده خراسانی»، حوزه، شماره 41، 1369.
                                 ، «سرمقالۀ کنگرۀ جهانی اهل بیت و مجمع­التقریب بین المذاهب الاسلامیه»، مشکوة، شمارۀ 27، 1369ش.