مقاله پژوهشی
نائو فومی آبه
چکیده
در این مقاله با توجه به این که خاندان نجفقلیخان دنبلی در تبریز دورة قاجاریه نفوذ داشت، اهمیت ازدواج بین نخبة محلی و خاندان سلطنتی مورد تحقیق قرار میگیرد. تاکنون به این موضوع در تحقیقات تاریخ ایران کمتر توجه شده است. نجفقلیخان «ثانی» به دلیل فداکاری در جنگ ایران و روس مورد توجه عباسمیرزا واقع شد و در دیوانسالاری قاجار ...
بیشتر
در این مقاله با توجه به این که خاندان نجفقلیخان دنبلی در تبریز دورة قاجاریه نفوذ داشت، اهمیت ازدواج بین نخبة محلی و خاندان سلطنتی مورد تحقیق قرار میگیرد. تاکنون به این موضوع در تحقیقات تاریخ ایران کمتر توجه شده است. نجفقلیخان «ثانی» به دلیل فداکاری در جنگ ایران و روس مورد توجه عباسمیرزا واقع شد و در دیوانسالاری قاجار ترقی یافت. بهعلاوه او با دختر وی به نام مهرجهان ازدواج کرد. نگارنده مرسلهای از محمدشاه به خواهرش مهرجهان را بررسی کرده و آشکار ساخته است که این مرسله هرچند خصوصی است، محتوای دیوانی هم دارد. نجفقلیخان از رابطه خصوصی بهره میبرد و همزمان پادشاه نیز از طریق غیررسمی از نجفقلیخان میخواست تا مشکلات موجود در جامعة محلی را حل کند. لهذا می‌توان گفت که رابطة ازدواج برای هر دو اهمیت ویژهای داشت و خاندان سلطنتی و نخبگان محلی از یکدیگر استفاده میکردند
مقاله پژوهشی
محسن ابوالقاسمی؛ مریم دارا
چکیده
کتیبۀ فرمان کوروش تاکنون اساس پژوهشهای فراوان قرار گرفته، ولی به نقش خدای نبوی بینالنهرینی در این کتیبه از منظر اسطورهشناختی عنایت چندانی نشده است. کتیبۀ فرمان کوروش آسیبهایی دیده و نبو و مردوک تنها خدایانی هستند که نامشان در این نوشته باقی مانده است. خدای نبو، صاحب خویشکاری توکل بر خط، کتابت، خرد، محافظت از کاتبان و تا ...
بیشتر
کتیبۀ فرمان کوروش تاکنون اساس پژوهشهای فراوان قرار گرفته، ولی به نقش خدای نبوی بینالنهرینی در این کتیبه از منظر اسطورهشناختی عنایت چندانی نشده است. کتیبۀ فرمان کوروش آسیبهایی دیده و نبو و مردوک تنها خدایانی هستند که نامشان در این نوشته باقی مانده است. خدای نبو، صاحب خویشکاری توکل بر خط، کتابت، خرد، محافظت از کاتبان و تا حدی شادیبخشی، گاه وزیر و گاه فرزند مردوک انگاشته میشد. هدف نگارنده در این مقاله بررسی این موضوع است که چرا کوروش هخامنشی در فرمان (استوانۀ) مشهور خود، که به هنگام فتح بابل دستور نگارش آن را صادر کرد، در کنار نام مردوک از خدای نبو یاد کرده و انگیزۀ کوروش یا کاتبان تحت فرمان او در استفاده از نام این خدا، بهجای نام خدایان دیگر، چه میتوانسته باشد. با این هدف ابتدا به معرفی خویشکاریها و معبد و خاستگاه نبو میپردازیم و سپس نقش او در جاهای مختلف و متون پادشاهی در طول زمان و همچنین اهمیت آمدن نام نبو و مردوک را در کنار یکدیگر ذکر میکنیم. آنگاه به بررسی تقش نبو در استوانۀ کوروش میپردازیم و نتیجه میگیریم که بهاحتمال فراوان نبو، به دلیل جانشینی مردوک، حفاظت از پادشاهی کوروش و جانشینش کمبوجیه، توکل بر خرد و عمر طولانی و شادی و قدرتبخشیدن و مشروعیتبخشیدنبهکوروش وجانشینانشدر اینکتیبهبهجایگاهدوم پس از مردوک دست یافته است.
مقاله پژوهشی
عبدالرسول خیراندیش؛ مریم شیپری
چکیده
در قرن نوزدهم میلادی اختراع کشتی‌های بخار که توناژ بالاتری داشتند و همچنین افتتاح کانال سوئز که جایگزین راه جنوب افریقا شد، تغییرات مهمی در تجارت ایجاد کرد. بنادر ایران در جنوب که از طریق خلیج فارس به آب‌های آزاد دسترسی دارند نیز از این تحول بهره‌مند شدند. این تحقیق درصدد است تأثیر کانال سوئز را بهطور غیرمستقیم و براساس افزایش ...
بیشتر
در قرن نوزدهم میلادی اختراع کشتی‌های بخار که توناژ بالاتری داشتند و همچنین افتتاح کانال سوئز که جایگزین راه جنوب افریقا شد، تغییرات مهمی در تجارت ایجاد کرد. بنادر ایران در جنوب که از طریق خلیج فارس به آب‌های آزاد دسترسی دارند نیز از این تحول بهره‌مند شدند. این تحقیق درصدد است تأثیر کانال سوئز را بهطور غیرمستقیم و براساس افزایش رفتوآمد کشتی‌های بخار به بنادر ایران مورد بررسی قرار دهد. بهترین راه نشاندادن این تغییر بررسی آماری تعداد و توناژ کشتی‌های بخار است که به خلیج فارس آمدهاند. مطالعة موردی این تحقیق متمرکز بر چهار بندر بوشهر، لنگه، بندر عباس و خرمشهر است. این تحقیق براساس روش کتابخانهای و کیلیومتریک تهیه شده و در دو مرحله تنظیم شده است. نخست طرحی جهانی از تجارت میان شرق و غرب ارائه می‌شود سپس نقش کانال سوئز در افزایش تعداد و توناژ کشتی‌های بخار واردشده به بنادر خلیج فارس در مقایسه با کشتی‌های بادبانی به تفکیک و سپس در قیاس با هم مورد بررسی قرار میگیرند. قواعد کیلیومتریک این تحقیق نیز در بخش پینوشت منعکس شده است.
مقاله پژوهشی
محسن رحمتی
چکیده
همزمان با غلبه اعراب مسلمان بر ماوراءالنهر، با مقاومت قرلُقها، منطقه هفت آب و ترکستان شرقی، فتح نشده و تا دو قرن بعد، در برابر حملات سپاهیان مسلمان مقاومت کردند. اما به تدریج، تعالیم اسلام در این منطقه نفوذ پیدا کرده و در نیمة دوم قرن چهارم هجری به عنوان مذهب غالب آن نواحی درآمد. این مقاله درصدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و از ...
بیشتر
همزمان با غلبه اعراب مسلمان بر ماوراءالنهر، با مقاومت قرلُقها، منطقه هفت آب و ترکستان شرقی، فتح نشده و تا دو قرن بعد، در برابر حملات سپاهیان مسلمان مقاومت کردند. اما به تدریج، تعالیم اسلام در این منطقه نفوذ پیدا کرده و در نیمة دوم قرن چهارم هجری به عنوان مذهب غالب آن نواحی درآمد. این مقاله درصدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و از طریق بهپرسشکشیدن داده‌های موجود، تا حدّ امکان به این روند گسترش اسلام در قلمرو قرلُقها وضوح بیشتری ببخشد. این مطالعه نشان می‌دهد که اگرچه قرلُقها به لحاظ نظامی در مقابل سپاهیان اسلام مقاومت کردند، اما بهتدریج از طرق مختلف همچون تبلیغات مذهبی بازرگانان، غازیان، مراودات سیاسی، و بالاتر از همه فعالیت مبلغان مسلمان در آن ناحیه، تحتتأثیر فرهنگ اسلامی قرار گرفته و مسلمان شدند.
مقاله پژوهشی
جمشید روستا؛ مهدیه محمودآبادی
چکیده
شاخة سلاجقة کرمان در حدود سال 433هـ.ق و به همت ملک قاورد بن چغریبیگ تأسیس گردید. وی که در این سال به دستور عم خود، طغرلبیگ، عازم فتح کرمان گردیده بود توانست با تصرف این سرزمین، دولتی جدید را بنیان نهد، دولتی که پس از وی نیز در خاندان او به صورت موروثی باقی ماند و تا سال 583هـ.ق تداوم یافت. مطالعة این شاخه از سلجوقیان این نکته را روشن ...
بیشتر
شاخة سلاجقة کرمان در حدود سال 433هـ.ق و به همت ملک قاورد بن چغریبیگ تأسیس گردید. وی که در این سال به دستور عم خود، طغرلبیگ، عازم فتح کرمان گردیده بود توانست با تصرف این سرزمین، دولتی جدید را بنیان نهد، دولتی که پس از وی نیز در خاندان او به صورت موروثی باقی ماند و تا سال 583هـ.ق تداوم یافت. مطالعة این شاخه از سلجوقیان این نکته را روشن ساخت که گرچه در باب چگونگی شکلگیری دولت مذکور و وقایع سیاسی دوران حاکمیت آن‌ها مطالبی بیان شده است، در برخی از حوزهها همچون وضعیت فرهنگی قلمرو سلاجقة کرمان، اوضاع اجتماعی دوران حاکمیت این دولت و صدالبته اوضاع اداری و دیوانسالاری آن، فقری جدی احساس میگردد. از همینرو نوشتار حاضر بر آن است تا با غور در دیوانسالاری این دولت، نهاد وزارت آن را مورد تحلیل قرار داده و ضمن معرفی وزرای نسبتاً گمنام دولت سلاجقة کرمان، نقش و جایگاه آنان را در ساختار سیاسی و شاکلة فرهنگی این دولت مشخص سازد.
روزبه زرین¬کوب؛ سهم¬الدین خزائی
چکیده
ارتباط زمینی میان ایران و مصر مدتها پیش از دورۀ هخامنشی برقرار بود. در زمینۀ برقراری ارتباط دریایی نیز پیش از دورۀ هخامنشی تلاشهایی توسط فراعنۀ مصر صورت گرفته، ولی به دلایل مختلفی این تلاشها ناکام مانده بود. با فتح مصر توسط کمبوجیه (529-522 ق.م)، در سال 525 ق.م این کشور تحت تابعیت شاهنشاهی هخامنشی درآمد. پس از مرگ کمبوجیه، داریوش ...
بیشتر
ارتباط زمینی میان ایران و مصر مدتها پیش از دورۀ هخامنشی برقرار بود. در زمینۀ برقراری ارتباط دریایی نیز پیش از دورۀ هخامنشی تلاشهایی توسط فراعنۀ مصر صورت گرفته، ولی به دلایل مختلفی این تلاشها ناکام مانده بود. با فتح مصر توسط کمبوجیه (529-522 ق.م)، در سال 525 ق.م این کشور تحت تابعیت شاهنشاهی هخامنشی درآمد. پس از مرگ کمبوجیه، داریوش اول (522-486 ق.م) با شکستدادن گومات مغ به پادشاهی رسید. داریوش با اطلاع از اقدامات انجام گرفته در زمینۀ حفر آبراهۀ سوئز در دوران قبل، تصمیم گرفت تا این کار بزرگ را به نتیجه برساند. وی با فراهمآوردن مقدمات لازم، کار نیمهتمام فراعنه را دنبال کرد و با جدیت تمام توانست طی مدت 10 سال حفر آبراهۀ سوئز را با موفقیت به انجام برساند. با حفر این آبراهه، دریای مدیترانه، دریای سرخ، خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند بههم متصل شدند و ارتباط دریایی میان مصر و ایران و هند برقرار شد. پس از افتتاح آبراهۀ سوئز، روابط بازرگانی بین سه کشور مزبور و همچنین مناطقی که بین آن‌ها قرار داشت، گستردگی بیشتری پیدا کرد و آبراهۀ سوئز محل گذر کالاهای تجاری مناطق مختلف غرب به شرق شد.
مقاله پژوهشی
زهیر صیامیان گرجی
چکیده
در منابع و تحقیقات تاریخی، شخصیت امین در میان خلفای عباسی، به عنوان خلیفه‌ای که متصف به رذائل اخلاقی است شناخته می‌شود. این تصویر منفی از وی به واسطة گزارش‌های متون تاریخ‌نگاری مسلمانان در قرون نخستین اسلامی از جمله اخبارالطوال دینوری ایجاد شده و تحقیقات تاریخی معاصر دربارة خلافت عباسی نیز با اعتماد به آن گزارش‌ها، این ...
بیشتر
در منابع و تحقیقات تاریخی، شخصیت امین در میان خلفای عباسی، به عنوان خلیفه‌ای که متصف به رذائل اخلاقی است شناخته می‌شود. این تصویر منفی از وی به واسطة گزارش‌های متون تاریخ‌نگاری مسلمانان در قرون نخستین اسلامی از جمله اخبارالطوال دینوری ایجاد شده و تحقیقات تاریخی معاصر دربارة خلافت عباسی نیز با اعتماد به آن گزارش‌ها، این تصویر را بهعنوان واقعیت تاریخی وی پذیرفتهاند. اما با استفاده از رویکردهای تفسیری ـ انتقادی نقد متون می‌توان دریافت دینوری در بازنمایی شخصیت امین و رویدادهای منجر به قتل وی، به دلیل ویژگیهای خاص این واقعه، فرم بیان «حکایت» را در پردازش و بازنمایی رویداد بهکار گرفته است تا به واسطة وجه تعلیمی فرم بیان حکایت تاریخی و کارکرد عبرتآموزی مطالعه «تاریخ» در فرهنگ اسلامی، تفسیری از مسئلة جبر و اختیار و نسبت آن با حقایق اخلاقی بر اساس کلام معتزلی را اثبات کند. به نظر میرسد همین پیشفرضهای عقیدتی، انتخاب فرم بیان حکایت و بازنمایی آن رویدادها را به صورت «واقعیت استعارهای» موجب شده
مقاله پژوهشی
یاسر قزوینی حائری
چکیده
پس از شکلگیری حاکمیت سعودی در شبهجزیرة عربستان که پس از همپیمانی محمدبنسعود حاکم شهر الدرعیه در قلب منطقة نجد عربستان سعودی و محمدبنعبدالوهاب رخ نمود، تاریخنویسی سعودی نیز آغاز به کار کرد. این تاریخنویسی در طول تاریخ خود از الگوهای متعددی پیروی کرده است. در وهلة نخست و با توجه به تفاوت‌های فرهنگی ـ مکانی می‌توان ...
بیشتر
پس از شکلگیری حاکمیت سعودی در شبهجزیرة عربستان که پس از همپیمانی محمدبنسعود حاکم شهر الدرعیه در قلب منطقة نجد عربستان سعودی و محمدبنعبدالوهاب رخ نمود، تاریخنویسی سعودی نیز آغاز به کار کرد. این تاریخنویسی در طول تاریخ خود از الگوهای متعددی پیروی کرده است. در وهلة نخست و با توجه به تفاوت‌های فرهنگی ـ مکانی می‌توان از دو الگوی تاریخنویسی نجدی و بغدادی پیرامون برآمدن آل سعود سخن گفت، که در الگوی نخست عنصر وهابی در مقابل عنصر سعوی برجسته می‌شود، و در الگوی دوم سرزمین نجد بهعنوان عنصر اصلی درنظر گرفته شده است. تفاوت در عنصر زمان نیز باعث ایجاد الگوهای متعدد تاریخنویسی سعودی شده است، از همین جهت می‌توان از منظر هویتی دوگونه تاریخنویسی متقدم (دورة نخست حاکمیت آل سعود) و متأخر (دورة پس از شکلگیری حاکمیت سوم سعودی) را در نظر گرفت.
مقاله پژوهشی
جواد مرشدلو
چکیده
در سال‌های نخست قرن سیزدهم ـ نوزدهم ایران و انگلستان شاهد شکلگیری و توسعة محدود یک رابطة سیاسی بودند که مبنای اصلی آن شرایط ویژة ناشی از جنگ بود. در واقع، جدیشدن خطر ناپلئون انگلیسی‌ها را واداشت که توجه خاصی به ایران داشته باشند. در مقابل، ایران نیز با توجه به رویارویی نظامی با روسیه از توسعة روابط با انگلستان استقبال ...
بیشتر
در سال‌های نخست قرن سیزدهم ـ نوزدهم ایران و انگلستان شاهد شکلگیری و توسعة محدود یک رابطة سیاسی بودند که مبنای اصلی آن شرایط ویژة ناشی از جنگ بود. در واقع، جدیشدن خطر ناپلئون انگلیسی‌ها را واداشت که توجه خاصی به ایران داشته باشند. در مقابل، ایران نیز با توجه به رویارویی نظامی با روسیه از توسعة روابط با انگلستان استقبال کرد. اگرچه انگلستان تمایل چندانی به ارتقای سطح این تماس با ایران نداشت، اقدام همزمان ایران در توسعة روابط با فرانسه، آن دولت را به بازنگری در این رویکرد واداشت. در فاصلة سال‌های 1224/ 1809 تا 1229/1812 انگلستان با تأمین بخشی از نیازهای نظامی دولت نوپای قاجار، جایگاه و نفوذ خود در ایران را تقویت کرد. این ارتقای نفوذ به سفیران وقت این کشور فرصت داد تا هم‌راستا با منافع دولت متبوع خود، در روند ناپیوسته و نسبتاً طولانی مذاکرات صلح ایران و روسیه اعمال نفوذ کنند. مقالة پیشرو کوشیده است با استناد به داده‌های موجود در دو مجموعة آرشیوی کمتردیدهشده، روند و سرشت مراحل پایانی این رابطه و پیامدهای ناشی از آن برای ایران را بررسی کند. این بررسی مدعی است مصالحة گلستان که در نهایت صورت عهدنامه به خود پذیرفت، پیامد هم‌کنشی سه عامل متفاوت، یعنی اقتدار متزلزل حاکمیت قاجار، جنگ با روسیه، و سرانجام، سیاست محافظه‌کار و موقعیت‌نگر انگلیسی‌ها در قبال ایران بود.
مقاله پژوهشی
محمدباقر وثوقی؛ محمدحسین سلیمانی
چکیده
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دورۀ مغولان، تسهیل در امر تبادل تجربیّات مختلف ملت‌ها و در نتیجه رشد و توسعۀ برخی از فنون و علومی بود که مورد علاقه و توجّه پادشاهان آن سلسله قرار داشت، صنعت «نسّاجی و پارچهبافی»دردورۀمغول نیزاز این امر مستثنی نبود و شواهد و مدارک تاریخی نشان می‌دهد که تبادل انواع پارچه‌ها و منسوجات بین ایران ...
بیشتر
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دورۀ مغولان، تسهیل در امر تبادل تجربیّات مختلف ملت‌ها و در نتیجه رشد و توسعۀ برخی از فنون و علومی بود که مورد علاقه و توجّه پادشاهان آن سلسله قرار داشت، صنعت «نسّاجی و پارچهبافی»دردورۀمغول نیزاز این امر مستثنی نبود و شواهد و مدارک تاریخی نشان می‌دهد که تبادل انواع پارچه‌ها و منسوجات بین ایران و چین در دورۀ مغول افزایش یافته و علاوه بر آن، تجربیّات فنّی «پارچهبافی» ایران و چین نیز در این دوره بهخوبی ردّوبدل شده که از این میان سهم ایران در این تبادلات بسیار قابلملاحظه است. فنون پارچهبافی ایرانی در دورۀ مغول توسعه یافته و صادرات انواع منسوجات ایرانی به چین در این دوره سهم قابلتوجهی در مبادلات دو کشور ایفا می‌نمود. با همۀ اهمیتی که صنعت نساجی در این دوره دارد، هنوز مطالعهای بایسته در این مورد به انجام نرسیده که یکی از دلایل آن کمبود اطلاعات در منابع تاریخی است، بر این اساس شناسایی و معرفی این‌گونه مراجع و منابع می‌تواند کمک موثری در تداوم مطالعات مرتبط با صنایع دورة مغول باشد، در این مقاله سعی شده تا یکی از منابع مهم دورۀ ایلخانان معرفی شده و اسامی پارچههای مختلف آن دوره با تکیه بر دیگر متون تاریخی عصر شناسایی شود. اساس این مقاله بر نسخۀ خطی«المرشد فی الحساب» استوار بوده ودر دو بخش تنظیم شده است، که در بخش نخست، نسخۀ خطی«المرشد فی الحساب»وویژگی‌های نسخهشناسی آنمعرّفیشدهودربخشدوّماسامیپارچههای موجود در این نسخه با بهرهگیری از دیگر متون تاریخی قرائت و به شناسایی آن‌ها پرداخته شده است.
