مسئلة تاریخ‌گذاری کتیبة شمارة سه پهلوی ساسانی دربندِ داغستان (قفقاز)

سیروس نصراله‌زاده؛ یاسر ملک‌زاده

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 213-232

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.273263.473070

چکیده
  کتیبه‌های دربند از مهمّ­ترین کتیبه‌های ساسانی هستند. این کتیبه‌ها بر دیوار دفاعی دربند نوشته شده‌اند. استحکامات دفاعی دربند قفقاز دارای دیوارهایی است که برای دفاع در برابر تهاجم اقوام چادرنشینی که معمولاً در بالادست مرز قفقاز ساسانی ساکن بودند، ساخته شده بود. از وظایف مهمّ ساسانیان در برابر هجوم این اقوام، در درجه اوّل ایجاد ...  بیشتر

کارکردها و حوزۀ اختیارات مجلس بهشت‌آیین (مجمع عالی رجال دربار صفوی)

علی مشهدی رفیع؛ محمدباقر وثوقی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 231-250

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.281743.473120

چکیده
  نظام سیاسی صفویه مانند بسیاری از نظام‌های حکومتی خاندانی در تاریخ ایران از نوع پدرمیراثی-دیوان‌سالارانه به‌شمارمی‌رود؛ زیرا هم دارای وجه پدرمیراثی و هم دارای وجه دیوان‌سالارانه است. اگرچه در نگاه نخست، چنین نظام‌های سلطنتی بیش از هرچیز از نوع سلطنت مطلقه به‌نظرمی‌رسند که تمامی تصمیمات از بالاترین نقطۀ هرم قدرت سرچشمه می‌گیرد، ...  بیشتر

تأثیر رویدادهای طبیعی بر تجارت جنوب ایران در نیمۀ دوم حکومت ناصرالدین شاه، براساس آمار دفاتر نمایندگی مقیم حکومت هند بریتانیا (1290/1873-1312/1895)

سید رضا آل طه؛ یاسر قزوینی حائری

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.276551.473086

چکیده
  تجارت خلیج‌فارس در تمام ادوار تاریخی به علّت شرایط خاص جغرافیایی، اقلیمی، طبیعی همواره در جریان بوده است. ولی عدم وجود آمار کامل و مطمئن قبل از دورۀ ناصری هرگونه گمانه‌زنی در مورد جایگاه بنادر خلیج فارس در تجارت ایران را با مشکل مواجه می‌کند. وجود آمار نمایندگی‌های مقیم حکومت هند بریتانیا که در خلال دورۀ ناصری ثبت گردیده است، امکان ...  بیشتر

ارزیابی عملکرد دولت در خرید انحصاری و تضمینی گندم در جنگ جهانی دوم (1320-1324)

محمد بختیاری

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.306015.473283

چکیده
  خرید تضمینی گندم با هدف رسیدن به خودکفایی و حمایت از تولیدکننده و مصرف­کننده، یکی از سیاست­های اعمال شده از سوی دولت از زمان پهلوی اول تاکنون بوده است. اما در مواقعی، به دلیل عدم اجرای درست این سیاست، نه تنها اهداف مذکور محقق نشده، بلکه پیامدهای زیان­باری به دنبال داشته است. جنگ جهانی دوم یکی از ­دوره­هایی است که دولت برای ...  بیشتر

راهبردهای نظامی مغولان در سقوط بغداد (656 ه‍.)

فرج الله احمدی؛ ابوالفضل سلمانی گواری؛ شهاب الدین سمنان

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.308712.473304

چکیده
  بغداد بیش از پنج قرن مرکز خلافت جهان اسلام بود که در سال 656 ه‍. به دست مغولان سقوط نمود، لذا این حادثه مهم‌ترین رخدادِ تأثیرگذار در تحولات سیاسی آن عصر به شمار می­رود. راهبردهای نظامی امپراتوری مغولان آن­ها را قادر ساخت تقریباً تمام قارۀ آسیا و بخش‌هایی از شرق اروپا را زیر سلطۀ خود درآورند؛ آن­ها فناوری‌های مفیدی را برای حمله ...  بیشتر

بررسی تحولات گمرک بوشهر در سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ ق. بر پایۀ یادداشتهای منتشرنشدۀ لامبرت مولیتور

غلامرضا امیرخانی

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 1-17

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.312028.473325

چکیده
  در سالهای آغازین قرن بیستم میلادی، بوشهر به عنوان مهمترین بندر ایرانی در ساحل خلیج فارس مطرح بود. به همین دلیل، گمرک این شهر نزد زمامداران قاجار اهمیت بالایی داشت و توجه خاصی به آن صورت می­گرفت. حضور استعماری و قدرتمندانۀ عمال و کارگزاران بریتانیا در خلیج فارس و حساسیت ایشان نسبت به این بندر و استقرار کنسولگری چند کشور اروپایی، این ...  بیشتر

اسپهبدان آل دابویه در متون تانگ: جایگاه طبرستان در استراتژی سیاسی-نظامی امپراتوری تانگ در قرن هشتم میلادی

حمیدرضا پاشازانوس

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.317884.473356

چکیده
  با مرگ یزدگرد سوم و تسلط اعراب بر بخش بزرگی از ایران ساسانی، سلسله­های محلی طبرستان که برخی نژاد از ساسانیان داشتند، برای حفظ فرهنگ و هویت خویش طبرستان را به پایگاه مقاومت ایرانیان در برابر اعراب تبدیل کردند. از جمله معروف­ترین این سلسله­ها آل دابویه بود که در عصر امویان و عباسیان به شدت در مقابل اعراب پایداری کردند و حتی توانستند ...  بیشتر

حزب توده و مفهوم مارکسیستی-لنینیستی "مساله ملی" در ایران(1320-1357)

سید هاشم آقاجری؛ محسن نورمحمد

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 1-26

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.327103.473450

چکیده
  مسئله ملی مفهوم برستاخته مارکسیست­های قرن نوزدهم در مواجهه با گسترش موج ناسیونالیسم بود؛ مفهومی که به­ویژه در آستانه انقلاب اکتبر، از آن به عنوان ابزاری در جهت پیشبرد اهداف خود استفاده کردند. در ایران نیز با تأسیس حزب کمونیست در سال ۱۳۳۸ ه.ق بود که «مسئله ملی» ذیل مفهوم «ملل مختلف ایران» مطرح شد. حزب توده به عنوان مهم‌ترین ...  بیشتر

مقایسۀ هم‌گرایی صفات فرمانروا در تحفةالعالم و آرمان شهریاری ایران باستان

یعقوب تابش

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.325205.473424

چکیده
  موضوع اصلی کتاب تحفةالعالم اثر ابوطالب فندرسکی بیان ویژگی‌های شاه سلطان حسین و رویدادهای دو سال آغازین حکومت او است. یکی از سویه‌های واکاوی این اثر که به نظر می‌رسد می‌تواند در فهم تبارشناسی محتوای آن کمک کند مقایسۀ ویژگی‌های چهارده‌گانه منسوب به شاه سلطان حسین در تحفةالعالم با شایستگی‌های فرمانروای مطلوب ایرانی در کتاب آرمان ...  بیشتر

اعتبارسنجی فرضیات تأثیر منفی نهاد دین بر زوال دولت صفوی

یحیی بوذری‌نژاد؛ حسین ایرانپور

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 1-15

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.346142.473584

چکیده
  نقش علما در تأسیس، اوج­‌گیری و زوال حکومت صفویه همیشه مورد سوال و توجه اندیشمندان بوده­‌است. توجه به شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی در ابتدای تأسیس و شکل­‌گیری دیوان­سالاری دولت صفوی و نیز توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شاهان و جامعه در اواخر عهد صفوی در این پژوهش مورد اهتمام قرارگرفته تا نقش و مقدار تأثیرگذاری هر کدام ...  بیشتر

تاریخ
«ایادگار زریران»، یادگاری حماسی از نبرد یزدگرد دوم(439-457 م.) با خیونی ها

حمیدرضا پاشازانوس

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 1-20

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.346113.473583

چکیده
  یادگار زریران از جمله کهن‌ترین متون حماسی به جا مانده از زمان ساسانیان است که شرحی حماسی از نبرد ایرانیان با اقوام مهاجم به شمال شرق ایران دارد. اگرچه این کتاب در زمان ساسانیان و به زبان پهلوی ساسانی نگاشته شده اما برخی از محققان بر این باورند که یادگار زریران با توجه به در برداشتن کلمات پارتی، متعلق به دوره اشکانی بوده که توسط گوسان‌ها ...  بیشتر

رویکرد مذاکرات مجالس عصر مشروطۀ ایران به موسیقی (1305-1285ش/1906-1926م)

سعید موکدی؛ محمد علی رنجبر

دوره 14، شماره 3 ، آبان 1401، ، صفحه 1-32

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.346099.473582

چکیده
  با صدور فرمان مشروطیت در سال 1285ش/1324ق/1906م تا پایان دورۀ قاجار، که از آن به‌عنوان عصر مشروطه یاد می‌کنیم، پنج دوره مجلس شورای ملی در ایران تشکیل و صورت مذاکرات مجالس این عصر، بازتاب بخشی از شرایط ایران آن روزگار شد. زمانی‌که هنرها نیز از تغییر و تحولات بی‌نصیب نبوده و هنر موسیقی به‌ عنوان یکی از آن‌ها، در معادلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ...  بیشتر

بینش تاریخی، اعتقادی و سیاسی نویسنده «مواهب الهی»

جمشید نوروزی؛ مژگان صادقی فرد

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 17-34

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.345600.473575

چکیده
  ‌تحقیقات در حوزه تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری عصر فترت در قرن هشتم هجری، خاصه درباره مواهب الهی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کتب تاریخ‌نگاری دودمانی به‌زبان فارسی، بسیار اندک است. مواهب الهی به-عنوان یکی از مهم‌ترین حلقه‌های تاریخ‌نگاری پساایلخانی که به‌منبع بسیاری از آثار عصر تیموری در شناخت اوضاع پرآشوب سده هشتم هجری و برخی حکومت‌های ...  بیشتر

واکاوی خط مشی سیاسی و اداری هخامنشیان در شبه‌جزیرۀ عربستان

حمیدرضا پیغمبری

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 19-38

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.308755.473305

چکیده
  هخامنشیان چه مناطقی از شبه­جزیرۀ عربستان را تحت­کنترل خود داشتند و نوع حاکمیت و شیوۀ ادارۀ آن مناطق چگونه بوده است؟ محققان در­این­باره اختلاف­نظرهای فراوانی دارند. در پژوهش حاضر با مرور و بازبینی دیدگاه­های پژوهشگران پیشین تلاش شده است که با توجه به شواهد و مدارک تاریخی و باستان­شناختی جدید، خط مشی سیاسی و اداری هخامنشیـان ...  بیشتر

ادعای مهدویت سیدمحمد کلاردشتی در دورۀ ناصرالدین‌شاه (1309ق/1891م)؛ پیامدهای اجتماعی آن و فرجام مدعی

علی اکبر جعفری؛ شهرزاد محمدی آئین؛ مینا معینی

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 21-43

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.274907.473076

چکیده
  اندیشۀ مهدویت یا ظهور موعود تاکنون یکی از مسائل مهم و اساسی در ایران دورۀ اسلامی بوده ‌است؛ اما این مسئله طی تاریخ دچار آسیب‌های فراوانی، ازجمله ظهور مدعیان دروغین شده و جامعۀ اسلامی را با مشکلاتی روبه‌رو ساخته است. این موضوع حتی تا دورۀ معاصر نیز تداوم داشته؛ چنان‌که در دورۀ قاجار نیز نمونه­هایی از آن گزارش شده است. سیدمحمد کلاردشتی ...  بیشتر

نگرش گروه های مختلف اجتماعی به بیماری های طاعون و وبا در ایران عصر صفوی بر اساس منابع مکتوب

پنگ جین؛ محمدحسن رازنهان

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 21-42

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.301458.473237

چکیده
  شیوع و گسترش بیماری‌های عفونی و واگیردار در سرزمین ایران همواره یکی از عوامل اصلی کاهش جمعیت و موجب صدمات فراوان انسانی، اقتصادی و اجتماعی در طول تاریخ بوده است. اگرچه اطلاعات زیادی از شیوع این بیماری‌ها در دورۀ پیش از اسلام در متون مشاهده نمی‌شود اما منابع دورۀ اسلامی گزارش‌های بسیار متعدد و مفصلی در باب شیوع امراض عفونی و به‌ویژه ...  بیشتر

بررسی نقش شیخ حسین یزدی در تبیین و تثبیت اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطیت

علی اکبر جعفری ندوشن

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 21-42

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.331450.473476

چکیده
  تلاش برخی علمای عضو مجلس شورای ملی در حاکمیت مبانی شرع بر نظام قانونگذاری که به تصویب و اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه تحت عنوان اصل طراز، انجامید از حیث آثار حقوقی در نظام حکمرانی یکی از نقاط عطف تاریخ حقوق اساسی ایران است . در این میان شیخ حسین یزدی که در زمره فقهای مشروطه خواه مکتب سامرا و نجف و از نمایندگان نخستین ادوار مجلس ...  بیشتر

بررسی سالشمار و مدت زمان حکومت سلیمان‌خان؛ ایلخان دست‌نشاندۀ امرای چوپانی به استناد شواهد سکه‌شناسی و مستندات تاریخی

میرزا محمد حسنی؛ کوروش صالحی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 23-48

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.310224.473315

چکیده
  با مرگ سلطان ابوسعید، آخرین ایلخان مغول در سال 736 ﻫ.ق قلمرو ایلخانان بین سربداران و امرای قبایل مختلف تقسیم شد. امرایی مانند چوپانیان و آل‌جلایر در این برهه از تاریخ با برکشیدن افرادی از خاندان سلطنتی با وابستگی‌های خانوادگی به ایلخانان بزرگ مغول را به قدرت رسانیدند. این ایلخانان که تعداد آن‌ها 9 نفر عنوان شده در پژوهش‌های تاریخی ...  بیشتر

بازنمایی تاریخ صدر اسلام در آثار و افکار شیخ محمد الغزالی مصری

عباس بصیری؛ رسول جعفریان

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 25-46

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.270613.473060

چکیده
  تاریخ صدر اسلام به‌عنوان نقطه‌ای ایدئال و آرمانی از تاریخ اسلام تا عصر حاضر دست‌مایۀ بسیاری از متفکرین مسلمان برای تبیین وضع موجود خود و ارائۀ راهکار و چشم‌اندازی برای آینده بوده است. متفکرین مصری به‌ویژه در دوران معاصر با بروز زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جدید و ورود هماوردی قدرتمند به نام مدرنیته در پی خوانشی جدید از مقطع ...  بیشتر

تحلیلی بر دعاوی و شکایت‌های حقوقی مردم تهران در سال‌های نخست مشروطه ( 1330-1324ق)

حسن زندیه؛ حمیده شهیدی

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 25-42

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.314789.473343

چکیده
  اختلافات قضایی جامعه در دوره مشروطه شامل دعاوی حقوقی و کیفری، بیانگر واقعیاتی است که در بستر اجتماعی، اداری و سیاسی جامعه در ایران، ایجاد شده بود. این نوشتار بر آن است، به روش توصیفی – تحلیلی دعاوی و شکایت‌های قضایی مردم تهران در حوزه حقوقی، از میان منابع به‌ویژه اسناد عدلیه به‌جای مانده از آن دوران، استخراج و بررسی نماید. در حوزه ...  بیشتر

مسأله جواهرات سلطنتی در کشمکش‌ محمدعلی‌شاه با مشروطه‌خواهان و واکنش دولت های روسیه و بریتانیا (یک مطالعه اسنادی).

سید مسعود سید بنکدار

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 27-56

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.322733.473397

چکیده
  پس از امضای فرمان مشروطیت و تصویب قانون اساسی به میزان زیادی از اختیارات سیاسی واقتصادی پادشاه کاسته شد و براساس قانون، حقوق مالی شاه با تصویب و نظارت مجلس در اختیار وی قرار ‌گرفت. در دوران سلطنت محمدعلی‌شاه و در کشاکش درگیری وی با مشروطه‌خواهان، نمایندگان مجلس به‌منظور تهدید قدرت سیاسی شاه منابع مالی وی را نیز محدود کردند. شاه ...  بیشتر

پژوهشی بر فنون بصری و تحلیل آیکونوگرافی نقوشِ بشقاب سیمین نخجیرِ شاهانة اردشیر دوم ساسانی

اسماعیل سنگاری؛ فرزاد رفیعی فر

دوره 14، شماره 3 ، آبان 1401، ، صفحه 33-51

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.341420.473552

چکیده
  هنر و فن فلزکاری در ایران، در دورة حاکمیت شاهنشاهی ساسانی (224-2/651 م) رواج گسترده‌ای یافته و ساخت و تولید ظروف سیمین منقوش به تصاویر مختلف در مقایسه با دوره‌های پیشین در حجمی گسترده‌تر و در شماری افزون‌تر صورت می‌گرفت. به همین علت این شاخة هنری به یکی از مشخصه‌های بنیادی هنر در عصر حاکمیت ساسانیان مبدل شد. صحنه‌هایی از نخجیر شاهانه ...  بیشتر

تأثیر سیاست مالی دولت‌ها بر تغییرات بودجه وزارت معارف در زمان پهلوی اول

فؤاد پورآرین؛ آذر اردیانیان

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 35-52

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.345910.473580

چکیده
  تحولات ناشی از جنگ اول جهانی و تأسیس حکومت پهلوی، سبب بروز شرایطی در فضای سنتی ایران شد که ضرورت بودجه‌نویسی مدون جهت تعیین تکلیف وزارتخانه‌ها، به منظور رسیدگی به امور مالی خویش را، به امری بسیار مهم مبدل کرد. در همین راستا عدم توانایی تطبیق بین سیاست و عملکرد مالی دولت‌ها، می‌توانست تا آنجا در ادامه حیات سیاسی آنان زیان‌آور باشد ...  بیشتر

قبطها اقلیتی مذهبی در سرزمین فراعنه: از رویش تا افول مسیحیت

رویا دیجو؛ مصطفی ده پهلوان؛ کمال الدین نیکنامی

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 39-56

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.310983.473320

چکیده
  مصر، سرزمین انجیـل، از زمان مسیح پذیرای یک فرقة اقلیـت موسوم به قبط گردیـد. حضوری طولانی­مدت، اما در شرایطی که به­نظر، هیچ‌گاه در کمال مطلوب نبود. لذا تناقضات، جملگی تفکر محتاطانه به همراه اشتیاق افراطی برای شهادت، ایمان مذهبی، سلسله­مراتب روحانیت، گرایش به سمت رهبانیت به عنوان شکلی از زندگی دینی در­خور ملاحظه قرار می‌گیرد.‌ ...  بیشتر

روابط هدایت الله خان فومنی (گیلانی) با حکومت مرکزی (1170-1200ق/1757-1786م)

محسن رحمتی؛ فرزاد خوش‌آب؛ تقی اصغری

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 43-64

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.303911.473263

چکیده
  سرزمیـن گیلان، به واسطۀ موقعیت جغرافیایـی‌اش، از ورود اسلام تا صفویه، همواره تحت فرمان خاندان­های حکومتگر محلی بوده و معمولاً زیر سلطۀ مستقیم حکومت مرکزی قرار نداشت. این روند تا پیش از روی­کار آمدن صفویـان هم­چنان ادامه پیـدا کرد. فقط در دورۀ صفوی، شاه­عباس اول (حک: 996-1038ق/1588-1629م) با بسط نفوذ و سلطۀ حکومت مرکزی در گیلان، بساط ...  بیشتر