عبدالرسول خیراندیش؛ حجت اله کبگانی
چکیده
با پایانگرفتن جنگ جهانی دوم، احساسات ضداستعماری و اندیشههای ملیگرایانه، بسیاری از کشورهای جهان سوم را دربرگرفت. برخی کشورهای خاورمیانه و خلیج فارس نیز در این مقطع تلاش کردند تا با رفع سیطره و امتیازات انحصاری بیگانگان، مدیریت منابع طبیعی و سرمایههای ملی خویش را عهدهدار شوند. نهضت ملیشدن نفت ایران به رهبری دکتر ...
بیشتر
با پایانگرفتن جنگ جهانی دوم، احساسات ضداستعماری و اندیشههای ملیگرایانه، بسیاری از کشورهای جهان سوم را دربرگرفت. برخی کشورهای خاورمیانه و خلیج فارس نیز در این مقطع تلاش کردند تا با رفع سیطره و امتیازات انحصاری بیگانگان، مدیریت منابع طبیعی و سرمایههای ملی خویش را عهدهدار شوند. نهضت ملیشدن نفت ایران به رهبری دکتر مصدق در آغاز دهة 1950 با واکنش شدید دولتهای بریتانیا و ایالات متحده روبهرو شد و به این ترتیب، حساسیّت غرب دربارة منابع نفتی خلیج فارس بر همگان آشکار شد. چند سال بعد، مساعی جمال عبدالناصر مصری برای ملیساختن کانال سوئز، دخالت نظامی غرب و اخلال در جریان انتقال نفت خلیج فارس به اروپا را به دنبال داشت. اگرچه دولتها و شرکتهای نفتی غربی توانستند با برنامهریزی دقیق و تدارکات گسترده بحران نفتی حاصل از جنگ سوئز را پشت سر بگذارند، اما اندیشهها و اقدامات مصدق و ناصر آثار ماندگاری بر صنعت نفت خلیج فارس برجای نهادند. در این مقاله ضمن اشاره به اهمیّت کانال سوئز در انتقال نفت خلیج فارس به اروپا، تدابیر اتخاذشده برای تأمین نفت موردنیاز غرب طی بحران سوئز و پیامدهای بینالمللی و منطقهای این بحران بر مسائل نفتی خلیج فارس بررسی میشود.
محمد علی رنجبر؛ هادی کشاورز
چکیده
نخبگان محلی و دیوانی، همواره از گروه‌های تأثیرگذار سیاسی و اجتماعی در ایالت فارس بودند که ادارة حکمرانی فارس به عملکرد این کنشگران بستگی داشت؛ ازاینرو، تحلیل و واکاوی رویدادهای تاریخی فارس، مستلزم شناخت و تبیین روابط این نخبگان با دیگر عناصر مؤثر در این ایالت است. خاندان مشیرالملک با حضور نیمقرنی (1240- 1293ق) در منصب وزارت فارس، ...
بیشتر
نخبگان محلی و دیوانی، همواره از گروه‌های تأثیرگذار سیاسی و اجتماعی در ایالت فارس بودند که ادارة حکمرانی فارس به عملکرد این کنشگران بستگی داشت؛ ازاینرو، تحلیل و واکاوی رویدادهای تاریخی فارس، مستلزم شناخت و تبیین روابط این نخبگان با دیگر عناصر مؤثر در این ایالت است. خاندان مشیرالملک با حضور نیمقرنی (1240- 1293ق) در منصب وزارت فارس، ازجملة این نخبگان محلی بودند که ثروت، قدرت و اعتبار فراوانی داشتند. باتوجهبه نفوذ تأثیرگذار این خاندان در حیات اجتماعی سیاسی فارس، در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی، به کنشگری این خاندان در حکمرانی فارس پرداخته میشود. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که باتوجهبه آرایش نیروهای سیاسی و توزیع و تمرکز قدرت در ایالت فارس، خاندان مشیرالملک با تکیه بر منابع قدرت، برای دستیابی به منافع (طبقاتی، شخصی، عمومی و معنوی ...) خود به تعامل و رقابت با دیگر نخبگان محلی بهویژه خاندان‌های قشقایی و قوامالملک پرداختند. فعالیت‌های اجتماعی- اقتصادی آنها در ورای عملکرد سیاسی نقش مؤثری در ارتقأ جایگاهشان داشت. همچنین نتایج حاصل از پژوهش، اطلاعات دقیقی از چگونگی ورود و عملکرد این خاندان، بهویژه مشهورترین فرد آن میرزا ابوالحسنخان مشیرالملک (1226- 1303ق) ارائه میدهد.
ابوذر خسروی؛ محمدمهدی پور‌محی‌آبادی
چکیده
مالیات ارضی یکی از مهمّ‌ترین اقسام مالیات و از اصلی‌ترین منابع درآمد حکومت‌های ایران در سدههای میانه بوده‌است؛ به همین دلیل دیوانیان اهتمام ویژه به مساحی اراضی زیر کشت داشتهاند. باتوجّه‌به اینکه شناخت آحاد پیمایش و اندازه‌گیری سطوح و مساحت میتواند شناخت ما را از وضعیت امور دیوانی و مملکت‌داری هر دوره افزایش دهد، پژوهش حاضر ...
بیشتر
مالیات ارضی یکی از مهمّ‌ترین اقسام مالیات و از اصلی‌ترین منابع درآمد حکومت‌های ایران در سدههای میانه بوده‌است؛ به همین دلیل دیوانیان اهتمام ویژه به مساحی اراضی زیر کشت داشتهاند. باتوجّه‌به اینکه شناخت آحاد پیمایش و اندازه‌گیری سطوح و مساحت میتواند شناخت ما را از وضعیت امور دیوانی و مملکت‌داری هر دوره افزایش دهد، پژوهش حاضر بر آن است که در ابتدا نسخة خطی مختصر در قواعد علم حساب و مساحت را که رساله‌ای در آموزش ریاضیات و مساحی و مربوط به نیمة قرن نهم هـ.ق است، معرفی کند و سپس با تدقیق در متن نسخه به این پرسش پاسخ دهد که واحدهای اندازه‌گیری سطوح و تعیین مساحت در دورة تیموری چه بوده‌اند و انتخاب این واحدها چه نسبتی با نوع دیوان‌سالاری تیموریان داشته‌است؟ همچنین براساس اطّلاعات نسخه، مقدار «جریب» را برپایة روش اندازه‌گیری متریک تعیین و ثابت کند که این مقدار، مستقل از متغیرهای دیگر ازجمله نوع کشت و آبیاری و بذر است.یافتههای پژوهش نشان میدهد که واحدهای عمومی برای تعیین مساحت، «جریب شاهی» و «جریب دهقانی» بوده و همچنین در پیمایش سطوح از آحاد «ذراع»، «قبضه» و «اشل» استفاده می‌شده که نسبت مستقیمی با سیاست یکسان‌سازی آحاد و اوزان در عصر تیموریان داشته است؛ همچنین نظریه محققانی مانند لمتون و هینتس که این مقدار را وابسته به نوع کشت و آبیاری دانسته‌اند، برای دورة تیموری نادرست است.
رسول جعفریان
چکیده
پیشزمینههای نوعی دانش اجتماعی و تحلیل فلسفی تاریخ در دورة اسلامی، در کلمات قصار مشاهیر دینی و سیاسی و نیز اشعار برخی از شاعران بزرگ، با شدت و ضعف وجود داشت؛ اما در این میان، شعر ابن معتز، به دلیل آن که خود از عباسیان بود و در عهدش، مبارزة سختی میان خاندان وی و علویان وجود داشت، روی منازعات قبیلهای، به‌عنوان یکی از مبانی اصلی تحلیل نزاعهای ...
بیشتر
پیشزمینههای نوعی دانش اجتماعی و تحلیل فلسفی تاریخ در دورة اسلامی، در کلمات قصار مشاهیر دینی و سیاسی و نیز اشعار برخی از شاعران بزرگ، با شدت و ضعف وجود داشت؛ اما در این میان، شعر ابن معتز، به دلیل آن که خود از عباسیان بود و در عهدش، مبارزة سختی میان خاندان وی و علویان وجود داشت، روی منازعات قبیلهای، به‌عنوان یکی از مبانی اصلی تحلیل نزاعهای اجتماعی، سیاسی و دینی، حاوی اطلاعات مهمی است. این، همان مسیری است که بعدها مقریزی، در رسالة «النزاع و التخاصم» به آن توجه کرد؛ اما نتوانست به نظریهای فراگیر برسد. ابن خلدون، روی مسایل قبیلگی و عصبیتهای موجود در آن، به‌عنوان مبانی اولیه در شکل‌گیری نظام اجتماعی و عامل ایجاد تغییر و تحول، بحثهای علمی ممتاز داشت. در این مقاله، مروری بر شعر ابن معتز، از این زاویه خواهیم داشت و دیدگاههای وی را که جالب مینماید، مرور و به صورت تطبیقی با مقریزی بررسی خواهیم کرد.
مریم شیپری
چکیده
خاورمیانه در قرن بیستم بهویژه پس از جنگ جهانی دوم، تجربه چندین همگرایی و واگرایی قومی،ملیتیودینیرا داشته است. یکی از این همگراییها، حرکت «پانایسم» بود. پانعربیسم، در این دوره با رهبری جمالعبدالناصر، جان تازهایی گرفت. در مقابل، ناسیونالیسم ایرانی نیز در اشکال مختلف پررنگتر شد. پاناسلامیسم نیز یکی ...
بیشتر
خاورمیانه در قرن بیستم بهویژه پس از جنگ جهانی دوم، تجربه چندین همگرایی و واگرایی قومی،ملیتیودینیرا داشته است. یکی از این همگراییها، حرکت «پانایسم» بود. پانعربیسم، در این دوره با رهبری جمالعبدالناصر، جان تازهایی گرفت. در مقابل، ناسیونالیسم ایرانی نیز در اشکال مختلف پررنگتر شد. پاناسلامیسم نیز یکی دیگر از جریانات همگرایی آن سالها بود که بر وحدت اسلامی تأکید میکرد. آنچه پانعربیسم و پان‌ایرانیسم را در این برهۀ زمانی مقابل هم قرار میداد، بهکاربردن واژههای نامانوس برای برخی از نقاط ایران بود. با توجه به آنچه گفته شد، پرسش اصلی آن است که شیوۀ برخود نهادهای ملی و مدنی ایران با پانعربیسم مطرح شده از سوی ناصر چگونه بود؟ فرض بر آن است که باوجود مخالفت تمام نهادهای سیاسی و مدنی، حکومت ایران که بهدنبال تنشزدایی در منطقه بود با طرح دوبارۀ پاناسلامیسم، مردم خاورمیانه را به همگرایی با واسطۀ دین اسلام دعوت نمود. این بررسی براساس اسناد و مدارک موجود در این باره تنظیم و با روش توصیف و تحلیل ارائه شده است.
ابوطالب سلطانیان
دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 63-84
چکیده
فعالیّتهای فرهنگی- آموزشی میسیونر‌های لازاریست فرانسوی، بخشی از تاریخ فرهنگی ناشناخت? دور? قاجار را تشکیل میدهد که بازتاب چندانی نیافته و مورد بررسی قرار نگرفته است. هیئتهای لازاریست (کاتولیکها) که از پشتیبانی سیاسی- اقتصادی دولت فرانسه نیز برخوردار بودند، پس از ورود به ایران، از دور? محمّدشاه (1264 -1250هـ .ق.)، به برپایی نهادهای فرهنگی ...
بیشتر
فعالیّتهای فرهنگی- آموزشی میسیونر‌های لازاریست فرانسوی، بخشی از تاریخ فرهنگی ناشناخت? دور? قاجار را تشکیل میدهد که بازتاب چندانی نیافته و مورد بررسی قرار نگرفته است. هیئتهای لازاریست (کاتولیکها) که از پشتیبانی سیاسی- اقتصادی دولت فرانسه نیز برخوردار بودند، پس از ورود به ایران، از دور? محمّدشاه (1264 -1250هـ .ق.)، به برپایی نهادهای فرهنگی و آموزشی خود پرداختند. این نهادها عبارت بودند از مدارس، کلیسا‌ها، چاپخانه‌ها، و نهادهای دیگری که فعالیّتهای مذهبی و عرفی آنها، بویژه در مناطق غربی ایران، همچنان تا آستان? جنگ جهانی اوّل ادامه داشت. بررسی روند تأسیس این نهادها و کمّ و کیف و محتوای آموزشی آنها که به زبان فرانسه بود، بخشی از این پژوهش را تشکیل میدهد؛ از سویی، روی‌آوری لازاریستها به آموزش علوم جدید و زبانهای اروپایی و نیز رویکرد بسیاری از ایرانیان به زبانهای فرنگی، بویژه فرانسه که زبان فرهنگی- سیاسی آن روزگار نیز بشمار میرفت، سبب گسترش بیشتر این نهادها و فعالیّتهای آموزشی آنها در ایران گردید؛ با این همه، این فعالیّتها با چالشهای سیاسی- اجتماعی گوناگونی نیز روبرو بودند که بر کارکرد آنها تأثیرگذار می‌شد. بررسی و تجزیه و تحلیل این چالشها و تأثیرات آنها و نیز ارزیابی نقاط قوّت و ضعف کارکرد فرهنگی لازاریستها بخش دیگری از این پژوهش را تشکیل میدهد.
عبدالله متولی
چکیده
شکل‌گیری و رشد مناطق شهری یکی از نمادهای اصلی شکوفایی اقتصادی محسوب میشود. در آستانة ورود به قرن نوزدهم میلادی که سیر تحولات جهانی سرعت فزاینده‌ای یافته بود و نقش شهرها با عناصر فعال اقتصادی در این زمینه بیش از سایر گروه‌های اجتماعی به چشم می‌خورد، جامعة ایران در دل یک مرحله از بحران‌های داخلی فرو رفت که نه‌تنها به توقف کامل فرایند ...
بیشتر
شکل‌گیری و رشد مناطق شهری یکی از نمادهای اصلی شکوفایی اقتصادی محسوب میشود. در آستانة ورود به قرن نوزدهم میلادی که سیر تحولات جهانی سرعت فزاینده‌ای یافته بود و نقش شهرها با عناصر فعال اقتصادی در این زمینه بیش از سایر گروه‌های اجتماعی به چشم می‌خورد، جامعة ایران در دل یک مرحله از بحران‌های داخلی فرو رفت که نه‌تنها به توقف کامل فرایند نقش-سازی شهرها در عرصههای مختلف سیاسی و اقتصادی انجامید بلکه نشان داد هنوز عناصر پر تحرک ایلیاتی، کنشگران اصلی صحنههای سیاسی هستند و مراکز شهری به نوعی بایستی همچنان تابعیتپذیری خود را از ساختار ایلیاتی حفظ کنند. به همین دلیل جایگاه شهرها، به تأمینکنندة نیازهای اقتصادی عناصر مدعی قدرت تقلیل یافت. نوشتار حاضر ضمن بررسی تأثیر چالشهای نظامی بر مراکز شهری، نگرشهای کریم‌خان زند به مقولة شهر را نیز مورد توجه قرار داده است.
مجید بهدانی؛ سید ابوتراب احمدپناه
چکیده
اندیشه و سنت نجومی سابقه‌ای دیرین در علم، فرهنگ و هنر ایران دارد. این اندیشه جوامع و جوانب مختلف دورههای تاریخی ایران را تحت تأثیر خود قرار داده است. این اندیشه در سدۀ هفتم هجری با آمدن مغولان و شروع حکومت ایلخانان از رونق بیشتری برخوردار شد و بر همه جوانب جامعه تأثیر گذاشت. از آنجایی که آثار هنری جوهر جامعه‌اند و هنرمندان از چشمه ...
بیشتر
اندیشه و سنت نجومی سابقه‌ای دیرین در علم، فرهنگ و هنر ایران دارد. این اندیشه جوامع و جوانب مختلف دورههای تاریخی ایران را تحت تأثیر خود قرار داده است. این اندیشه در سدۀ هفتم هجری با آمدن مغولان و شروع حکومت ایلخانان از رونق بیشتری برخوردار شد و بر همه جوانب جامعه تأثیر گذاشت. از آنجایی که آثار هنری جوهر جامعه‌اند و هنرمندان از چشمه اندیشه، سنت و باورهای رایج در اجتماع سیراب می‌شوند؛ شاهد حجم گسترده‌ای از آثار هنری مخصوصاً کاشی‌های کوکبی با نقوش تزئینی نجومی در عصر ایلخانی هستیم. این کاشی‌ها بخش زیادی از بناهای امامزاده‌ها را در دورۀ ایلخانی آراسته‌اند. ازآنجاییکه استفاده از نقوش تزئینی حیوانی در بناهای مذهبی در هنر ایرانی-اسلامی سابقه‌ای نداشته و محل ایراد بوده است؛ هدف پژوهش بر آشکار ساختن این ارتباط استوار است. در راستای هدف، نقوش تزئینی-حیوانی هشت تا از کاشی‌های کوکبی عصر ایلخانی تجزیه‌وتحلیل شده و ضمن تطبیق با نقاشی‌های رساله نجومی صورالکواکب عبدالرحمن صوفی رازی به پیشینه کاربرد این نقوش نیز پرداخته شده است. در همین راستا پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که چه ارتباطی بین نقوش تزئینی-حیوانی کاشی‌های کوکبی عصر ایلخانی با اندیشه و سنت نجومی رایج در آن عصر وجود دارد؟ روش تحقیق این مقاله توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری‌شده است. یافتههای این پژوهش حاکی از آن است که نقوش تزئینی-حیوانی کاشی‌های کوکبی صرفاً کارکردی تزئینی نداشته بلکه حاوی مفاهیم نمادین نجومی است و تأثیرات آشکاری از نقاشی‌های صورالکواکب صوفی دارند.
سجّاد دادفر
دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1388، ، صفحه 71-86
چکیده
طی دوران حکومت صفویه، به واسطة ارتباط نزدیک حکومت با ساختار نهاد دینی، حیات اقتصادی بسیاری از علما مبتنی بر مواجب دیوانی وکمک‌های اعطایی از طرف دولت بود، اما به?دنبال سقوط صفویه و انتقال مراکز علمی و فقهی شیعه از ایران به عتبات عالیات، از نظر اقتصادی نیز تحوّل عمده‌ای در منابع مالی روحانیت شیعه ایجاد شد. محرومیت علما و مجتهدین ...
بیشتر
طی دوران حکومت صفویه، به واسطة ارتباط نزدیک حکومت با ساختار نهاد دینی، حیات اقتصادی بسیاری از علما مبتنی بر مواجب دیوانی وکمک‌های اعطایی از طرف دولت بود، اما به?دنبال سقوط صفویه و انتقال مراکز علمی و فقهی شیعه از ایران به عتبات عالیات، از نظر اقتصادی نیز تحوّل عمده‌ای در منابع مالی روحانیت شیعه ایجاد شد. محرومیت علما و مجتهدین از حمایتهای مالی دولت، آنان را در شرایطی قرار داد که مجبور شدند تا با تجدید نظر?در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی خود، آنها را بر بنیانهای جدیدی بنا نهند. در این ?میان، ارتباط علما با بازار، امکان برخورداری از منابع جدید مالی را به آنان اعطانمود. علی‌رغم ارتباط دیرینة بازار با روحانیت شیعه به نظر می‌رسد از نیمة دوم قرن? نوزدهم میلادی، مفهوم جدیدی از اتحاد بازار با روحانیت ساکن در عتبات شکلگرفت. بررسی ماهیت و نحوة تعامل دوسویة بازار ایران و عراق با روحانیت ساکن در عتبات، در کنار تأثیر ساختار سیاسی دو کشور بر شدّت و ضعف این تعامل، اساس مقالة پیش روی را? تشکیل میدهد.
مهرداد فردیار؛ محمدجواد جدی
چکیده
برای پژوهشگران حوزۀ تاریخ، دسترسی به اسناد جدید و یا چگونگی ارتباط اسناد و مدارک به یکدیگر، کلید حل بسیاری از نقاط تاریک تاریخی است. سکهها، یکی از مدارک مهم و ارزشمند در شناسایی نکات و ابهامات تاریخی از جمله نام‌های جغرافیایی و سیر تحول نام آنها، نام پادشاهان و... هستند، چراکه بسیاری از تغییرات در منابع دیگر ثبت نشده و یا به دوران ...
بیشتر
برای پژوهشگران حوزۀ تاریخ، دسترسی به اسناد جدید و یا چگونگی ارتباط اسناد و مدارک به یکدیگر، کلید حل بسیاری از نقاط تاریک تاریخی است. سکهها، یکی از مدارک مهم و ارزشمند در شناسایی نکات و ابهامات تاریخی از جمله نام‌های جغرافیایی و سیر تحول نام آنها، نام پادشاهان و... هستند، چراکه بسیاری از تغییرات در منابع دیگر ثبت نشده و یا به دوران ما منتقل نشدهاند، اما به کمک سکهها و علم سکهشناسی میتوان بسیاری از شهرهای از یاد رفته یا تغییر نام یافته، موضوعاتی نظیر دورۀ اهمیت آنها و بسیاری از موارد دیگر را شناسایی کرد. در این پژوهش ضمن بررسی نظرات مختلف سکهشناسان در شناسایی محل ضرابخانۀ جعفرآباد، اسناد و متون تاریخی و تصاویر تعدادی از سکههای ضرب شده، همزمان با شکل‌گیری فرضیۀ مجاورت شهر جعفرآباد با شهر قزوین، به تحلیل آنها پرداخته میشود.
مجتبی تبریزنیاتبریزی؛ عبدالرسول خیراندیش
چکیده
عنوان «توپچیباشی» به معنی سرکردۀ توپچیان و فرماندۀ توپخانه، با رواج کاربرد سلاح آتشین توپ، تقریباً از اوایل عهد صفویه رواج یافت. در نخستین اشارهها به این مقام در دورۀ شاه‌تهماسب اول، توپچیباشی استاد فنسالاری است که دو مهارت «توپ‌ریزی» و «توپ‌اندازی» را توأمان داراست. ازآنجاکه سلاح توپ اساساً در اختیار دولت مرکزی بود، ...
بیشتر
عنوان «توپچیباشی» به معنی سرکردۀ توپچیان و فرماندۀ توپخانه، با رواج کاربرد سلاح آتشین توپ، تقریباً از اوایل عهد صفویه رواج یافت. در نخستین اشارهها به این مقام در دورۀ شاه‌تهماسب اول، توپچیباشی استاد فنسالاری است که دو مهارت «توپ‌ریزی» و «توپ‌اندازی» را توأمان داراست. ازآنجاکه سلاح توپ اساساً در اختیار دولت مرکزی بود، طولی نکشید که توپچیباشی در سلک امرا و مقربان درگاه درآمد. با اصلاحات نظامی شاه‌عباس اول، توپچیباشی با حفظ دو مهارت پیش‌گفته، در سلسله‌مراتب نظامی صاحب موقعیت شد و در زمرۀ امرای قشون قرار گرفت. پس از دو جنگ مهمّ ایروان (1045ق/1635م) و قندهار (1058ق/1648م) که در هردو، توپخانه عامل اصلی پیروزی شد، جایگاه توپخانه بسیار ارتقاء یافت؛ به‌نحوی‌که منصب توپچیباشی و یگان منظم توپخانه، برای نخستین‌بار درست بعد از جنگهای قندهار، در سال 1064ق/ 1654م. رسمیت یافت. از آن پس تا پایان عصر صفوی، توپچیباشی صاحب‌منصبی نظامی بود که وظیفۀ فرماندهی یگان توپخانه را در میدان جنگ برعهده داشت و در کنار قورچی‌باشی، قوللرآقاسی و تفنگچی‌آقاسی، اما پایینتر از آنها، ارکان اربعۀ ارتش حاضرالرکابِ (ثابت) مشاهرهبگیر (حقوق‌بگیر) را تشکیل می‌دادند. مقالة حاضر با روش توصیفی- تحلیلی میکوشد روند پیدایش منصب «توپچیباشی» را همپای رواج کاربرد توپ در ارتش عصر صفوی، در سیری دویست‌ساله شناسایی کند و وظایف و جایگاه او را در سلسله‌مراتب نظامیِ آن عصر روشن سازد.
منصور صفت‌گل
دوره 1، شماره 1 ، آذر 1388، ، صفحه 65-84
چکیده
تاریخ نویسی در ایران عصر صفوی، تحت تأثیر دگرگونیهای مذهبی و تحولات اندیشه‌ای و سیاسی این دوران، شاهد پیدایی و تکامل گونة نوینی از رویکرد به زمان و‌فنون نگارش تاریخ بود.چشمگیرترین ویژگی این تاریخ- نویسی،تداوم الگوها و قواعد پیشا‌صفوی از سویی و شکل‌گیری ساختار ویژة اندیشه و فنّ تاریخ‌نویسی صفوی از سوی دیگر بود.در این دوره، انواع ...
بیشتر
تاریخ نویسی در ایران عصر صفوی، تحت تأثیر دگرگونیهای مذهبی و تحولات اندیشه‌ای و سیاسی این دوران، شاهد پیدایی و تکامل گونة نوینی از رویکرد به زمان و‌فنون نگارش تاریخ بود.چشمگیرترین ویژگی این تاریخ- نویسی،تداوم الگوها و قواعد پیشا‌صفوی از سویی و شکل‌گیری ساختار ویژة اندیشه و فنّ تاریخ‌نویسی صفوی از سوی دیگر بود.در این دوره، انواع تاریخ- نویسیها همچنان انجام می-شدند و مورّخان بر بنیاد الگوهای پیشین کار ثبت رویدادها را ادامه می‌دادند.آنچه این دوره را از دیدگاه تاریخ نویسی واجد اهمیت میسازد،ورود تدریجی آموزه های شیعی در اندیشة مورّخ و بازتاب آن در متون تاریخی است.جهانشناسی و مضامین اعتقادی تشیع از آن پس، اساس اندیشة مورّخان شد و نگاه به تاریخ بر مبنای درک خاص سیاسی این عهد و نظریة ویژة تشیع به تقسیمبندی زمان، فراگیر شد.پژوهش کنونی میکوشد تا به گونهای گذرا،پیدایش و تحوّل تاریخ نویسی در ایران عهد صفوی را بررسی کند.این موضوع با طرح دیدگاههای معاصر دربار? تاریخ نویسی این دوره،مراحل آن و دسته بندی انواع متون تاریخی روزگار صفویان در سالهای1038تا1148 انجام مییابد.
شیرزاد خزایی
چکیده
دموکراتها، در مجلس سوم شورای ملی (1334 ـ 1333هـ.ق)، عبدالحسین میرزا فرمانفرما وزیر داخله عینالدوله را در 13شعبان 1333 استیضاح کردند. یکی از علل مغفولماندۀ این استیضاح در این مقاله، بررسی میشود. علت این استیضاح را میبایست در سوابق و ماهیت روابط فرمانفرما با حزب دموکرات جستجو کرد. فرمانفرما وابسته به حزب اعتدالیون، و از مخالفان ...
بیشتر
دموکراتها، در مجلس سوم شورای ملی (1334 ـ 1333هـ.ق)، عبدالحسین میرزا فرمانفرما وزیر داخله عینالدوله را در 13شعبان 1333 استیضاح کردند. یکی از علل مغفولماندۀ این استیضاح در این مقاله، بررسی میشود. علت این استیضاح را میبایست در سوابق و ماهیت روابط فرمانفرما با حزب دموکرات جستجو کرد. فرمانفرما وابسته به حزب اعتدالیون، و از مخالفان حزب دموکرات به شمار میرفت؛ وی هیچگاه نظر مساعدی نسبت به دموکراتها نداشت و روابط تیرهای با این حزب داشت. مقالۀ حاضر، نشان میدهد که قضایایی چون قتل یارمحمدخان، مجاهد طرفدار دموکراتها و کیفیت برگزاری انتخابات سومین دورۀ مجلس در کرمانشاه توسط فرمانفرما، از علل استیضاح وی بوده است که این قضایا، در حیطۀ روابط فرمانفرما و حزب دموکرات قابل بررسی است.
نصرالله صالحی
چکیده
ایران و عثمانی به عنوان دو دولت همجوار با مرزهای طولانی طی سدههای متمادی روابط بسیار پرفرازونشیبی را پشت سرگذاشتند. یکی از مسایل اصلی که هنوز جای پژوهشهای جدی دربارة آن خالی است، مسئلة چگونگی تعیین مرزهای دو دولت است. از هنگام انعقاد عهدنامة دوم ارزنةالروم در 1263ق/1847م، تحدید حدود دو دولت وارد مرحلة جدیدی شد. درست از نیمة قرن ...
بیشتر
ایران و عثمانی به عنوان دو دولت همجوار با مرزهای طولانی طی سدههای متمادی روابط بسیار پرفرازونشیبی را پشت سرگذاشتند. یکی از مسایل اصلی که هنوز جای پژوهشهای جدی دربارة آن خالی است، مسئلة چگونگی تعیین مرزهای دو دولت است. از هنگام انعقاد عهدنامة دوم ارزنةالروم در 1263ق/1847م، تحدید حدود دو دولت وارد مرحلة جدیدی شد. درست از نیمة قرن نوزدهم تا نیمة قرن بیستم کمیسیونهای متعددی مرکب از نمایندگان چهار دولت، برای حل و فصل اختلافات سرحدی میان ایران و عثمانی تشکیل شد. آغاز به کار نخستین کمیسیون تحدید حدود (ق1266/1850م) در واقع نقطةعطف و سنگبنای تمامی کمیسیونهای بعدی به حساب میآید. پژوهش حاضر با روش تاریخی و رویکرد تحلیلی- انتقادی، با تکیه بر اسناد، به ویژه اسناد وزارت امور خارجه و نیز برخی آثار خطی به این پرسشها پاسخ میدهد: نخستین کمیسیون تحدید حدود، چرا و چگونه تشکیل شد؟ رفتار و عملکرد نمایندة عثمانی، درویش‌پاشا، در جریان نخستین کمیسیون تحدید حدود چگونه بود؟ در این پژوهش، دو اثر مشیرالدوله و درویش‌پاشا در کنار اسناد ایرانی و عثمانی، به عنوان منابع و مدارک اصیل، مبنای کار بوده است.
عبدالرسول خیراندیش
دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 73-82
چکیده
هرچند «تموچین» به‌عنوان نام اصلی و اوّلیه چنگیزخان، بسیار مشهور است اما در منابع ایرانی قرن هفتم هجری/ سیزدهم میلادی، این نام به‌صورت‌های دیگری مانند تمرچی هم نوشته‌شده است. همچنین بعضی از منابع، این نام را برای قبیلهای که چنگیزخان از آن برخاسته، دانسته‌اند. در قدم اوّل ممکن است چنین به‌نظر آید که تفاوت ضبط نسخ از این نام به‌دلیل ...
بیشتر
هرچند «تموچین» به‌عنوان نام اصلی و اوّلیه چنگیزخان، بسیار مشهور است اما در منابع ایرانی قرن هفتم هجری/ سیزدهم میلادی، این نام به‌صورت‌های دیگری مانند تمرچی هم نوشته‌شده است. همچنین بعضی از منابع، این نام را برای قبیلهای که چنگیزخان از آن برخاسته، دانسته‌اند. در قدم اوّل ممکن است چنین به‌نظر آید که تفاوت ضبط نسخ از این نام به‌دلیل تصحیف یا کماطّلاعی بوده امّا به‌نظر نگارنده، ضبط اسامی و نیز جمع آن با افسانههای مغولی نشان میدهد که نخستین منابع ایرانی دربار? مغولان، چنگیزخان و قبیل? او را آهنگر بهشمار آورده اند. لذا او یا قبیلهاش را تمرچی خواندهاند. این امر نشان میدهد که منابع ایرانی قرن هفتم در اصل بازگو کنند? اخبار و دیدگاه آن دسته از ترکانی بوده‌اند که با مغولان مخالفت داشتهاند و لذا تمرچی یا تمرچین دو نامی است که برای مغولان در منابع ایرانی بهکار رفته است.
ابراهیم رایگانی؛ محمدامین سعادت‌مهر
چکیده
سال 301ق را باید سال پرمخاطرهای برای سامانیان دانست؛ زیرا پس از کشتهشدن احمد بن اسماعیل (295-301ق)، همزمان اسحاق بن احمد (301ق)، بزرگ خاندان سامانی و نصر بن احمد (301-331ق)، فرزند خردسال امیراحمد، به ادعای امارت برخاستند که درنهایت به نزاع و پیروزی نصر خردسال انجامید. ازآنجاییکه مطالب کتب تاریخی در این باره پراکنده و ...
بیشتر
سال 301ق را باید سال پرمخاطرهای برای سامانیان دانست؛ زیرا پس از کشتهشدن احمد بن اسماعیل (295-301ق)، همزمان اسحاق بن احمد (301ق)، بزرگ خاندان سامانی و نصر بن احمد (301-331ق)، فرزند خردسال امیراحمد، به ادعای امارت برخاستند که درنهایت به نزاع و پیروزی نصر خردسال انجامید. ازآنجاییکه مطالب کتب تاریخی در این باره پراکنده و متفاوت است، علم سکهشناسی میتواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران قراردهد؛ پس پایه و مایۀ اصلی این مقاله را دادههای سکهشناختی، بهویژه دو سکۀ شاخص از امیرنصر تشکیل میدهد که به تاریخ 301ق در شهر سمرقند ضرب شدهاند. این مقاله بر آن است تا علاوه بر معرفی این سکههای شاخص، به بازسازی و تعیین علل برخی از حوادث با همراهی دادههای سکهشناختی در کنار متون تاریخی بپردازد؛ درنتیجه مجهولات مهمّی نظیر هدف از ضرب این مسکوکات، ضارب سکهها و نگاه دستگاه خلافت عباسی را به مدعیان روشن، و معلوم میکند که هدف از ضرب این سکهها نشاندادن تثبیت قدرت نصر بر قلمرو سامانیان، بهویژه سمرقند بوده است؛ بهاحتمال، این مسکوکات را فاتح سمرقند، حمویه بن علی یا کارگزار تازۀ سمرقند، عمر بن نصر بن محمد بن اسماعیل (یا پسری از عمرو بن نصر بن احمد) ضرب کرده است و آخر اینکه خلیفه در ابتدا اسحاق را بر نصر ارجح دانسته و حکومت وی را تأیید کرده است.
جمشید روستا؛ مهدیه محمودآبادی
چکیده
شاخة سلاجقة کرمان در حدود سال 433هـ.ق و به همت ملک قاورد بن چغریبیگ تأسیس گردید. وی که در این سال به دستور عم خود، طغرلبیگ، عازم فتح کرمان گردیده بود توانست با تصرف این سرزمین، دولتی جدید را بنیان نهد، دولتی که پس از وی نیز در خاندان او به صورت موروثی باقی ماند و تا سال 583هـ.ق تداوم یافت. مطالعة این شاخه از سلجوقیان این نکته را روشن ...
بیشتر
شاخة سلاجقة کرمان در حدود سال 433هـ.ق و به همت ملک قاورد بن چغریبیگ تأسیس گردید. وی که در این سال به دستور عم خود، طغرلبیگ، عازم فتح کرمان گردیده بود توانست با تصرف این سرزمین، دولتی جدید را بنیان نهد، دولتی که پس از وی نیز در خاندان او به صورت موروثی باقی ماند و تا سال 583هـ.ق تداوم یافت. مطالعة این شاخه از سلجوقیان این نکته را روشن ساخت که گرچه در باب چگونگی شکل‌گیری دولت مذکور و وقایع سیاسی دوران حاکمیت آنها مطالبی بیان شده است، در برخی از حوزهها همچون وضعیت فرهنگی قلمرو سلاجقة کرمان، اوضاع اجتماعی دوران حاکمیت این دولت و صدالبته اوضاع اداری و دیوان‌سالاری آن، فقری جدی احساس میگردد. از همینرو نوشتار حاضر بر آن است تا با غور در دیوان‌سالاری این دولت، نهاد وزارت آن را مورد تحلیل قرار داده و ضمن معرفی وزرای نسبتاً گمنام دولت سلاجقة کرمان، نقش و جایگاه آنان را در ساختار سیاسی و شاکلة فرهنگی این دولت مشخص سازد.
بهادر قیم
چکیده
منطقۀ خور‌موسی که هم‌اکنون دو بندر مهم و حیاتی کشور یعنی بندر امام خمینی(ره) و بندر ماهشهر را بر کرانه خود جای داده است، از لحاظ موقعیت، در منتهی‌الیه گوشۀ شمال غربی خلیج فارس در جنوب استان خوزستان قرار دارد. در اوایل جنگ دوم، علی‌رغم اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ، بندر شاپور در سوم شهریور ماه 1320ش./ 1941م. مورد تهاجم برق‌آسای نیروی دریایی ...
بیشتر
منطقۀ خور‌موسی که هم‌اکنون دو بندر مهم و حیاتی کشور یعنی بندر امام خمینی(ره) و بندر ماهشهر را بر کرانه خود جای داده است، از لحاظ موقعیت، در منتهی‌الیه گوشۀ شمال غربی خلیج فارس در جنوب استان خوزستان قرار دارد. در اوایل جنگ دوم، علی‌رغم اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ، بندر شاپور در سوم شهریور ماه 1320ش./ 1941م. مورد تهاجم برق‌آسای نیروی دریایی انگلستان قرار گرفت و اشغال نظامی گردید. علت این تهاجم از سوی انگلستان و متحدانش، «عدم تمکین دولت مرکزی ایران دربرابر خواستههای متفقین در قطع رابطه با آلمان و اخراج سریع آلمانهای موجود در ایران» اعلام شد. این ادعا از لحاظ حقوق بینالملل نمیتوانست از توجیه عقلانی برخوردار باشد. اشغال نظامی بندر شاپور، از یکسو باعث محروم شدن کشور از فعالیت‌های اقتصادی این بندر مهم و تاثیرگذار شد و از سوی دیگر از روند روبهتوسعۀ کمی و کیفی آن در طول چهارسال اشغال نظامی، جلوگیری کرد. این اقدام ضررهای جبرانناپذیری بر حیات اقتصادی کشور در بُعد منطقهای و ملی بر جای نهاد.
بهرام روشن ضمیر؛ حسین بادامچی
چکیده
در حالی که بیش از هشتاد سال از چاپ مقالات و کتاب اومستد میگذرد، فرضیة مشهور او که بنا بر آن ادعای داریوش در سنگ‌نبشتۀ بیستون، مبنی بر قتل بردیا به دست کمبوجیه و غصب پادشاهی از سوی مغی به نام گئومات، دروغ بوده است، نه کاملاً پذیرفته و نه رد شده است. در اینجا تلاش میشود الگوهای ادبی و سیاسی متداول در شرق نزدیک باستان در کتیبهنویسی ...
بیشتر
در حالی که بیش از هشتاد سال از چاپ مقالات و کتاب اومستد میگذرد، فرضیة مشهور او که بنا بر آن ادعای داریوش در سنگ‌نبشتۀ بیستون، مبنی بر قتل بردیا به دست کمبوجیه و غصب پادشاهی از سوی مغی به نام گئومات، دروغ بوده است، نه کاملاً پذیرفته و نه رد شده است. در اینجا تلاش میشود الگوهای ادبی و سیاسی متداول در شرق نزدیک باستان در کتیبهنویسی و مقایسة آن با تاریخ یونانی برای راستیآزمایی ادعاهای داریوش و تردیدهای شکاکان بررسی شود. روش ما در اینجا بازشناسی احتمال تأثیر پروپاگاندای دولت هخامنشی بر تاریخ‌نگاری یونانی و بررسی تأثیر مثبت یا منفی تناقضات و گزافه‌های موجود در تواریخ یونانی بر اعتبار گزارش بیستون است. بر پایۀ این پژوهش به نظر می‌رسد ایرادات منطقی ماجرا بیشتر به گزارش‌های یونانی برمی‌گردد تا به بیستون. در مقام مقایسه نیز، روایت ایرانیِ ماجرا منطقی‌تر و پذیرفتنی‌تر به نظر می‌رسد. تناقض میان منابع یونانی و بیستون به جای آنکه کلیّت داستان را غیرتاریخی بشناساند، دلیلی است بر اینکه روایت‌های یونانی، نتیجة پروپاگاندای دولتی نبود و یونانیان از منابعی پراکنده و مستقل بهره برده بودند. همچنین روشن گشت که سنگ‌نبشتۀ بیستون را باید جلوهای از سنت ادبی و حماسی در ادامة الگوهای مذهبی ایرانی و سیاسی میانرودانی دانست.
محمدعلی رنجبر؛ آمنه ابراهیمی
چکیده
حافظة تاریخی یا حافظة جمعی (خاطرة جمعی) در بین آن بخش از مطالعات تاریخ فرهنگی که به اندیشه و روح مشترک مربوط میشود، از مطالعاتی است مغفولمانده. این نوع حافظه در متون تاریخی و ادبی جلوهای روشن دارد و کافی است به طور مثال با مداقه در کاربرد برخی از اسامی و القاب به صورت‌بندی اندیشه و نوع نگاه مشترک بین یک ملت یا ملتهای جهان ...
بیشتر
حافظة تاریخی یا حافظة جمعی (خاطرة جمعی) در بین آن بخش از مطالعات تاریخ فرهنگی که به اندیشه و روح مشترک مربوط میشود، از مطالعاتی است مغفولمانده. این نوع حافظه در متون تاریخی و ادبی جلوهای روشن دارد و کافی است به طور مثال با مداقه در کاربرد برخی از اسامی و القاب به صورت‌بندی اندیشه و نوع نگاه مشترک بین یک ملت یا ملتهای جهان رسید. آنچه در فرهنگ ما راجع به اسکندر مطرح است، از این نمونه است. اسکندر در فرهنگ ملت ما و برخی فرهنگهای دیگر، افسانه و گاه اسطورهای بیبدیل است. شاهنامه بهطور مشخص میتواند از این نمود حافظة تاریخی راجع به اسکندر پرده بردارد و پس از آن اسکندرنامة نظامی نیز با پرداختی گستردهتر واجد همین اهمیت است. افزونبراینآثار، متن داستانی دارابنامه نوشتةابوطاهرطرسوسی،داستانپردازقرنششمهجریـقمری نیز، به نوعی، کوششی است برای ایرانیکردن و افسانهساختن از چهرة این جهانگشای یونانی. بر این اساس، در متون تاریخی تشبیه عملکرد برخی از پادشاهان ایران به اسکندر را میتوان به صورتی کاملاً معنادار ملاحظه کرد.
محمد امین رکنی؛ ستانیسواف آدام یاشکوفسکی
چکیده
متن حاضر بررسی و ترجمۀ سفرنامۀ صفر موراتوویچ 'تاجر و سیاح لهستانی ارمنیتبار' است که در سال 1602 میلادی به ایران سفر کرد. در این مقاله علاوه بر ترجمه، به مطالبی نیز در زمینۀ نسخهشناسی و نقد محتوای آن اشاره میشود. چون یکی از دو نسخۀ موجود این سفرنامه را کروسینسکی تصحیح کرده است، پاورقی ایشان نیز نقل میشود. در این مقاله به رد برخی ...
بیشتر
متن حاضر بررسی و ترجمۀ سفرنامۀ صفر موراتوویچ 'تاجر و سیاح لهستانی ارمنیتبار' است که در سال 1602 میلادی به ایران سفر کرد. در این مقاله علاوه بر ترجمه، به مطالبی نیز در زمینۀ نسخهشناسی و نقد محتوای آن اشاره میشود. چون یکی از دو نسخۀ موجود این سفرنامه را کروسینسکی تصحیح کرده است، پاورقی ایشان نیز نقل میشود. در این مقاله به رد برخی ادعاهای نگارندۀ سفرنامه، مانند زناربستن شاه عباس اول نیز پرداخته میشود و همچنان شکل نوشتن واژههای فارسی به دست موراتوویچ و ناشران سفرنامهاش به متن حاضر ضمیمه میشود.
ویلم فلور؛ بهنام ابوترابیان
چکیده
این مقاله به تجزیه و تحلیل تاریخچۀ دو کمپانی هلندی فعال در زمینۀ واردات و صادرات می‌پردازد؛ یکی از آنها هُتز و پسر (Hotz & Zoon) است که علاوه بر ارائۀ زندگی‌نامۀ مدیرانش، به بسیاری ابتکارات اصیلشان اشاره خواهد شد که بخشی از توسعۀ ایران در دورههای بعدی نیز مدیون آن بود. سپس به توکوی تهران، به عنوان نخستین فروشگاه واقعی در ایران و همچنین ...
بیشتر
این مقاله به تجزیه و تحلیل تاریخچۀ دو کمپانی هلندی فعال در زمینۀ واردات و صادرات می‌پردازد؛ یکی از آنها هُتز و پسر (Hotz & Zoon) است که علاوه بر ارائۀ زندگی‌نامۀ مدیرانش، به بسیاری ابتکارات اصیلشان اشاره خواهد شد که بخشی از توسعۀ ایران در دورههای بعدی نیز مدیون آن بود. سپس به توکوی تهران، به عنوان نخستین فروشگاه واقعی در ایران و همچنین سه مغازۀ خردهفروشی هلندی دیگر پرداخته میشود که اجناس اروپایی را به ثروتمندان ایرانی میفروختند. در خلال نوشتار نیز سه عکس بینظیر از توکوی تهران قرار داده شده است که برای نخستین‌بار منتشر میشود.
روزبه زرین کوب؛ جمشید قهرمانی
چکیده
از دوران حکومت اشکانیان، مسیحیان زیادی وارد مرزهای ایران شدند؛ زیرا بعضی از امپراتوران رومی بر ضد مسیحیان دست به پیگردهای دینی بزرگی میزدند. مسیحیان در روزگار شاهان ساسانیِ نخستین، بهویژه روزگار شاپور یکم نیز شرایط مناسبی برای پرداختن به امور دینی خود داشتند. باوجوداین، مسیحیت در سدة چهارم میلادی، دین رسمی امپراتوری روم شد. ...
بیشتر
از دوران حکومت اشکانیان، مسیحیان زیادی وارد مرزهای ایران شدند؛ زیرا بعضی از امپراتوران رومی بر ضد مسیحیان دست به پیگردهای دینی بزرگی میزدند. مسیحیان در روزگار شاهان ساسانیِ نخستین، بهویژه روزگار شاپور یکم نیز شرایط مناسبی برای پرداختن به امور دینی خود داشتند. باوجوداین، مسیحیت در سدة چهارم میلادی، دین رسمی امپراتوری روم شد. از بیش از یک سدة پیش در میان پژوهشگران فرضیهای متداول شده است مبنی بر اینکه شاپور دوم ساسانی در سدة چهارم میلادی، پیگردهای دینی بزرگی را بر ضد مسیحیان به راه انداخت. شهادتنامههای سریانی که از سدة پنجم میلادی به بعد، همانند یک سنت به این موضوع پرداختند، منابع اصلی وجود این پیگردها به شمار می‌آیند. از سوی دیگر، برخی از پژوهشگران با داشتن پیشفرضِ وجودِ چنین پیگردهایی سعی داشتهاند که منابع محدود سدة چهارم میلادی را نیز مطابق آن تفسیر کنند. ما در این مقاله منابع مختلفِ مرتبط با این موضوع، شامل منابعِ تاریخی سدة چهارم میلادی و شهادتنامههای سریانی را بررسی کردهایم و نشان دادهایم که در گزارش منابع مسیحی از پیگردهای دینی شاپور دوم در سدة چهارم میلادی تناقضات و تعصبات بسیاری وجود دارد که اعتبار آنها را بهطور جدی زیر سؤال میبرد. در نهایت، به این نتیجه رسیدیم که در روزگار شاپور دوم پیگرد دینی بزرگی بر ضد مسیحیت انجام نگرفت و آنها به رشد خود در شاهنشاهی ساسانی ادامه دادند.
عمادالدین شیخ الحکمائی؛ میرزا محمد حسنی
چکیده
مسجد و آسیاب سنگی داراب، ازجمله بناهای بسیار بحثبرانگیز در تاریخ معماری ایران است. این بنا از اوایل سدۀ نوزدهم میلادی موردتوجه مستشرقین و مورخین ایرانی قرار گرفته و در باب تاریخ احداث و عملکرد آن سخن گفته و نظرات گوناگون و متنوعی مطرح کردهاند. برخی آن را یک نیایشگاه مهری، آتشکدۀ زرتشتی، کلیسای مسیحی، معبد بودایی، مسجدی اسلامی، ...
بیشتر
مسجد و آسیاب سنگی داراب، ازجمله بناهای بسیار بحثبرانگیز در تاریخ معماری ایران است. این بنا از اوایل سدۀ نوزدهم میلادی موردتوجه مستشرقین و مورخین ایرانی قرار گرفته و در باب تاریخ احداث و عملکرد آن سخن گفته و نظرات گوناگون و متنوعی مطرح کردهاند. برخی آن را یک نیایشگاه مهری، آتشکدۀ زرتشتی، کلیسای مسیحی، معبد بودایی، مسجدی اسلامی، و حتی خانقاه و کاروانسرا دانسته‌اند. از نظر نگارندگان، علت اصلی این آشفتگی و تنوع نظرات ارائهشده، کمتوجهی و ناتوانی در قرائت کتیبه‌های موجود در سردر ورودی، کتیبۀ محراب، و کتیبه‌های آسیاب سنگی است که باعث به خطا رفتن بسیاری از مطالعات مربوط به این بنا شده است. در این مقاله، علاوه بر قرائت متن کامل کتیبهها، به استناد متون تاریخی همدوره قدمت بنا، تاریخ احداث، نوع کاربری و نام و نسبت سازندة بنای مسجد سنگی داراب روشن شده است.
حسن کریمیان؛ مریم رحیم نژاد
چکیده
ساوه یکی از شهرهای مشهور منطقة جبال در دوران اسلامی است که به‌دلیل قرارگیری در مسیر ارتباطی دارالخلافة بغداد به شمالشرق به عنوان منزلگاهی مهم ایفای نقش نموده است. موقعیّت ویژة این شهر در پیوندگاه مهمترین راههای کاروانی و نیز شرایط مساعد طبیعی موجب شده تا بتواند از تحولات تاریخی گذر نموده و در کانون توجه جغرافینویسان ...
بیشتر
ساوه یکی از شهرهای مشهور منطقة جبال در دوران اسلامی است که به‌دلیل قرارگیری در مسیر ارتباطی دارالخلافة بغداد به شمالشرق به عنوان منزلگاهی مهم ایفای نقش نموده است. موقعیّت ویژة این شهر در پیوندگاه مهمترین راههای کاروانی و نیز شرایط مساعد طبیعی موجب شده تا بتواند از تحولات تاریخی گذر نموده و در کانون توجه جغرافینویسان و مورخان قرار گیرد. از آنجاییکه بقایای شهر کهن ساوه و بافت تاریخی آن به دلیل توسعة شهر جدید دچار تغییر شده، بررسی این تغییرات ضرورتی اجتنابناپذیر مینماید. در نوشتار حاضر، تلاش شده است تا با اتکا به منابع مکتوب تاریخی و همچنین گزارش سیّاحانی که این شهر را مورد بازدید قرار دادهاند، تحولات تاریخی آن مورد بحث قرار گیرد. بدیهی است یافتههای پژوهش میتواند در بازیابی سازمان فضایی شهر و حفاظت از محدودههای تاریخی آن مورد استفاده قرار گیرد.
