عبدالرسول خیراندیش؛ آمنه ابراهیمی
چکیده
پس از رونق نگارش کتابهای جغرافیایی در سدههای نخستین اسلامی، شاهد یک دوره رکود شگفتانگیز در این زمینه، در عصر صفویان هستیم. هرچند این رکود، از یک قرن قبل از صفویه آغاز میشود و تا یک قرن بعد از آنان هم ادامه مییابد؛ اما این شگفتی از آن‌رو بیشتر میشود که در همان دوران، اکتشافات جغرافیایی اروپاییان در جریان بود و دانش جغرافیا، تحولات مهمی ...
بیشتر
پس از رونق نگارش کتابهای جغرافیایی در سدههای نخستین اسلامی، شاهد یک دوره رکود شگفتانگیز در این زمینه، در عصر صفویان هستیم. هرچند این رکود، از یک قرن قبل از صفویه آغاز میشود و تا یک قرن بعد از آنان هم ادامه مییابد؛ اما این شگفتی از آن‌رو بیشتر میشود که در همان دوران، اکتشافات جغرافیایی اروپاییان در جریان بود و دانش جغرافیا، تحولات مهمی را از سر میگذراند. در فقدان منابعی که بتوان دانش جغرافیایی ایرانیان آن دوره را بر اساس آنها ارزیابی کرد، یک افسانة قدیمی موسوم به «مهر و ماه»، که در اوایل عصر صفوی بازسازی شده، به گونهای قابل توجه دربردارندة درکی مشخص و منظم از جغرافیای عالم است. این افسانه، هر چند جنبه‌های عاشقانه، عارفانه، رمزی و عیاری دارد؛ اما از خلال آن، ترتیبی مشخص از جغرافیای شرق تا غرب دنیای قدیم را میتوان مشاهده کرد؛ درحالیکه هنوز خبری از کشف یک قارة جدید در آن دیده نمیشود.
حسین کیان راد
دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 85-100
چکیده
موقعیّت جغرافیایی سرزمین الیمایی، واقع در بخشهایی از خوزستان امروزی، باعث شده بود تا این ناحیه، نقش واسطه را میان آبراهه‌هایی که به رأس خلیج‌فارس ختم میشدند با فلات ایران و همچنین میانرودان ایفا کند. عبور یکی از مهمترین جاده‌های بازرگانی ایران از این سرزمین در کنار باروری ناشی از جریان داشتن چندین رودخانه باعث شده بود که الیمایی ...
بیشتر
موقعیّت جغرافیایی سرزمین الیمایی، واقع در بخشهایی از خوزستان امروزی، باعث شده بود تا این ناحیه، نقش واسطه را میان آبراهه‌هایی که به رأس خلیج‌فارس ختم میشدند با فلات ایران و همچنین میانرودان ایفا کند. عبور یکی از مهمترین جاده‌های بازرگانی ایران از این سرزمین در کنار باروری ناشی از جریان داشتن چندین رودخانه باعث شده بود که الیمایی به کانون اقتصادی و بازرگانی مهمّی در دور? اشکانی تبدیل شود.
آثار باستانی برجای مانده از فرمانروایان محلّی الیمایی همچون سنگ‌نوشته‌ها، سنگنگارههای صخره‌ای، و مهم‌تر از همه، سکّه‌های فراوان، نشان از رونق این سرزمین در دور? مورد نظر دارد. وجود دو دِرمسرا در شهرهای سلوکیه کنار هدیفون (جراحی) و شوش (سلوکیه کنار اولائوس) میتواند تأیید دیگری برای این رونق اقتصادی باشد. سکه‌های ضربشده در این دِرمسراها، متأثر از سکه‌های عصر سلوکی دارای نقوشی همچون هلالِ ماه، ستاره، سر اسب و نقشی لنگرگونه هستند. مسئل? اصلی در پژوهش کنونی، تفسیر نقوش مذکور و چگونگی ارتباط آن با سرزمین الیمایی و فرمانروایان محلّی آن است. از اینرو پیوند برخی نقوش موجود بر روی سکه‌های الیمایی با دریا و دریانوردی و ایزدان یونانی و ایرانی مرتبط با آب و رودخانه بعنوان یک فرضیه مطرح شده است. در این میان، ردّپای دو ایزد پوزوئیدون و آرتمیس، پررنگتر است. ایزدبانو آناهیتا و نانایا بعنوان معادلهای آرتمیس در ایران و میانرودان نیز قابل توجهند و اینکه بر اساس منابع نوشتاری، پرستشگاه‌های ثروتمندی متعلّق به آنها در ناحی? الیمایی وجود داشته است.
ذکرالله محمدی؛ مریم طحان
چکیده
مجدالاسلام کرمانی روحانی روشنفکر و روزنامه‌نگار برجستة عصر مشروطه بود که عمرش را در راه خدمت به وطن سپری کرد. وی با نوشتن مقالات متعدد در روزنامه‌ها به خصوص جریدة ادب به مبارزه با حکومت استبدادی قاجاریه پرداخت و حتی به تبعید در کلات محکوم شد؛ ولی بعد از پیروزی مشروطه‌خواهان و برپایی حکومت جدید چهار روزنامة: ندای وطن، الجمال، کشکول ...
بیشتر
مجدالاسلام کرمانی روحانی روشنفکر و روزنامه‌نگار برجستة عصر مشروطه بود که عمرش را در راه خدمت به وطن سپری کرد. وی با نوشتن مقالات متعدد در روزنامه‌ها به خصوص جریدة ادب به مبارزه با حکومت استبدادی قاجاریه پرداخت و حتی به تبعید در کلات محکوم شد؛ ولی بعد از پیروزی مشروطه‌خواهان و برپایی حکومت جدید چهار روزنامة: ندای وطن، الجمال، کشکول و محاکمات را در جهت تمجید از مشروطه و مذمت استبداد منتشر کرد. میانهروی در گفتار و همنوا نشدن با روزنامهنگاران رادیکال و در واقع سبک خاص کرمانی در برخورد با دولت و دربار و به ویژه شخص شاه باعث شد وی متهم به دورویی و منفعتطلبی گردد. این اتهامات با سفر مجدالاسلام به اصفهان و دیدار با خوانین بختیاری در دورة استبداد صغیر شدت بیشتری گرفته و به جاسوسی برای شاه مبدل شد و باعث گردید وی برای همیشه دست از کارهای سیاسی و مطبوعاتی خود بکشد و تا آخر عمر گوشة عزلت را بر عالم سیاست ترجیح دهد.
در این مقاله سعی شده است ضمن مروری اجمالی بر زندگی سیاسی مجدالاسلام کرمانی، به تبیین صحت و سقم اتهامات وارده بر او، دلایل و بسترهای شکلگیری چنین اتهامات و نیز آراء و نظرات موافقان و مخالفان همعصر وی و یا محققان بعدی پرداخته شود.
نقی لطفی؛ علی باغدار دلگشا
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی مکالمات خیالی مندرج در مطبوعات دورۀ مشروطه است. توجه ویژه به گفتمان مطبوعاتی این دوره به دلیل اوج کاربرد این وجه انتقادینو میباشد. تأکید بر مطبوعات نیز به دلیل نقش آنها به عنوان مهمترین منبع اطلاع‌رسانی در زمانۀ مدنظر است. در این میان پرسش اصلی این است که آیا میتوان این مکالمات خیالی را از نظر موضوعی ...
بیشتر
هدف پژوهش حاضر، بررسی مکالمات خیالی مندرج در مطبوعات دورۀ مشروطه است. توجه ویژه به گفتمان مطبوعاتی این دوره به دلیل اوج کاربرد این وجه انتقادینو میباشد. تأکید بر مطبوعات نیز به دلیل نقش آنها به عنوان مهمترین منبع اطلاع‌رسانی در زمانۀ مدنظر است. در این میان پرسش اصلی این است که آیا میتوان این مکالمات خیالی را از نظر موضوعی دارای رویکردی مشابه دانست؟ این مقاله که به روش توصیفی ـ تبیینی و با برشماری کامل شمارگان باقی مانده از 82 روزنامه گردآوری شده به این نتیجه رسیده است که استفاده از ساختار مکالمات خیالی در پی آشنایی با متون غربی انجام پذیرفته و پس از ظهور در آثار روشنفکران دورۀ ناصری، به ترتیب در مطبوعات فارسیزبان برونمرزی و داخلی انعکاس یافتهاست. در این مکالمات، اوضاع ایران با فرانسه و ژاپن مقاسیه شده است. این مکالمهها از نظر موضوعی دارای نگرش انتقادی نسبت به دولت قاجار و مخالفان نظام مشروطه است.
ناصر صدقی
دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1388، ، صفحه 87-110
چکیده
شناخت رویدادها و تحوّلات تاریخی ایران عصر سلجوقی، در قیاس با دیگر ادوار تاریخی ایران دوره اسلامی، به جهت ویژگیهای خاص حاکم بر تاریخ‌نگاری و منابع تاریخی این دوره، دچار برخی محدودیت‌ها و کاستی‌های اساسی است. فقدان سیاست رسمی دولت سلجوقی در حمایت از تاریخ‌نگاری و دوری غالب مورّخین این دوره از مراکز سیاسی و تصمیم‌گیری‌های حکومتی ...
بیشتر
شناخت رویدادها و تحوّلات تاریخی ایران عصر سلجوقی، در قیاس با دیگر ادوار تاریخی ایران دوره اسلامی، به جهت ویژگیهای خاص حاکم بر تاریخ‌نگاری و منابع تاریخی این دوره، دچار برخی محدودیت‌ها و کاستی‌های اساسی است. فقدان سیاست رسمی دولت سلجوقی در حمایت از تاریخ‌نگاری و دوری غالب مورّخین این دوره از مراکز سیاسی و تصمیم‌گیری‌های حکومتی و به تبع آن، عدم دسترسی آنان به اسناد، اخبار و رویدادهای مرتبط با سیاست‌های دولت، منجر به آن شده است که تاریخ‌نگاری عصر سلجوقی، متّکی بر مجموعه‌ای از اخبار کلّی و پراکنده از رخدادهای تاریخی این دوره باشد. همچنین غالب آثار موجود تاریخی این دوره در اواخر حکومت سلجوقیان عراق و در غرب قلمرو سلجوقیان در حوزه‌های اداری و سیاسی عراقین عرب و عجم به نگارش درآمده و این امر، منجر به آن شده است که ما در مورد نیمة اول حکومت سلجوقیان و تحوّلات نواحی شرقی قلمرو آنان اطلاعاتی اندک و پراکنده داشته باشیم. علاوه بر این‌ها، متأسفانه تعدادی از مهمترین آثار تاریخی تألیف یافته در عصر سلجوقی در گذر زمان از بین رفته و تنها اسامی و برخی اخبار کلّی از آنها در معدودی از آثار تاریخی و ادبی متأخر باقی مانده و همین مسئله هم مشکلات شناخت تاریخ تحوّلات این دوره را مضاعف کرده است.
عبداله صفرزایی؛ یاسر ملازئی
چکیده
یکی از پیامدهای گسترش مناسبات ایران و اروپا در دورۀ صفوی، ترسیم نقشههای ایرانِ نقشۀ صفوی توسط نقشهنگاران اروپایی بود. نقشهنگاران اروپایی در عصر اکتشافات جغرافیایی و مناسبات چندجانبه اروپاییان با ایران، علاوه بر ترسیم نقشههای جهانی، آسیایی و منطقه‌ای، به ترسیم نقشههای اختصاصی از ایران نیز پرداختند. ترسیم نقشههای متعدد ...
بیشتر
یکی از پیامدهای گسترش مناسبات ایران و اروپا در دورۀ صفوی، ترسیم نقشههای ایرانِ نقشۀ صفوی توسط نقشهنگاران اروپایی بود. نقشهنگاران اروپایی در عصر اکتشافات جغرافیایی و مناسبات چندجانبه اروپاییان با ایران، علاوه بر ترسیم نقشههای جهانی، آسیایی و منطقه‌ای، به ترسیم نقشههای اختصاصی از ایران نیز پرداختند. ترسیم نقشههای متعدد توسط اروپاییان از ایرانِ نقشۀ صفوی به همراه مشخص نمودن جزئیات در نقشهها، موقعیت و مشخصات هر یک از ایالات ایران در آن دوره را نمایان میسازد. یکی از ایالات مهم ایران در نقشۀ صفوی، ایالت مکران در جنوب‌شرق ایران بود. مکران به دلیل پیوند با دریا و همچنین به مثابه پُل ارتباطی ایران با همسایگان شرقی به ویژه هند، اهمیت داشت و مورد توجه نقشهنگاران اروپایی قرار گرفته بود. نظر به اینکه در منابع تاریخی و جغرافیایی بازمانده از نقشۀ صفوی، توصیفات مختصری از مکران باقی‌مانده و از طرفی نقشهنگاران اروپایی نقشه این ایالت را با پدیدههای جزئی سیاسی، طبیعی، انسانی و غیره ترسیم نمودند، واکاوی جغرافیای تاریخی مکران در این نقشهها جای بحث و بررسی دارد. هدف این نوشتار تبیین جغرافیای تاریخی مکران در نقشۀ صفوی بر اساس نقشههای تاریخی اروپاییان از آن دوره است که به روش تاریخی و با استخراج اطلاعات از نقشهها و همچنین منابع کتابخانهای نگاشته شده است.
عمادالدین شیخ¬الحکمایی
دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 83-110
چکیده
نوشتن کلمات مقدس و مورد احترام در یک متن، در سفیدی صدر یا حاشی? سمت راست اسناد، سنّتی کهن در سندنویسی دور? اسلامی ایران است. زمان پیدایش، سیر تحول، نوع کلمات و نام این سنّت، موضوع اصلی مقال? حاضر است. ریشههای غیر ایرانی و تأثیر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی بر آن و سبکهای مختلف این سنّت از دیگر نکاتی است که در این مقاله بدان پرداخته میشود. ...
بیشتر
نوشتن کلمات مقدس و مورد احترام در یک متن، در سفیدی صدر یا حاشی? سمت راست اسناد، سنّتی کهن در سندنویسی دور? اسلامی ایران است. زمان پیدایش، سیر تحول، نوع کلمات و نام این سنّت، موضوع اصلی مقال? حاضر است. ریشههای غیر ایرانی و تأثیر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی بر آن و سبکهای مختلف این سنّت از دیگر نکاتی است که در این مقاله بدان پرداخته میشود.
-
واژههای کلیدی: ممتازنویسی، سندشناسی، فرهنگ مغولی، سنّتهای نگارش اسناد، کتیبه‌های دور? اسلامی.
مجتبی زروانی؛ رضا طاهری
چکیده
کشمکش میان عقل و دین در تاریخ میانۀ ایران، جریانی دامنه‌دار و متأثر از انباشته‌های علمی و فکری مسلمانان در قرون نخستین اسلامی است. عقل و دین صرف‌نظر از اشتراکاتشان، عمدتاً دو نیروی متخالف شناخته می‌شوند؛ به‌طوری‌که استقرار و تداوم یکی از آنها معمولاً اسباب ضعف و رکود دیگری را رقم می‌زند. علوم عقلی و علوم دینی، هرکدام تحت شرایط ...
بیشتر
کشمکش میان عقل و دین در تاریخ میانۀ ایران، جریانی دامنه‌دار و متأثر از انباشته‌های علمی و فکری مسلمانان در قرون نخستین اسلامی است. عقل و دین صرف‌نظر از اشتراکاتشان، عمدتاً دو نیروی متخالف شناخته می‌شوند؛ به‌طوری‌که استقرار و تداوم یکی از آنها معمولاً اسباب ضعف و رکود دیگری را رقم می‌زند. علوم عقلی و علوم دینی، هرکدام تحت شرایط تاریخی خاصّ خود رو به رشد یا ضعف بودهاند. از نقطۀ آغازین اسلام و استحکام تدریجی آن، دستاورد عقول نیز به رشد فزاینده‌ای از تکامل رسیده است. این تکامل، نه به معنای مصالحه و توافق عقل و شرع و نه به معنای مخالفت مطلق و یک‌جانبه با یکدیگر است؛ بلکه به‌مثابۀ روندی برتری‌جویانه ناشی از شرایط تاریخی و وضعیت تکاملی عقلانیت و دیانت است. قرن‌های پنجم و ششم آکنده از کشمکش و منازعات دین و عقل است؛ به‌طوری‌که بازتاب آن در رساله‌های غزالی و ردیّه‌های ابن‌رشد بر او، گواه این موضوع است. بررسی منازعۀ ابن‌رشد و غزالی ورای موضوعات انتزاعی آن، به درک عمیق از شرایط تاریخی عقل و دین در تاریخ اسلام یاری می‌رساند. این معارضه درحقیقت محصول رشد نظام عقلانی به‌مثابۀ علل ساختاری آن است و شرایط اجتماعی و سیاسی نیز به‌منزلۀ علت فوری و مُعدۀ این نزاع تلقی میشود.
شهرام غلامی
چکیده
در دورۀ رضاشاه برنامۀ صنعتیسازی ایران عمدتاً در صنایع مصرفی کشاورزی متمرکز گردید. تاکنون برخی پژوهشها دربارۀ برنامههای اقتصادی این دوره با نگاهی محدود و بدون مبنای نظری انجام گرفته است. در این پژوهش با نگاهی متفاوت و با رویکرد به نظریه اقتصاد جهانی، تأثیر تحولات سیاسی- اقتصادی هسته نظام سرمایهداری در صنعتیسازی ایران ...
بیشتر
در دورۀ رضاشاه برنامۀ صنعتیسازی ایران عمدتاً در صنایع مصرفی کشاورزی متمرکز گردید. تاکنون برخی پژوهشها دربارۀ برنامههای اقتصادی این دوره با نگاهی محدود و بدون مبنای نظری انجام گرفته است. در این پژوهش با نگاهی متفاوت و با رویکرد به نظریه اقتصاد جهانی، تأثیر تحولات سیاسی- اقتصادی هسته نظام سرمایهداری در صنعتیسازی ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در نتیجه، ابتدا اولویت توسعۀ صنعتی یا کشاورزی مورد بحث قرار گرفته و در ادامه بازتاب نظام اقتصاد جهانی در برنامههای صنعتی این دوره تشریح شده است. یافتههای این پژوهش نشان می‌دهد که تغییرات هستۀ نظام اقتصاد جهانی به ویژه پس از بحران اقتصادی 1930م/1309ش در جهتدهی برنامه های صنعتی ایران همانند سایر کشورهای پیرامونی نظام جهانی تأثیر داشت. به همین دلیل، اصطلاح «صنعتیسازی جایگزین واردات»، به منظور نشان دادن واکنش آگاهانۀ دولت برای مقابله با چالشهای نظام جهانی به کار رفته است.
مهدی عبادی؛ حسن حضرتی
چکیده
در دورة فترت پس از جنگ آنقره (804ق./1402م.)، جریان سیاسی- مذهبی وابسته به مدارس به مانند دولت عثمانی دچار اضطراب و پریشانی شد. با توجه به اینکه عملاً حاکمیت تثبیتشده و قدرتمندی برای پشتیبانی از آنها در جامعة عثمانی وجود نداشت، حضور تأثیرگذار آنها در جامعه بهشدت در مقایسه با ادوار پیش سستی گرفت. این واقعیت، مدرسیان و جریان مدرسی را ...
بیشتر
در دورة فترت پس از جنگ آنقره (804ق./1402م.)، جریان سیاسی- مذهبی وابسته به مدارس به مانند دولت عثمانی دچار اضطراب و پریشانی شد. با توجه به اینکه عملاً حاکمیت تثبیتشده و قدرتمندی برای پشتیبانی از آنها در جامعة عثمانی وجود نداشت، حضور تأثیرگذار آنها در جامعه بهشدت در مقایسه با ادوار پیش سستی گرفت. این واقعیت، مدرسیان و جریان مدرسی را به این نتیجه رساند که آنها برای پیشبرد اهداف مذهبی و عقیدتی خود در سطح جامعه ناگزیر هستند از احیای حاکمیت یکپارچة عثمانی حمایت کنند. این مهم برای مدرسیان و طبقۀ علمیه از این لحاظ اهمیت داشت که اِعمال اصول فقهی و هنجارهای شرعی در جامعة عثمانی که به دلیل بافت عمدتاً بدوی آن اغلب گرایش به نحله‌های غیر فقاهتی- مدرسی داشت، مستلزم قدرت سیاسی همسو بود؛ از این رو، پس از احیای وحدت سیاسی و سرزمینی عثمانی از سوی محمد چلبی (816ق./1413م.)، طیف قابل توجهی از مدرسیان تلاش خود را برای تجدید نفوذ سیاسی در حاکمیت آل‌عثمان به کار بستند. آنها در کنار تلاش برای تثبیت سلطنت محمد اول، شرایط لازم برای برخورد نظامی دولت عثمانی با جریان صوفیانة عامیانه را فراهم کردند که به اقتدار و وحدت سرزمینی دگربارة آل‌عثمان تمایل چندانی نداشتند. صدور فتوای قتل شیخ بدرالدین سماوی از سوی مفتیان و اجرای آن از سوی سلطان عثمانی و نیز قتل عام پیروان این شیخ در آناتولی که گرد طورلاق کمال، از مریدان شیخ سماونه فراهم آمده بودند، از جمله قدرت‌نمایی‌های بارز مدرسیان در روزگار احیای وحدت حاکمیت آل‌عثمان و ایام فرمانروایی محمد چلبی بود.
ابوطالب سلطانیان
چکیده
یکی از مسائل مهم پیرامون آسیبشناسی جنبش جنگل، آسیبشناسی ایدئولوژیک سیاسی آن است. زیرا از این دیدگاه جنبش چندان مورد مطالعه قرار نگرفته است. در این راستا، این پرسش مطرح است که ایدئولوژی سیاسی جنبش، از آغاز تا پایان، چه تغییراتی در روند خود داشته و این تغییرات چه تأثیراتی بر میزان مشروعیت و سرنوشت آن داشته است. برای بررسی ...
بیشتر
یکی از مسائل مهم پیرامون آسیبشناسی جنبش جنگل، آسیبشناسی ایدئولوژیک سیاسی آن است. زیرا از این دیدگاه جنبش چندان مورد مطالعه قرار نگرفته است. در این راستا، این پرسش مطرح است که ایدئولوژی سیاسی جنبش، از آغاز تا پایان، چه تغییراتی در روند خود داشته و این تغییرات چه تأثیراتی بر میزان مشروعیت و سرنوشت آن داشته است. برای بررسی این موضوع، نخست محورهای ایدئولوژی جنبش در سال‌های اولیۀ مبارزه مورد مطالعه قرار میگیرد و در ادامه، روند دگرگونی‌های بهوجود آمده در آن و نیز علل و پیامدهای این دگرگونیها تا سال‌های پایانی جنبش مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
جنبش در شرایط بحرانی جنگ جهانی یکم که کشور مورد تاختوتاز دول متخاصم قرار گرفته بود، پا به عرصه نهاد. در چنین شرایطی، مبارزه با بیگانگان، احیای استقلال کشور و نظام مشروطه، به عنوان محورهای اصلی ایدئولوژی سیاسی جنبش مطرح شدند. اما در روند مبارزۀ جنبش، حوادثی روی داد که نهتنها جنبش را در موضع ضعیفی قرار داد، بلکه آن را از تحقق آرمانهای یاد شده نیز مأیوس کرد. چنین شرایطی جنبش را به سوی همکاری با بلشویکها سوق داد. این همکاری سرانجام به تغییر ایدئولوژیک جنبش از مشروطه به «جمهوری شوروی» منجر گردید. چنین تغییری به زیان مشروعیت و پایگاه مردمی جنبش تمام شد و در نتیجه سرکوبی آن را نیز آسانتر کرد.
جمشید روستا؛ سحر پورمهدی‌زاده
چکیده
تشکیلات قضایی همواره یکی از وجوه مهم نظام اداری حکومتها بهشمارمیرود و تمامی حکام، به دیوان قضا و قضاتی نیازمندند که بتوانند در زدودن عوامل فساد به آنها یاری رسانده، عدل و داد را اقامه کنند. حکومت قراختاییان کرمان نیز از این مهمّ مستثنی نبوده و ازهمینرو، هدف پژوهش حاضر آن است تا ضمن بررسی اهمیّت و جایگاه منصب قضاوت و کارکردهای ...
بیشتر
تشکیلات قضایی همواره یکی از وجوه مهم نظام اداری حکومتها بهشمارمیرود و تمامی حکام، به دیوان قضا و قضاتی نیازمندند که بتوانند در زدودن عوامل فساد به آنها یاری رسانده، عدل و داد را اقامه کنند. حکومت قراختاییان کرمان نیز از این مهمّ مستثنی نبوده و ازهمینرو، هدف پژوهش حاضر آن است تا ضمن بررسی اهمیّت و جایگاه منصب قضاوت و کارکردهای قضات نزد قراختاییان کرمان، نحوۀ کار دیوان قضا در دوران حکومت مذکور را واکاوی کند و در پایان نیز مشهورترین قضات کرمان را که همزمان با حکومت قراختاییان به قضاوت مشغول بودهاند، معرفی کند. در همین راستا پرسش اصلی نوشتار حاضر عبارت است از اینکه تشکیلات قضایی کرمانِ عصرِ قراختاییان چگونه بوده و مهمترین قضات عصر قراختایی چه کسانی بودهاند؟ نوشتار حاضر براساس ماهیت، از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی و تکنیک گردآوری اطلاعات آن نیز کتابخانهای است. یافتههای پژوهش دلالت بر آن دارد که قضات عهد قراختاییِ کرمان علاوه بر وظیفۀ دادرسی، فعالیتهای مهمّ و متفاوت دیگری نیز داشتهاند. دیگر آنکه همزمان با عهد قراختایی در کرمان، دیوان یارغو و دیوان مظالم وجود داشته و در حکم نهایی علاوه بر نظر قضات، رأی حاکم قراختایی و حتی در مواردی دستور ایلخانان مغولِ همزمان با قراختاییان، اثرگذار بوده است.
مریم دانشگر
چکیده
قطبالدین محمّد، مشهور به عبداللّه قطب، عارف زاهد، فقیه و محدّثِ سدههای 9 و 10 ق. (15 و 16 م.) است که مهمترین ویژگی عملی زندگی او، طرح تشکیل یک جامعة آرمانی، به نام اخوانآباد است. این تجمّع عبادی که در حوالی جهرم شکل گرفت، به سبب دورة ظهور آن و ویژگیهای سیاسی و مذهبی منطقه، حساسیت بالایی را در زمان خود برانگیخت و با مخالفتهای فراوانی روبرو ...
بیشتر
قطبالدین محمّد، مشهور به عبداللّه قطب، عارف زاهد، فقیه و محدّثِ سدههای 9 و 10 ق. (15 و 16 م.) است که مهمترین ویژگی عملی زندگی او، طرح تشکیل یک جامعة آرمانی، به نام اخوانآباد است. این تجمّع عبادی که در حوالی جهرم شکل گرفت، به سبب دورة ظهور آن و ویژگیهای سیاسی و مذهبی منطقه، حساسیت بالایی را در زمان خود برانگیخت و با مخالفتهای فراوانی روبرو شد. با توجه به این که امروزه و پس از گذشت قرنها، از این آرمانشهر، جز طرحی مبهم و غیر مستند، نامی باقی نمانده، این مقاله بر آن است که با استناد به متقنترین و معتبرترین منابع اطلاعاتی مرتبط ـ که نامه‌های به جا مانده از اوست ـ به تبیین و تشریح این موضوع بپردازد.
محمد مهدی مرادی خلج؛ هادی پیروزان
چکیده
پس از دوران رنج و محنت صوفیان نعمت‌اللهی در دوران فتحعلی‌شاه قاجار، به تخت نشستن محمدشاه قاجار نویدبخش پایان سختی‌ها و مشکلات این طریقت در ایران بود. دو شعبۀ کوثرعلیشاهی و مست‌علیشاهی سعی کردند از بستر ایجاد شده در این دوره هرکدام بهگونه‌ای متفاوت برای دستیابی به موقعیت و جایگاهی بهتر بهره ببرند.از‌این‌رو مسئلۀ اصلی تحقیق ...
بیشتر
پس از دوران رنج و محنت صوفیان نعمت‌اللهی در دوران فتحعلی‌شاه قاجار، به تخت نشستن محمدشاه قاجار نویدبخش پایان سختی‌ها و مشکلات این طریقت در ایران بود. دو شعبۀ کوثرعلیشاهی و مست‌علیشاهی سعی کردند از بستر ایجاد شده در این دوره هرکدام بهگونه‌ای متفاوت برای دستیابی به موقعیت و جایگاهی بهتر بهره ببرند.از‌این‌رو مسئلۀ اصلی تحقیق حاضر نیز چگونگی عملکرد نظری و عملی این دو شعبۀ طریقت نعمت‌اللهیه بهمنظور دستیابی به جایگاه سیاسیـاجتماعی مناسب و تقابل با موانع نظری و عملی موجود در این دوره است. نتایج تحقیق که بر اساس منابع تاریخی و طریقتی بهدست آمده است، بیانگر آن است که شعبۀ کوثرعلیشاهی علیرغم شرایط موجود تلاشی در جهت تغییر ساختارهای دینی و سیاسی انجام نداد. اما شعبۀ مست‌علیشاهی در برآوردهکردن این مهم دست به اقدامات نظری و عملی زد؛ هرچند که به نتیجهای نرسید.
حمید کرمی پور؛ علیرضا محسنی ابوالخیری
چکیده
اهمیت شناخت و واکاوی جریان‌ها و گروه‌های معارضِ با حکومت پهلوی در مطالعات تاریخ انقلاب ایران غیر قابل انکار است. پژوهش حاضر درصدد است به شناسایی گروهی اسلام‌گرا با مشی مبارزۀ مسلحانه بهنام «گروه حزب‌الله» با تمرکز بر فرآیند «انشعاب» این گروه، بهعنوان مهمترین عامل مؤثر در فروپاشی آن بپردازد، عاملی که پیشینۀ پژوهش ...
بیشتر
اهمیت شناخت و واکاوی جریان‌ها و گروه‌های معارضِ با حکومت پهلوی در مطالعات تاریخ انقلاب ایران غیر قابل انکار است. پژوهش حاضر درصدد است به شناسایی گروهی اسلام‌گرا با مشی مبارزۀ مسلحانه بهنام «گروه حزب‌الله» با تمرکز بر فرآیند «انشعاب» این گروه، بهعنوان مهمترین عامل مؤثر در فروپاشی آن بپردازد، عاملی که پیشینۀ پژوهش موجود، آن را مسکوت گذاشته و یا در تحلیل آن به خطا رفته است. پژوهش حاضر با روشی توصیفی – تحلیلی در پاسخ بدین پرسش که «گروه حزب‌الله چرا و چگونه دچار انشعاب شد و فروپاشید؟» به این نتیجه رسید که معضلات جدی درونگروهی حزب‌الله (که وفاداری و تعهد اکثریت اعضا به گروه را کاهش داده بود) و جذابیت اجتماعی، استراتژیکی و تاکتیکی سازمان مجاهدین خلق برای اکثریت اعضای گروه، پیشنهاد سازمان به حزب‌الله مبنی بر ادغام را، به نقطۀ انفجار اختلافات درونگروهی تبدیل نمود که نتیجۀ آن بروز انشعاب و سپس فروپاشی حزب‌الله بود.
روزبه زرین¬کوب؛ سهم¬الدین خزائی
چکیده
ارتباط زمینی میان ایران و مصر مدتها پیش از دورۀ هخامنشی برقرار بود. در زمینۀ برقراری ارتباط دریایی نیز پیش از دورۀ هخامنشی تلاشهایی توسط فراعنۀ مصر صورت گرفته، ولی به دلایل مختلفی این تلاشها ناکام مانده بود. با فتح مصر توسط کمبوجیه (529-522 ق.م)، در سال 525 ق.م این کشور تحت تابعیت شاهنشاهی هخامنشی درآمد. پس از مرگ کمبوجیه، داریوش ...
بیشتر
ارتباط زمینی میان ایران و مصر مدتها پیش از دورۀ هخامنشی برقرار بود. در زمینۀ برقراری ارتباط دریایی نیز پیش از دورۀ هخامنشی تلاشهایی توسط فراعنۀ مصر صورت گرفته، ولی به دلایل مختلفی این تلاشها ناکام مانده بود. با فتح مصر توسط کمبوجیه (529-522 ق.م)، در سال 525 ق.م این کشور تحت تابعیت شاهنشاهی هخامنشی درآمد. پس از مرگ کمبوجیه، داریوش اول (522-486 ق.م) با شکستدادن گومات مغ به پادشاهی رسید. داریوش با اطلاع از اقدامات انجام گرفته در زمینۀ حفر آبراهۀ سوئز در دوران قبل، تصمیم گرفت تا این کار بزرگ را به نتیجه برساند. وی با فراهمآوردن مقدمات لازم، کار نیمهتمام فراعنه را دنبال کرد و با جدیت تمام توانست طی مدت 10 سال حفر آبراهۀ سوئز را با موفقیت به انجام برساند. با حفر این آبراهه، دریای مدیترانه، دریای سرخ، خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند بههم متصل شدند و ارتباط دریایی میان مصر و ایران و هند برقرار شد. پس از افتتاح آبراهۀ سوئز، روابط بازرگانی بین سه کشور مزبور و همچنین مناطقی که بین آنها قرار داشت، گستردگی بیشتری پیدا کرد و آبراهۀ سوئز محل گذر کالاهای تجاری مناطق مختلف غرب به شرق شد.
امین نعیمایی عالی؛ محمدباقر وثوقی
چکیده
فروپاشی خلافت عباسیان، زمینه‌های گسترش مذهب تشیع را در پی داشت. همچنین بعد از سقوط ایلخانان، اغلب مناطق ایران شاهد پیدایش حکومت‌های محلّی بود. در مناطق گیلان و مازندران نیز سلسله‌های سادات کارکیا و مرعشیان در همین دوره متولد شدند. در چنین دورانی، ملک کیومرث بن بیستون (857-807هـ.ق) که یکی از حکام نامدار سلسلة بادوسپانان بود، به حکومت ...
بیشتر
فروپاشی خلافت عباسیان، زمینه‌های گسترش مذهب تشیع را در پی داشت. همچنین بعد از سقوط ایلخانان، اغلب مناطق ایران شاهد پیدایش حکومت‌های محلّی بود. در مناطق گیلان و مازندران نیز سلسله‌های سادات کارکیا و مرعشیان در همین دوره متولد شدند. در چنین دورانی، ملک کیومرث بن بیستون (857-807هـ.ق) که یکی از حکام نامدار سلسلة بادوسپانان بود، به حکومت رویان رسید. او پس از رسیدن به قدرت، مذهب خود را به شیعة امامیه تغییر داد و اهالی رستمدار را نیز به این امر تشویق کرد. وی با در پیش گرفتن این سیاست و با همنواساختن مذهب مردم رستمدار با همسایگان، اقتدار سلسله بادوسپانان را رقم زد و مانع گسترش قلمرو مرعشیان و کارکیا به این ناحیه شد. با توجه به نقش مؤثر وی در گسترش مذهب تشیع در این منطقه و تأثیرش بر مناسبات قدرت حکومت‌های محلی گیلان و مازندران، بررسی آثار دورة او از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است. از جمله آثار مهم این دوره، کتیبههایی است که به دستور وی ساخته شد. نظر به اهمیّت این کتیبهها در فهم تاریخ این دوره و سلسله، در این مقاله تأثیر اوضاع سیاسی و مذهبی گیلان و مازندران بر کتیبه‌های ملک کیومرث در سدة نهم هـ.ق از دیدگاه تاریخی تجزیه و تحلیل خواهد شد.
محمدنبی سلیم
چکیده
در زمینۀ بررسی سقوط نظام‌های حکومتی تاریخ ایران عهد اسلامی، یکی از دلایل متعددی که از سوی پژوهندگان مطرح شده، علل و عوامل اقتصادی است که در برخی پژوهشهای نویسندگان معاصر با هدف بررسی ریشههای اقتصادی انحطاط و برافتادن حکومتها دنبال میشود. دربارة عوامل زوال و سقوط حکومت صفویه (1135-907ه.ق) نیز تأمل در چگونگی تغییرات زیانبار ...
بیشتر
در زمینۀ بررسی سقوط نظام‌های حکومتی تاریخ ایران عهد اسلامی، یکی از دلایل متعددی که از سوی پژوهندگان مطرح شده، علل و عوامل اقتصادی است که در برخی پژوهشهای نویسندگان معاصر با هدف بررسی ریشههای اقتصادی انحطاط و برافتادن حکومتها دنبال میشود. دربارة عوامل زوال و سقوط حکومت صفویه (1135-907ه.ق) نیز تأمل در چگونگی تغییرات زیانبار اقتصادی از میانۀ سدۀ 11 هجری قمری/ 17 میلادی، میتواند به روشنشدن علل سقوط این حکومت و نیز باورهای نادرست دربارة توسعة اقتصادی در سرتاسر دورة صفوی کمک کند. این مقاله میکوشد تا به شیوۀ تحقیقات نظری، با استناد به منابع نوشتاری معتبر، از ضعف ساختارهای بنیادین اقتصاد ایران در اواخر عصر صفوی و نقش عوامل متعددی نظیر انحصارگرایی دولتی، کاهش عواید ترانزیت کالا، ناهمگونی توان تجارت خارجی، بیتوجهی به بهینهسازی کشاورزی و... و تأثیر آن بر زوال نظام سیاسی سخن به میان آورد. نتیجۀ بهدستآمده مشخص می‌کند که چگونه عوامل متعدد داخلی همچون انحصارطلبی دولت و ضعف برنامهریزی اقتصادی و نیز مشکلات حاصل از جنگ و بی‌سامانی از یکسو و عوامل خارجی همانند افزایش توان مالی و تجاری رقیبان خارجی و آسیبهای ناشی از تحدید نظارت و تهدید مرزها ، به فروپاشی ساختار اقتصادی ایران و سپس سقوط دولت صفویه منجر شد.
وحید سبزیان‌پور؛ پیمان صالحی
چکیده
دین به عنوان یکی از مهمترین عناصر تأثیرگذار بر فرهنگ و تمدّن، پابهپای بشر از دیرترین دوران تا به امروز در همۀ جوامع حضور داشته است. این پژوهش تلاش کرده است تا از دریچه منابع عربی، نگاهی به اعتقادات دینی ایرانیان بیفکند. نتایج نشان از آن دارد که در ایران باستان باورهای دینی، به ویژه در حوزۀ سیاست اهمیّت فراوانی داشته است؛ به گونهای ...
بیشتر
دین به عنوان یکی از مهمترین عناصر تأثیرگذار بر فرهنگ و تمدّن، پابهپای بشر از دیرترین دوران تا به امروز در همۀ جوامع حضور داشته است. این پژوهش تلاش کرده است تا از دریچه منابع عربی، نگاهی به اعتقادات دینی ایرانیان بیفکند. نتایج نشان از آن دارد که در ایران باستان باورهای دینی، به ویژه در حوزۀ سیاست اهمیّت فراوانی داشته است؛ به گونهای که دین و سیاست، دو برادر همزاد و یکی از مهمترین ابزارهای برقراری امنیت اجتماعی محسوب میشده است و پادشاه، نقشی دینی بر عهده داشته و نمایندۀ خداوند بر روی زمین بوده است. همچنین این پژوهش از اعتقاد راسخ ایرانیان به خداوند، تقوای الهی، معاد، پاداش و عقاب، توکّل، رضایت به خواست خدا، مبارزه با نفس، انجام اعمال حسنه و... خبر می‌دهد.
بهروز گودرزی
دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 101-112
چکیده
اوّلین معاهدات مرزی بین ایران و همسایگانش که اسنادی از آن بجای مانده، در عصر صفویّه و با امپراتوری عثمانی بهامضا رسیده است. این معاهدات ابتدا بصورت مبادلة نامه‌هایی کلّی، حاکی از پذیرش صلح بجای جنگ بین سران دو طرف بود. بعداً اسنادی با عنوان «سنورنامه» یا «سنورنامچه» ممهور به مهر بزرگان به همراه نامه‌های سلاطین مبادله میشد. در نیمة ...
بیشتر
اوّلین معاهدات مرزی بین ایران و همسایگانش که اسنادی از آن بجای مانده، در عصر صفویّه و با امپراتوری عثمانی بهامضا رسیده است. این معاهدات ابتدا بصورت مبادلة نامه‌هایی کلّی، حاکی از پذیرش صلح بجای جنگ بین سران دو طرف بود. بعداً اسنادی با عنوان «سنورنامه» یا «سنورنامچه» ممهور به مهر بزرگان به همراه نامه‌های سلاطین مبادله میشد. در نیمة دوم دورة صفویّه ظاهراً با هدف تحکیم اعتبار این اسناد، جزئیّات سنورنامهها درون نامة سران دو طرف قرار گرفت. سنورنامهها شامل مشخّصات جغرافیایی نظیر نام شهرها، روستاها، کوهها، درهها، و مناطقی بود که خط مرزی از آنها عبور میکرد. در برخی موارد نام طوایف ساکن در نواحی سرحد و تابعیّت آنها به هر طرف و نیز استحکاماتی که باید در مرزها ویران بماند هم ذکر میشد.
نفیسه واعظ(شهرستانی)
چکیده
تأمل و تحلیل انگیزه و بازخوردهای سفر زیارتی از اهداف این پژوهش بهشمار میرود. این نوشتار به‌روش توصیفی و تحلیلی این پرسش را طرح نموده که مهمترین انگیزه‌ها و پیامدهای سفر زیارتی رجال سیاسی ایران در دوره قاجاریه، اماکن مقدسه زیارتی در عراق عرب و حجاز چه بوده است؟ فرضیه پژوهش بر این مبناست که مقام‌های عالی‌رتبه سیاسی قاجار با ...
بیشتر
تأمل و تحلیل انگیزه و بازخوردهای سفر زیارتی از اهداف این پژوهش بهشمار میرود. این نوشتار به‌روش توصیفی و تحلیلی این پرسش را طرح نموده که مهمترین انگیزه‌ها و پیامدهای سفر زیارتی رجال سیاسی ایران در دوره قاجاریه، اماکن مقدسه زیارتی در عراق عرب و حجاز چه بوده است؟ فرضیه پژوهش بر این مبناست که مقام‌های عالی‌رتبه سیاسی قاجار با انگیزه و اهداف متنوعی همچون؛ معنویتگرایی، انجام مأموریت مذهبی، گذراندن دورۀ تبعید، گشتوگذار و مشاهده عینی اوضاع ایران و اصلاحات کشورهای همسایه به سفر زیارتی میرفتهاند. یافتههای پژوهش نشان می‌دهد که پارهای از مهمترین پیامدها عبارت بودهاند از: تأثیر آشتیجویانه و خشونتگریزانه سفرهای زیارتی بر روابط ایران و عثمانی و فراهمشدن تمهیداتی برای گفتوگوهای غیررسمی، افزایش آگاهیهای عینی سیاستگذار پیکانه قاجار، درک ضرورت و مزایای اصلاحات با اثرپذیری از جریان نوخواهی در روسیه و عثمانی، غنای تاریخ‌نگاری با رشد سفرنامههای زیارتی رجال سیاسی و نمایش و القا قدرت سیاسی – فرهنگی ایران در اماکن زیارتی.
جواد مرشدلو
چکیده
در دهه‌های واپسین سدۀ نوزدهم/سیزدهم یک جنبش فکری در حوزۀ مسلمان‌نشین روسیۀ تزاری ظهور کرد که بعدها به جدیدیه شهرت یافت. خاستگاه نخستین این جنبش، تاتارستان و کریمه و بنیانگذار آن روشنفکری تاتار به نام اسماعیل گاسپرینسکی (گاسپیرالی/غصپری) بود. هدف اصلی جنبشی که او به راه انداخت، اصلاح نظام آموزش در جوامع مسلمان روسیه به عنوان گام ...
بیشتر
در دهه‌های واپسین سدۀ نوزدهم/سیزدهم یک جنبش فکری در حوزۀ مسلمان‌نشین روسیۀ تزاری ظهور کرد که بعدها به جدیدیه شهرت یافت. خاستگاه نخستین این جنبش، تاتارستان و کریمه و بنیانگذار آن روشنفکری تاتار به نام اسماعیل گاسپرینسکی (گاسپیرالی/غصپری) بود. هدف اصلی جنبشی که او به راه انداخت، اصلاح نظام آموزش در جوامع مسلمان روسیه به عنوان گام نخست و بنیادی برای اصلاح فرهنگی و اجتماعی این جوامع بود. گاسپرینسکی، آرای نوگرایانه خود را با نگارش مقالاتی در روزنامۀ ترجمان که خود تأسیس کرده بود و شماری رساله در میان جوامع مسلمان روسیه تزاری منتشر کرد. این اقدام او با استقبال گستردۀ طیفی از تجددگرایان مسلمان در تاتارستان و آسیای مرکزی مواجه شد. در پژوهش پیش‌رو کوشش شده است با تمرکز بر یکی از جنبه‌های نسبتاً مغفول جنبش جدیدیه، نقش این جنبش در روند گذار فرهنگی آسیای مرکزی از دورۀ تزاری به دورۀ شوروی بررسی شود. به این منظور کوشش شده است روند تاریخی توسعه و شکوفایی جنبش جدیدیه در آسیای مرکزی و بن‌مایه‌های نظری آن، با رویکردی تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شود. نتیجۀ اولیۀ این بررسی نشان می‌دهد که اندیشۀ جدیدیه هم در مرحلۀ تکوین و هم در مرحلۀ گسترش، با سیاست‌های روسی‌گردانی آسیای مرکزی هم‌راستا بوده است.
کاظم ملازاده
چکیده
تمدن ایرانی حاصل تلاش و دستاوردهای اقوام مختلفی است که در آن میان اقوام پارسی با تأسیس امپراتوری هخامنشی نقش کلیدی ایفا نموده‌اند. متأسفانه در خصوص زمان و مسیر ورود این اقوام به فلات ایران، مراکز استقراری نخستین آنها، مواد فرهنگی مرتبط، و در کل در ارتباط با تاریخ و باستان‌شناسی آنها (قبل از تشکیل امپراتوری هخامنشی) اطلاعاتی اندک ...
بیشتر
تمدن ایرانی حاصل تلاش و دستاوردهای اقوام مختلفی است که در آن میان اقوام پارسی با تأسیس امپراتوری هخامنشی نقش کلیدی ایفا نموده‌اند. متأسفانه در خصوص زمان و مسیر ورود این اقوام به فلات ایران، مراکز استقراری نخستین آنها، مواد فرهنگی مرتبط، و در کل در ارتباط با تاریخ و باستان‌شناسی آنها (قبل از تشکیل امپراتوری هخامنشی) اطلاعاتی اندک و در مواردی گمراهکننده وجود دارد. از جملة این اطلاعات نادرست که در منابع مختلف تاریخی و باستان‌شناسی دیده میشود، ارتباط اسامی پارشوا، پارسوا، پارسواش و پارسوماش به پارسی‌ها و برداشتها و نظریهپردازیهای نادرستی است که در این راستا صورت گرفته است. با توجه به مطالعات صورت گرفته، این نتیجه حاصل شده که به غیر از نام "پارسوماش" که برای اولینبار در کتیبه‌های سناخریب آشوری و سال 691 ق.م به آن اشاره میشود، سه نام دیگر در اصل به ایالتی به نام پارسوا (که در مواردی به صورت پارشوا، پارسواش و نیز پارسوماش ثبت شده) اشاره دارند که در سدههای نخستین هزارة اول ق.م در غرب ایران واقع بوده و هیچ ارتباطی با اقوام پارسی نداشته است.
حجت فلّاح¬توتکار
دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1388، ، صفحه 111-121
چکیده
جنبش مقاومت تبریز، برای اعادة مشروطیت شکل گرفت. مجاهدان به رهبری ستارخان و باقرخان به دفاع از مشروطیت برآمدند. مخالفان مشروطه در تبریز، با آگاهی از به توپ بستن مجلس، به دنبال محو آثار و نشانه‌های مشروطیت و سلطه بر شهر بودند. پایگاه اجتماعی مجاهدان، فرودستان شهر بود. از همان آغاز، روستاییان هم در معرض قتل و غارت مخالفان مشروطه قرار ...
بیشتر
جنبش مقاومت تبریز، برای اعادة مشروطیت شکل گرفت. مجاهدان به رهبری ستارخان و باقرخان به دفاع از مشروطیت برآمدند. مخالفان مشروطه در تبریز، با آگاهی از به توپ بستن مجلس، به دنبال محو آثار و نشانه‌های مشروطیت و سلطه بر شهر بودند. پایگاه اجتماعی مجاهدان، فرودستان شهر بود. از همان آغاز، روستاییان هم در معرض قتل و غارت مخالفان مشروطه قرار داشتند. دهقانان با ستارخان ارتباط برقرار کردند و دستههای مجاهدان روستایی شکل گرفت. دهقانان در کنار مقاومت و مبارزه به تدارک آذوقه شهر هم میپرداختند. تلاشهای دهقانان در همیاری و کمک به مجاهدان شهری، زمینهساز دشمنی و خصومت گستردة سرکردگان ضد مشروطه نسبت به آنان شد. در تمام دورة جنبش مقاومت تبریز، روستاهای آذربایجان، مصائب و سختیهای فراوانی را متحمل شدند، از اینرو جنبش مقاومت تبریز در عصر استبداد صغیر را نباید تنها به عنوان یک پدیدة شهری مطالعه کرد. نوشتار حاضر بر آن است تا نقش و جایگاه دهقانان را در تداوم مقاومت بر ضد استبداد صغیر مورد مطالعه قرار دهد.
اکرم کریم‌زاده اصفهانی
چکیده
هر متنی با اغراض خاصی نوشته میشود و آگاهانه گفتمان، قدرت و سلطه خود را در بین خوانندگان و مخاطبان، رقیبان و مخالفان گسترش می‌دهد. متون داستانی نیز این گونه‌اند. از زمره این متون عالم‌آرای شاه اسماعیل است که روایت حماسی ویژه‌ای از نحوه به قدرت رسیدن شاه اسماعیل، روند پیوسته و سریع پیشرفت او و تبدیل شدنش به نمادی از قدرت و شجاعت است. ...
بیشتر
هر متنی با اغراض خاصی نوشته میشود و آگاهانه گفتمان، قدرت و سلطه خود را در بین خوانندگان و مخاطبان، رقیبان و مخالفان گسترش می‌دهد. متون داستانی نیز این گونه‌اند. از زمره این متون عالم‌آرای شاه اسماعیل است که روایت حماسی ویژه‌ای از نحوه به قدرت رسیدن شاه اسماعیل، روند پیوسته و سریع پیشرفت او و تبدیل شدنش به نمادی از قدرت و شجاعت است. یکی از ابزارهای پدیدآور چنین روایتی، نامه‌هایی است که در فحوای مطالب این کتاب مندرج‌اند و با بررسی دقیق آنها میتوان به اغراض خاص و نحوه تفکر مؤلف پی برد. در این بررسی با الهام‌گیری از مدل تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف (در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین) و با توجه به بلاغت فارسی، مدلی با رویکرد بومی طراحی شده است؛ متن در سطح زبانی و بلاغی توصیف شده و با قیاس بین عالم‌آرا و دیگر منابع این دوره، میزان تأثیر و تأثّر هدفمند آنها بررسی و سپس به تبیین اغراض مؤلف و نزاع‌های گفتمانی پرداخته شده است. در این نامه‌ها روند کسب و حفظ قدرت و منازعات میان صفویان با مدعیان داخلی سلطنت، تیموریان، ازبکان، گورکانیان و عثمانی بازنمایی شده است. از نتایج این پژوهش اثباتِ همبستگیِ منفیِ بزرگنمایی و اغراق در نشان دادن شایستگی‌های فرمانروایی در شاه اسماعیل و در مقابل کم‌رنگ‌سازی همین ویژگی‌ها در مخالفان و رقیبان وی است. روند صعودی قدرت‌گیری شاه اسماعیل، پس از شکست چالدران متوقف میشود و متن عالم‌آرا بیشتر به روایت ضعف رقیبان می‌پردازد. نامه‌های شخص شاه اسماعیل پس از این واقعه ـ برای القای گفتمان صفوی ـ به نحو چشمگیری کاهش یافته است.
