نقش گروه‌های نظامی در تحولات خلافت عباسی (300-330ه.ق) بر اساس رویکرد پاتریمونیال وبر (مطالعه موردی سه گروه مصافیان، ساجیان و حجریان)

عباس آداودی جلفائی؛ مسعود وکیلی تنها

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 87-101

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.343861.473564

چکیده
  این پژوهش در‌صدد است تا نقش سه گروه نظامی «مصافیان»، «ساجیان» و «حجریان» در رخداد‌های خلافت عباسی طی سال‌های 300 تا 330ه.ق. بر اساس رویکرد پاتریمونیال وبر را بررسی نماید و به چگونگی ورود  سه گروه مذکور به دستگاه خلافت  و نقش آن‌ها در حفظ یا اضمحلال قدرت خلفا و علل هواداری یا سرکشی ایشان از خلفا، پاسخ دهد. با تأسیس ...  بیشتر

بازخوانی روایات فرجام ابن‌ملجم

مصطفی صادقی کاشانی

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 89-103

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.297694.473209

چکیده
  پس از ترور امیرمؤمنان علی بن ابی ‌طالب (ع) به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی، ضارب دستگیر شد. بنا به مشهور منابع تاریخی و حدیثی، آن حضرت دربارۀ این فرد توصیه‌‌هایی از جمله در خصوص چگونگی قصاص فرمودند. بخشی از گزارش‌های تاریخی چنین است که فرزند ارشد او به وصیت عمل کرده و مجرم را با یک ضربت کشته است. روایات دیگر دربارۀ سرنوشت ابن‌ملجم حکایت ...  بیشتر

بازتاب رویدادهای انقلاب گیلان در آثار ویلیمیر خلبنیکف

الهه کولایی؛ فرشته مشهدی رفیع

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 89-109

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.304598.473267

چکیده
  جنبش انقلابی گیلان (1300-1294/1921-1915) یکی از مهم­ترین جنبش­های تاریـخ معاصر ایران به­شمار می­آید که همواره محل بحث­های فراوانی از سوی صاحب­نظران و کارشناسان مسائل تاریخی و سیاسی بوده است. در طول سال­ها آثار گوناگون در مورد این جنبش به شکل کتاب و مقاله در حوزه­های تاریخی، هنری و ادبی به قلم پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی به نگارش ...  بیشتر

توسعۀ فضاهای عمومی در شیراز نیمۀ اول قرن هفتم هجری و نقش آن در تکوین مدارای مدنی

کیوان مددی؛ عبد الرسول خیراندیش

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 89-106

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.277810.473092

چکیده
  اگرچه شیراز در دورۀ آل‌بویه صاحب آبادانی و آوازه­ای قابل‌توجه شد اما به روزگار دولت سلغریان بود که موقعیتی خاص در میان شهرهای ایران یافت؛ زیرا به روزگار اتابک سعد و فرزندش اتابک ابوبکر که در پی گسترش قلمرو خوارزمشاهیان و سپس تهاجمات مغولان، شهرهای بزرگ سخت در معرض آسیب قرار گرفتند، شیراز امن و آباد باقی ماند و شاهد رونق ساخت‌وساز ...  بیشتر

بازاندیشی در پژوهش های صفویه شناسی: پیشینه، اکنون ، چشم انداز

منصور صفت گل

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 93-116

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.326843.473442

چکیده
  گسترش افق­های صفویه­شناسی در دورۀ معاصر، ضرورت ارزیابی و بررسی پژوهش­های این عرصه را از آغاز تا کنون مطرح می­سازد. صفویه­شناسی کوششی ریشه­دار و در عین حال پراهمیت برای شناخت ایران در سده­های دهم تا دوازدهم هجری بود. این کوشش از یکسو بازتاب تحقیقات ایرانی و از سوی دیگر دستاورد ایرانشناسان به ویژه ایرانشناسی اروپایی غربی ...  بیشتر

تقویم فرس قدیم در نواحی جنوبی دریای مازندران و مسئله تقویم‌های دیلمی و طبری

پدرام جم

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 96-114

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.333029.473497

چکیده
  تا عصر حاضر و رواج تقویم جدید ایران، در کنار تقویم هجری قمری و تقویم جلالی، گونه‌ای از تقویم فُرس قدیم (یزدگردی) نیز در میان مردمان نواحی جنوبی دریای مازندران رایج بود. اما در نیم‌قرن اخیر شماری از دانشوران محلی ادعا کرده‌اند که از گذشته‌های باستانی تقویم‌های دیگری نیز مختص به این نواحی رایج بوده است. ایشان این تقویم‌های ادعایی ...  بیشتر

تأثیر فشار اقتصادی شوروی بر سیاست‌های راه سازی ایران دوره رضاشاه: بررسی موردی راه تبریز- رواندوز به اسکندرون

شهرام غلامی

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 99-120

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.326980.473448

چکیده
  گسترش شبکه راه­های ارتباطی داخلی و داشتن راه­ دریایی مهم‌ترین مزیت نسبی برای ثبات اقتصادی و سیاسی یک کشور به‌حساب می­آید. دسترسی به راه دریایی ضمن ایجاد تنوع بازارِ مقصد برای عرضه کالا، از وابستگی به کشورهای همسایه می­کاهد. با این حال، در ایران دورۀ قاجار توجه چندانی به این موضوع نشد. در دوره رضاشاه تحول گسترده­ای در زمینه ...  بیشتر

اطلاعاتی نویافته دربارۀ ناصرالدین شاه قاجار بر اساس حذفیات پنج تصحیح غیرتخصصی از روزنامۀ خاطرات او مطالعۀ موردی: لاتین‌نوشت‌‌های ناصرالدین شاه در آلبوم شمارۀ 97 بیوتات سلطنتی (املای لاتین اسامی بانوان حرم)

نسیم محمدی

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 101-128

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.313640.473334

چکیده
  ناصرالدین‌ شاه از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین شاهان تاریخ ایران است که وقایع و خاطرات روزانۀ سال‌های بسیاری از عمر خود را در قالب چند آلبوم ثبت کرده است. یکی از ویژگی‌های او دانستن زبان فرانسه است و یادداشت‌هایش منبع ارزشمندی برای اطلاع از این وجه اوست. وی در مواضع مختلف از دانش فرانسه خود کمک می‌گیرد که یکی از آنها درج نام بانویی ...  بیشتر

تحلیل چرخش های روایی شعبی بر پایۀ زندگی و زمانۀ وی

مریم عزیزیان؛ زینب امیدیان

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 105-127

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.297593.473207

چکیده
  اخباریان دو قرن نخست هجری تأثیرات ماندگاری در تاریخ­نگاری اسلامی و فهم مسلمانان قرون بعد از وقایع تاریخی برجای گذاشتند. عامر شعبی (105-28) یکی از این اخباریان است که علاوه بر شهرت در فقه و حدیث در حوزۀ تاریخ نیز، مورد توجه فراوان مورخان اسلامی قرار گرفت. از او روایت­های متناقض و متضادی در مورد حوادث و شخصیت­های مؤثر جهان اسلام باقی ...  بیشتر

اسکندر تارن و رؤیای جهانی متحد

سید زین العابدین مجیدی؛ روزبه زرین کوب

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 105-126

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.324053.473408

چکیده
  در سال 1927 م مورخ بریتانیایی، ویلیام تارن (1869-1957 م) با انتشار زندگی­نامه­ای از اسکندر در جلد ششم از تاریخ باستان کمبریج به ارائه دیدگاه­هایی آرمانی دربارة شخصیت سردار مقدونی پرداخت. محوری­ترین و در عین­ حال، بحث­انگیزترین دیدگاه تارن دربارة اسکندر، انتساب مفهوم «اتحاد و برادری جهانیان» به او بود. تارن برحسب تصور خود ...  بیشتر

الواح زرین فام کاشان در اواخر سدۀ نهم و نیمۀ اول سدۀ دهم هجری

محمد مشهدی نوش آبادی؛ محمدرضا غیاثیان

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 107-132

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.307520.473297

چکیده
  اگرچه کاشان در عصر ایلخانی یکی از مهم­ترین مراکز تولید کاشی­های زرین­فام در جهان اسلام بود، از نیمۀ سدۀ هشتم هجری این صنعت در این شهر دچار رکود شد. پس از آن، از اواخر سدۀ نهم هجری مجدداً شاهد رواج ساخت کاشی­های زریـن­فام در کاشان اما با فرم و محتوای متفاوت هستیم. این زرین­فام­ها کاربردهایی نظیر لوح مزار، محراب و وقف­نامه ...  بیشتر

باستان شناسی
پژوهشی در جغرافیای سیاسی آل‌جلایر با تکیه بر ضرابخانه‌ها

زهرا کامرانی؛ میرروح الله محمدی؛ فردین عینی

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، ، صفحه 109-135

https://doi.org/10.22059/jhss.2023.350759.473605

چکیده
  خاندان ایلکا نویان جلایری، یکی از ایلات بزرگ مغول بودند که در طی قرون 8 و 9 هجری قمری توانستند حکومت آل جلایر یا ایلکانی را تشکیل دهند و بر قسمت­هایی از ایران، آذربایجان و عراق تسلط یابند. آل­جلایر در مقایسه با نفوذ سیاسی گسترده­ایی که پس از مرگ ابوسعید ایلخانی به دست آورد کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. این پژوهش قصد دارد با تمرکز ...  بیشتر

جریان شناسی و تحلیل تحولات موسیقی ایران در دوره قاجار

مجید اخشابی

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 110-135

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.346361.473586

چکیده
  تحولات و رخدادهای متعددی، دوران قاجار را به نقطه عطف و چرخشگاهی طلایی در موسیقی ایران بدل نموده که وقوع آن‌ها منجر به شکل‌گیری جریانات مهم و موثری شده‌است که بر پایه آن‌ها حفظ، رشد، انتقال و درنهایت تعالی موسیقی ایران صورت­گرفته­است. این مقاله با هدف واکاوی هرچه بیشتر نقش، جایگاه و اهمیت دورة قاجار در موسیقی ایران، درپی آن است ...  بیشتر

آیا منات، لات و عزی، بنات الله هستند؟

زهرا محققیان

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 111-130

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.299714.473223

چکیده
  منات، لات و عزی از شمار آن دسته از انگاره‌های جاهلی هستند که در قرآن کریم ذکر شده‌اند و در طی تاریخ، توجه قرآن‌پژوهان از طیف‌های مختلف را به خود جلب کرده‌اند. در حالیکه انگارۀ رایج در مورد ایشان، شناسایی این خدایان جاهلی به مثابۀ بنات الله یا دختران خداوند است؛ در غالب قریب به اتفاق منابع متقدم اسلامی چنین ماهیت‌دهی مشاهده نمی‌شود ...  بیشتر

پدیده مهاجرت به آمریکا از نگاه ایرانیان دوره قاجاریه و پیامدهای آن

فرشته جهانی

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 115-135

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.332535.473491

چکیده
  کشف آمریکا یا به تعبیر ایرانیان عصر قاجاریه، «ینگی دنیا» یکی از رخدادهای بسیار مهم در تاریخ جهان به‌شمار می‌رود؛ که بسیاری از کشورهای دنیا را تحت تأثیر خود قرار داد. ایران از جمله کشورهایی بود که در دوره قاجار به اهمیت این کشور پی برد. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، و با تکیه بر مطبوعات و اسناد منتشر نشده درصدد پاسخ به این سوال‌هاست: ...  بیشتر

میراث موبدان شریف آباد از آغاز صفویه تا پایان قاجاریه

مهرداد قدردان؛ زهره زرشناس

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 117-135

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.318954.473362

چکیده
  شریف‌آباد اردکان یزد، حدود قرن هشتم هجری، با دو روستای مجاور خود، احمدآباد و ترک‌آباد، مثلثی تاثیرگذار بر حیات دینی زرتشتیان را تشکیل دادند. این تاثیرگذاری نتیجۀ­ مهاجرت موبد موبدان و گروه موبدان همراه طی همین قرن از فارس به این خطه بوده است. با تحقیق پیش رو این نتیجه حاصل آمد که با سکونت دستکم دو خاندان از موبدان در شریف­آباد، ...  بیشتر

بازتاب الگوی ملکداری ایرانی در«قانون شاهنشاهی» ادریس بدلیسی

محسن مرسلپور

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 121-140

https://doi.org/10.22059/jhss.2022.323859.473406

چکیده
  ادریس بدلیسی از دیوانیان دربار آق قویونلو بود که پس از روی کار آمدن حکومت صفویان، به عثمانی و دربار سلطان بایزید دوم پناهنده شد. وی مناصب مهمی در عثمانی بر عهده گرفت و آثاری ادبی، تاریخی، دینی و حتی طبی از خود برجای گذاشت. یکی از آخرین آثار بدلیسی «قانون شاهنشاهی» در اخلاق و آداب سلطانی بود که آن را برای سلطان سلیم نگاشت. «قانون ...  بیشتر

بازخوانی و نقد روایت کتاب معارف الرجال درباره دیدار رضاخان با مراجع در نجف

علیرضا ملائی توانی؛ مرضیه بیگی زاده

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 127-144

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.249905.472935

چکیده
  در اواسط مجلس پنجم، در زمانی که رضاخان سِمت نخست‌وزیری را داشت برای سرکوبی شورش شیخ خزعل راهی جنوب کشور(استان خوزستان) شد. سردار سپه پس از ختم غائله شیخ خزعل به عتبات رفت و در نجف با آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله نائینی و چند تن دیگر از علمای نجف دیدار نمود. یکی از منابعی که درباره این دیدار گزارش می‌دهد، کتاب معارف الرجال ...  بیشتر

بررسی نقش و کارکرد امامزاده‌ها در تحول تاریخی شیعه در ایران پیش از صفویه با تأکید بر امامزاده‌های شیراز و یزد

اصغر منتظرالقائم

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 129-150

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.310486.473319

چکیده
  فرزندان و نواده‌گان امامان شیعه برای به دست آوردن امنیت و موقعیت اجتماعی و تبلیغی به ایران مهاجرت کردند و به مرور زمان بر تعدادشان افزوده گشت. ایرانیان آنان را به سبب انتساب به رسول الله(ص) با اشتیاق پناه دادند. منزلت اجتماعی امامزاده‌ها نه­تنها به دلیل انتساب به آن حضرت و سفارش قرآن به دوستی اهل بیت بود بلکه کارکرد علمی و فرهنگی ...  بیشتر

پایگاه اقتصادی و اجتماعی یک حکومت‌ محلی در جنوب قفقاز: بررسی منابع اقتصادی قدرت خوانین شیروان در آستانۀ تسلط روسیه (1770-1820 م.)

جواد مرشدلو

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 131-152

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.281431.473119

چکیده
  در مقالۀ پیش رو تلاش شده است یکی از جنبه‌های مغفول زمامداری محلی در ایران یعنی منابع اقتصادی و الگوی مدیریت آن در جهت حفظ و توسعۀ اقتدار سیاسی خاندانی بررسی شود. به این منظور نمونۀ حکومت محلی شیروان (شروان) در دورۀ فرمانروایی خاندان آل سرکار انتخاب شده و دلیل این انتخاب امکان منحصربه­فردی است که دسترسی به یک گزارش آماری فراهم آورده ...  بیشتر

کاربرد لقب «شاهنشاه ایران» در سکه‌ای ناشناخته از اتابک قزل ارسلان

لیدا مودت

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 133-158

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.304822.473271

چکیده
  درج عبارت «شاهنشاه ­ایران» بر سکه­ای از اتابک ­قزل ­ارسلان (582-587ق) از اتابکان آذربایجان (541-626ق) امری بدیع و منحصر­به­فرد به­ شمار می­آید. هر چند استعمال واژۀ شاهنشاه بر سکه­ها در ایران بعد از اسلام امری جدید نبود و توسط امرای آل­بویه و سپس سلجوقیان در سکه­ها مورد استفاده قرار گرفته بود؛ اما در کنار هم قرار گرفتن ...  بیشتر

بررسی تاریخی و مردم‌شناختی سنگ‌قبرهای صفوی جوشقانِ استرک

محمد مشهدی نوش‌آبادی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 137-164

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.318211.473358

چکیده
  جوشقان آبادی باستانی منطقه کاشان که در مجاورت تپه‌های سنگی واقع‌شده، از دیرباز محل استخراج و تولید سنگ بوده است. در قبرستان صفوی این آبادی30 قطعه‌سنگ قبر قدی بزرگ وجود دارد که از حیث تاریخی، هنری و محتوای فرهنگی و اجتماعی ارزشمند است. در این پژوهش میدانی ضمن توجه به ویژگی‌های هنری و ظاهری سنگ‌قبرهای جوشقان، متن سنگ‌نوشته‌ها مورد ...  بیشتر

گذشتۀ گذشته و آیندۀ گذشته: بررسی لایه‌های زمانی در تاریخ یعقوبی

فاطمه سادات میررضی؛ رسول جعفریان

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 145-168

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.318681.473359

چکیده
  گزارش مورخان از رویدادهای گذشتۀ خود به طور هم‌زمان تحت تأثیر گذشتۀ آن رویدادها و آیندۀ آنها قرار دارد. گذشتۀ تاریخی و یا گذشتۀ گذشته به رویدادهای پیش از دورۀ معاصر مورخ گفته می‌شود. در مقابل آیندۀ تاریخی شامل آیندۀ عاملان و کنشگران تاریخی و همچنین شامل آیندۀ خود مورخ می‌شود. اصطلاح آیندۀ گذشته که توسط کوزلک ابداع شد، بر این حقیقت ...  بیشتر

بررسی ویژگی های منابع و نویسندۀ «هوی هوی یائو فانگ» بر اساس تحلیل تطبیقی متن «هوی هوی یائگ فانگ» با متن «قانون در طب» ابو علی سینا

چینگ وانگ

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 151-169

https://doi.org/10.22059/jhss.2021.309042.473309

چکیده
  «هوی هوی یائو فانگ» یک دانشنامۀ داروهای گیاهی و طب اسلامی است که در نیمۀ دوم سلسلۀ مینگ (1368-1644م./769-1054ه.ق.) به زبان چینی و توسط دانشمندان مسلمانی ناشناخته در چین به رشتۀ تحریر در آمده است. در این کتاب انواع نسخ دارویی و دانش­های مربوط به داروشناسی، تئوریهای طبی و روش­های درمانی طب اسلامی مورد­بحث قرار گرفته است. این مقاله در­صدد ...  بیشتر

عوامل مؤثر بر پذیرش لایحۀ نظارت هیئت مجتهدان بر مصوبات مجلس توسط جناح روشنفکر مجلس اول شورای ملی

علیرضا ملائی توانی؛ حمید بصیرت منش؛ مرضیه بیگی زاده

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 153-173

https://doi.org/10.22059/jhss.2020.284246.473141

چکیده
  مقالۀ حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش­ است که چگونه پس از پیروزی نهضت مشروطه و تشکیل مجلس، جناح روشنفکر مجلس اول شورای ملی که شامل طیفی از نمایندگان تندرو و قائل به جدایی دین از سیاست و عدم دخالت روحانیان در امور سیاسی بودند، حاضر به پذیرش لایحۀ هیئت مجتهدان طراز اول مبنی بر نظارت عده­ای از علما بر مصوبات مجلس گردیدند؟ مدعای مقاله ...  بیشتر