پژوهش‌های علوم تاریخی

مقاله پژوهشی

تاریخ حقوق بین الملل درگذر تغییر مفهومی و شکلی دولت

مجتبی انصاریان

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.394388.473800

چکیده

نگارش های صورت گرفته درپی کاوش ها و مطالعات انجام شده در حوزه تاریخ حقوق بین الملل معمولا به صورت جزیی و موردی است. چنان چه تنها به تاریخ روابط میان کشورها و یا نهایتا میزان پایبندی کشورها به اصول و قواعد ... بیشتر نگارش های صورت گرفته درپی کاوش ها و مطالعات انجام شده در حوزه تاریخ حقوق بین الملل معمولا به صورت جزیی و موردی است. چنان چه تنها به تاریخ روابط میان کشورها و یا نهایتا میزان پایبندی کشورها به اصول و قواعد بین المللی و معاهده های منعقده شده با دیگر دولت ها پرداختند. پژوهش با این پرسش که نهاد دولت در فرایند تاریخی خود در حقوق بین الملل دچار چه تغییرات مفهومی گردیده است به کاوش و بررسی در این راستا پرداخت. درواقع هدف پژوهش توضیح و تشریح مفاهیم مهم و تاثیرگذار و نقش آن در تحولات تاریخی در حقوق بین الملل است. به همین دلیل رفتار کشورها در نظام بین‌الملل و تاریخ روابط بین الملل تشریح نمی شود بلکه فرایند تاریخی تحولات حقوق بین الملل و مهم ترین بازیگر آن یعنی دولت را از منظر مفهومی و شکلی مورد بررسی قرار گرفت. دولت در گفتمان حقوق بین‌الملل در ابتدایی ترین شکل خود از خاصیت شخصی‌گرایی و فیودالیته برخوردار بود اما پس از ظهور مفاهیم جدید در حقوق عمومی ناشی از تفکر و خرد حقوقدان به دولت‌گرایی و ایجاد ملت دولت ها رسید. سپس پس از بروز مفاهیم جدید و تجریه آن در فرایند روابط بین الملل وارد وابستگی متقابل شد. تسلط حقوق بشر و رویکرد انسانی به حقوق بین الملل و تجزیه و تحلیل رفتار و عملکرد دولت ها با معیار حقوق بشر جدیدترین مرحله از فرایند گذر دولت است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تاثیر سیاست‌های بهداشتی دولت پهلوی در بهبود وضعیت گوشت با تاکید بر اسناد نویافته (1334ـ1357ه.ش)

مسعود کثیری؛ متین سادات اصلاحی؛ نزهت احمدی

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.386398.473760

چکیده

با روی‌کارآمدن دولت پهلوی، سیاست‌های بهداشتی کشور که از دوران مشروطیت آغاز شده بود، با جدیت بیشتری ادامه و در دورۀ محمدرضاشاه بیش‌ازپیش گسترش یافت. گوشت از مهم‌ترین ارزاق مردم در دورۀ پهلوی بود که ... بیشتر با روی‌کارآمدن دولت پهلوی، سیاست‌های بهداشتی کشور که از دوران مشروطیت آغاز شده بود، با جدیت بیشتری ادامه و در دورۀ محمدرضاشاه بیش‌ازپیش گسترش یافت. گوشت از مهم‌ترین ارزاق مردم در دورۀ پهلوی بود که همواره نارضایتی از وضعیت بهداشت، بحران‌ها و مشکلات ناشی از مصرف آن در شمار دغدغه‌های روز قرار می‌گرفت. بنا بر چنین ضرورتی، مسئلۀ نظارت بر گوشت برای دولت اهمیت بسیاری داشت. بنابراین، یکی از نخستین سیاست‌های سلامت در دولت پهلوی تصویب نظام‌نامه‌های بهداشتی برای قصابی‌ها و کشتارگاه‌ها بود. پژوهش حاضـردرصدد است که با تکیه بر منابع مکتوب، روزنامه‌ها، مجلات و به‌ویژه اسناد و مدارک آرشیوی نویافته به این پرسش پاسخ دهد که دولت پهلوی برای بهبود وضعیت بهداشتی گوشت و نظارت بر بهداشت آن چه راهکاری در پیش گرفت و چقدر تأثیرگذار بود؟ یافته‌های پژوهش کنونی نشان می‌دهد که دولت پهلوی در بازۀ زمانی موردنظر، با هدف ارتقای بهداشت گوشت و همکاری نهادهای گوناگون، توانست با اقداماتی، مانند سالم‌سازی فیزیکی، افزایش نظارت‎‌ و بازرسی‌ بهداشتی، صدور کارت‌های بهداشتی و آموزش بهداشت در بهبود و ارتقای سلامت گوشت گام‌های مؤثری بردارد. یافته‌های پژوهش کنونی نشان می‌دهد که دولت پهلوی در بازۀ زمانی موردنظر، با هدف ارتقای بهداشت گوشت و همکاری نهادهای گوناگون، توانست با اقداماتی، مانند سالم‌سازی فیزیکی، افزایش نظارت‎‌ و بازرسی‌ بهداشتی، صدور کارت‌های بهداشتی و آموزش بهداشت در بهبود و ارتقای سلامت گوشت گام‌های مؤثری بردارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

راهبردهای سیاسی- نظامی سید احمد بریلی در رویارویی با سیک‌ها

احمد زبیر بیانفر؛ خدیجه عالمی

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.391112.473787

چکیده

سیداحمد بریلی از سادات شهر بریلی است که در هجده سالگی با هدف تحصیل به دهلی رفت و در زمره شاگردان شاه عبدالعزیز دهلوی جای گرفت. شاه عبدالعزیز که عهده‌دار امور دینی دهلی بود، به دلیل سلطه بریتانیا، در فتوایی ... بیشتر سیداحمد بریلی از سادات شهر بریلی است که در هجده سالگی با هدف تحصیل به دهلی رفت و در زمره شاگردان شاه عبدالعزیز دهلوی جای گرفت. شاه عبدالعزیز که عهده‌دار امور دینی دهلی بود، به دلیل سلطه بریتانیا، در فتوایی شبه‌قاره‌هند را دارالحرب اعلام نمود. بدینسان، سیداحمد بریلی ملهم از آراء شاه‌ولی الله و فتوای شاه عبدالعزیز، بر آن شد تا از طریق اصل جهاد، عناصر بدعت‌آمیز را از اعتقادات مسلمانان برطرف و شبه‌قاره‌هند را از تیول غیرمسلمان خارج سازد. تمرکز اصلی سیداحمد بریلی، آزادی شبه‌قاره‌هند از سلطه بریتانیا بود. بنابراین تصمیم گرفت ابتدا در منطقه‌ای دور از دسترس بریتانیا حکومت اسلامی را تشکیل داده و سپس آن را پایگاهی برای آزادسازی شبه‌قاره هند قرار دهد. از این‌رو سیداحمد بریلی پس از بازگشت از مناسک حج و هجرت به مناطق شمال غرب شبه‌قاره‌هند، با تأسیس جنبش جماعت مجاهدین آماده جهاد با سیک‌ها و بریتانیا گردید. بنابراین سوال اصلی پژوهش این است که سیداحمد بریلی جهت مواجهه مسلمانان و سیک‌ها چه راهبردهای سیاسی و نظامی را در پیش گرفت؟ مدعا با استفاده از شیوه کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی و تحلیل تاریخی این است که سیداحمد بریلی راهبردهای دوگانه‌ی هجرت و جهاد را برای ایجاد دارالاسلام و تقابل با دولت سیک در پیش گرفت. دستاورد پژوهش این است که سیداحمد بریلی نخستین فرد مسلمان در شبه‌قاره‌هند است که از یک‌سو فتوای جهاد علیه استعمار بریتانیا را صادر نمود و از سوی دیگر برای نخستین‌بار نظریه‌ی حکومت اسلامی بر مبنای شریعت را مطرح و خود را به ‎عنوان امیرالمؤمنین معرفی کرد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل کنش جمعی احزاب ملی، مذهبی و چپ در میانه دو کودتای ۲۵ و ۲۸ مرداد 1332 (مطالعه موردی: حزب ایران، جمعیت فدائیان اسلام و حزب توده)

محمد جعفربگلو؛ مجتبی سلطانی احمدی؛ علیرضا علی صوفی؛ هوشنگ خسروبیگی

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.390431.473782

چکیده

مقاله پیش‌رو به تحلیل کنش جمعی احزاب ملی، مذهبی و چپ (با تمرکز بر حزب ایران، جمعیت فدائیان اسلام و حزب توده ایران) در میانه دو کودتای 25 و 28 مرداد 1332 می‌ پردازد. برای تبیین رفتار گروه‌ های سیاسی و تحلیل ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیلی بر سیر تحول نمادین نقش‌مایه ماهی در تاریخ نقاشی ایرانی از دوره ایلخانی تا صفوی

الهه پنجه باشی؛ رعنا محمدزاده

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.385802.473754

چکیده

نقش‌مایه ماهی به عنوان یک نقش از انواع نقوش آبزیان در کنار عنصر آب در نگارگری ایرانی، دارای معانی نمادین گوناگون و چندلایه است. در این نوشتار، به بررسی مضامین نمادین نقش‌مایه ماهی در نگاره‌هایی منتخب ... بیشتر نقش‌مایه ماهی به عنوان یک نقش از انواع نقوش آبزیان در کنار عنصر آب در نگارگری ایرانی، دارای معانی نمادین گوناگون و چندلایه است. در این نوشتار، به بررسی مضامین نمادین نقش‌مایه ماهی در نگاره‌هایی منتخب از مکاتب دوره ایلخانی تا صفوی پرداخته شده است. هدف پژوهش، افزون بر بیان پیشینه اجرای نقش‌مایه ماهی در آثار هنر ایران و مرور ویژگی‌های ساختاری این نقش‌مایه، بررسی معانی نمادین نقش‌مایه مذکور در نمونه نگاره‌های منتخب از مکاتب نگارگری ایران است. در اینجا سوال این است که: نقش‌مایه ماهی در نگاره‌ها دارای چه مضامین نمادین و چه ویژگی‌های بصری بوده است؟ به علاوه ریشه‌های این معانی نمادین را در کدامین بخش‌های تاریخ هنر ایران می‌توان جست؟ سیر تحول بصری نقش‌مایه ماهی در نگاره‌ها به چه نحوی بوده است؟ گردآوری این مطالب، به روش کتابخانه‌ای و اسنادی، با رویکردی تاریخی و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است. از نتایج پژوهش چنین بر‌می‌آید که، اگرچه این نقش‌مایه نقشی پرتکرار در نگارگری نبوده اما در مواردی که از آن استفاده شده است، اغلب نقشی کلیدی را در روایت تصویری نگاره ایفا کرده است مانند: نقش‌مایه ماهی در نگاره حضرت یونس(ع) و نهنگ. یافته‌ها نشانگر آن است که نقش‌مایه‌ ماهی در نگاره‌ها، متناسب‌ با بافت روایی و مضمون کلی صحنه، معنا ویژه می‌یابد. با این حال، در نگاهی کلی‌تر، این نقش‌مایه عنصری تأثیرگذار و معنازا در ساختار ترکیبی نگاره‌ها است و حضور آن، اغلب فراتر از جنبه‌ تزئینی، حامل مفاهیم نمادین است که به غنای معنایی اثر می‌افزاید.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

معرفی و بررسی مطالع العارفین: نسخه ای نویافته از دوره صفوی

انور خالندی؛ محمدحسین سلیمانی؛ رضا شجری قاسم خیلی

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.392084.473791

چکیده

قاینی از دانشمندان فارسی‌نویس اواخر عصر صفوی است.وی دارای آثار بسیاری در علم نجوم،صنعت اسطرلاب، نورشناسی، علوم غریبه است.با این همه نه‌تنها بسیاری از کتابهای شناخته شدۀ او بررسی و تصحیح نشده، که بسیاری ... بیشتر قاینی از دانشمندان فارسی‌نویس اواخر عصر صفوی است.وی دارای آثار بسیاری در علم نجوم،صنعت اسطرلاب، نورشناسی، علوم غریبه است.با این همه نه‌تنها بسیاری از کتابهای شناخته شدۀ او بررسی و تصحیح نشده، که بسیاری از آثار گمشدۀ او شناسایی و فهرست نشده است.یکی از این آثار مطالع العارفین است.از این رساله تنها یک نسخه در کتابخانۀ مدرسۀ علمیه حضرت ولیعصر خوانسار شناسایی شده است که در حکمت نظری و کلام تألیف شده و در اصل پاسخهایی است به زبان فارسی به پرسشهای فلسفی – کلامی یکی از ملوک جیل و دیلم است.پژوهش پیش رو برآن است تا به بررسی نسخه مطالع العارفین از لحاظ شکلی، ساختاری و محتوایی بپردازد.دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد علاوه بر آنکه قاینی به عنوان دانشمندی در علم نجوم، علوم غریبه، تفسیر قرآن و نورشناسی شهیر بوده،در حکمت نظری و کلام نیز اثری از خود به یادگار گذاشته و با آثار کلامی قبل از خود آشنایی داشته و با نگارش مطالع العارفین نشان داده که با دیدگاههای متکلمان اخباری و فلسفی که بعد از استرآبادی و ملا صدرا دو جریان فکری کلامی بودند، آشنا بوده و در اثر خود از آنها بهره جسته است.از آنجا که قاینی، انتقاداتی را به برخی عقاید متکلمان پیشین وارد کرده و نظریات خود را به صورت استدلال و صریح بیان کرده،این اثر می‌تواند روندها و تکاپوهای کلامی- فلسفی عالمان شیعی را پس از ملاصدرا روشن‌تر ساخته و به شناخته شدن آثار آنان یاری و چشم‌اندازی از پویایی‌های فکری، علمی و حِکَمی ایشان را در واپسین سال‌های عصر صفوی نشان دهد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

جابه‌جایی‌های جمعیتی و تحول اقتصادی در دورۀ ساسانی: نیروی کار، تجارت و نظام مالیاتی

مهسا محجوب شیشه گری؛ کلثوم غضنفری

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.395061.473806

چکیده

در دورة ساسانی، جابه‌جایی‌های جمعیتی—اعم از اسیران جنگی و کوچ‌های سازمان‌یافتة حکومتی—نقش چشمگیری در تحولات اقتصادی و ساماندهی نظام درآمدی این شاهنشاهی ایفا می‌کرد. پژوهش حاضر با هدف بررسی ... بیشتر در دورة ساسانی، جابه‌جایی‌های جمعیتی—اعم از اسیران جنگی و کوچ‌های سازمان‌یافتة حکومتی—نقش چشمگیری در تحولات اقتصادی و ساماندهی نظام درآمدی این شاهنشاهی ایفا می‌کرد. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطة این جابه‌جایی‌ها با ساختار اقتصادی و مالی دورة ساسانی انجام شده و به دنبال پاسخ به این پرسش است که جابه‌جایی‌های جمعیتی چگونه موجب تحول در ترکیب نیروی کار، گسترش شبکه‌های تجاری، و انسجام‌بخشی به نظام مالیاتی دولت ساسانی شده‌اند. روش پژوهش، تحلیل کیفی با رویکرد تفسیر منابع تاریخی است. در این راستا از مجموعه‌ای متنوع از منابع از جمله کتیبه‌های عصر ساسانی، متون پهلوی، متون رومی-بیزانسی، ارمنی، سریانی و همچنین تاریخنگاری‌های دورة اسلامی بهره گرفته شده است. بر اساس شواهد دولت ساسانی با کوچاندن جمعیت‌ها به نواحی کشاورزی، راهبردی و تجاری، نه‌تنها نیروی کار لازم برای تولید و بازرگانی را تأمین می‌کرد، بلکه با اسکان هدفمند آنان، زمینه را برای دریافت منظم مالیات، تثبیت قدرت مرکزی و افزایش بهره‌وری اقتصادی فراهم می‌ساخت. این جابه‌جایی‌ها موجب پویایی مسیرهای بازرگانی و رشد مراکز اقتصادی جدید می‌شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که جابه‌جایی جمعیتی یکی از ابزارهای راهبردی حکومت ساسانی در پیشبرد سیاست‌های اقتصادی، مدیریت منابع انسانی و تضمین درآمد پایدار برای حکومت بوده است.در دورة ساسانی، جابه‌جایی‌های جمعیتی—اعم از اسیران جنگی و کوچ‌های سازمان‌یافتة حکومتی—نقش چشمگیری در تحولات اقتصادی و ساماندهی نظام درآمدی این شاهنشاهی ایفا می‌کرد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی مواجهه مقامات قاجاری با هیئت‌های تبشیری آمریکایی

اعظم فولادی پناه؛ باقرعلی عادل فر

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.385434.473751

چکیده

تساهل و مدارای مشهود سران حکومتی با میسیونرهای مسیحی در ایران به دوره صفویه باز می‌گردد. پادشاهان قاجار نیز که در رویه و مسلک دینی پیرو صفویان بودند و به دین‌مداری شهره بودند، از آغاز، با حضور و فعالیت ... بیشتر تساهل و مدارای مشهود سران حکومتی با میسیونرهای مسیحی در ایران به دوره صفویه باز می‌گردد. پادشاهان قاجار نیز که در رویه و مسلک دینی پیرو صفویان بودند و به دین‌مداری شهره بودند، از آغاز، با حضور و فعالیت میسیونرهای منفرد مسیحی چون هنری مارتین، جوزف ولف و ... در ایران مقابله نکردند.حال در میان گروه‌های تبشیری که از اواسط دوره قاجار وارد ایران شدند، هیئت‌های تبشیری آمریکایی، اولین گروه‌ میسیونری پروتستان بودند که کار تبشیر در ایران را آغاز کردند. یکی از مهم‌ترین موضوعات درباره میسیون‌های آمریکایی، شیوه مواجهه مقامات حکومتی قاجار با اعضای این میسیون‌ها بوده است. پژوهش حاضر به دنبال آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به بررسی مواجهه درباریان قاجار شامل شاهان، وزرا، حکام محلی، سران نظامی، شاهزادگان و ... با میسیونرهای آمریکایی و فعالیت‌های آنها بپردازد. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد مواجهه سران قاجار با میسیونرهای آمریکایی در دو گونه تعاملی و تقابلی تقسیم‌بندی می‌شود. بدین ترتیب، هر یک از مقامات قاجار با توجه به شرایط حاکم، منافع، علاقه به مدرنیته، نوع عملکرد میسیونرهای آمریکایی در قبال مسلمانان و ... رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دادند و به حمایت و یا مقابله با آنها می‌پرداختند. همچنین میزان تعامل و همکاری مقامات قاجار نسبت به مخالفت و مقابله آنها با میسیونرهای آمریکایی بیشتر بود. همین امر موجبات گسترش فعالیت‌های میسیون آمریکایی و حضور طولانی مدت آنها در ایران را فراهم کرد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

میراث دانشِ نقشه‌نگاریِ سرزمین‌های اسلامی، به نقشه‌نگاری اروپا

فاطمه فریدی مجید

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.389522.473777

چکیده

تمدن اسلامی در سده‌های سوم تا دهم هجری ق / نهم تا شانزدهم م، به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی تحولات علمی، نقش بی‌بدیلی در گردآوری و گسترش دانش جهانی ایفا کرد. تمدن اسلامی در دوره مذکور، نه‌تنها میراث ... بیشتر تمدن اسلامی در سده‌های سوم تا دهم هجری ق / نهم تا شانزدهم م، به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی تحولات علمی، نقش بی‌بدیلی در گردآوری و گسترش دانش جهانی ایفا کرد. تمدن اسلامی در دوره مذکور، نه‌تنها میراث تمدن‌های یونان، هند، ایران و روم را حفظ کرد، بلکه با نوآوری‌های چشمگیر، منجر به تولید دانش‌های جدید شد. در این میان، دانش جغرافیا و نقشه‌نگاری، به‌عنوان یکی از دستاوردهای ارزشمند این تمدن، جایگاه ویژه‌ای دارد. نقشه‌نگاری اسلامی با اقتباس هوشمندانه از دانش پیشینیان و منابع جغرافیایی نظیر المجسطی و ترکیب آن با یافته‌های جدید در قالب سبک ها و مکاتب مختلف ترسیم نقشه، به‌سرعت به عرصه‌ای پیشرو در علم کارتوگرافی تبدیل شد و میراثی غنی به‌جای گذاشت. پس از قرون وسطی، اروپاییان با انگیزه کشف سرزمین های جدید، نیازمند نقشه ها و متون جغرافیایی دقیق بودند و توانستند بخش اعظمی از آن را از میان سرمایه های علمی جغرافیایی مسلمانان به دست آورند. نقطه عطف این جابجایی تمدنی در جزیره سیسیل رخ داد، اگرچه اروپا از یکی دو قرن پیش با آثار جغرافیایی مسلمانان آشنا شده بود. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی و تحلیل تطبیقی، با هدف بررسی نقش و تأثیر نقشه‌نگاری دورۀ اسلامی بر کارتوگرافی مدرن اروپا، به تحلیل وضعیت نقشه‌نگاری در هر دو حوزۀ تمدنی و فرایند و راه های انتقال دانش نقشه‌نگاری از اسلام به غرب اروپا می‌پردازد. این مطالعه اهمیت تعاملات فرهنگی و علمی بین تمدن‌ها را برجسته می‌سازد و نشان می‌دهد که نقشه‌نگاری اسلامی یکی از پایه‌های کارتوگرافی مدرن اروپا به‌حساب می‌آید.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

قراردادهای ایمیتو نخلستان: تحلیل سه سند حقوقی از بابل هخامنشی به همراه ویرایش متن اکدی.

حسین مالکی لوطکی

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.397014.473817

چکیده

چکیده:این پژوهش به بررسی نظام ایمیتو (برآورد ثابت/ارزیابی شده) در قراردادهای نخلستان در بابل هخامنشی می‌پردازد و تلاش می‌کند کارکرد این نظام را در مدیریت اقتصادی و اداری املاک شاهی هخامنشیان تحلیل کند. ... بیشتر چکیده:این پژوهش به بررسی نظام ایمیتو (برآورد ثابت/ارزیابی شده) در قراردادهای نخلستان در بابل هخامنشی می‌پردازد و تلاش می‌کند کارکرد این نظام را در مدیریت اقتصادی و اداری املاک شاهی هخامنشیان تحلیل کند. پژوهش حاضر با روش تحلیل متون میخی و با استفاده از سه قرارداد ایمیتو از مجموعه موسایف، مربوط به سال ۲۱ داریوش یکم (۵۰۱ پیش از میلاد)، به بررسی ساختار و کارکرد این نظام قراردادی می‌پردازد. در این راستا، از روش‌های تطبیقی و تحلیل کمی برای محاسبه میزان محصول، مساحت باغ‌ها و دستمزدها استفاده شده است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش‌هاست که نظام ایمیتو چگونه در مدیریت املاک شاهی عمل می‌کرده و چه نقشی در ساختار اقتصادی-اداری بابل هخامنشی داشته است؛ همچنین، رابطه میان میزان برآورد محصول با مساحت باغ‌ها و تعهدات جانبی چگونه تعیین می‌شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نظام ایمیتو یک نظام پیچیده و کارآمد برای مدیریت املاک کشاورزی بوده که از یک ساختار سه‌لایه‌ای مدیریتی پیروی می‌کرده است. میزان برآورد محصول (از ۱۸ تا ۱۰۰ کور) متناسب با مساحت باغ‌ها (از ۰.۵۶ تا ۳.۱۲۸ کور زمین) تعیین می‌شده و تعهدات جانبی مانند پرداخت نقره نیز بر همین اساس محاسبه می‌شده است. این نظام همچنین نشان‌دهنده تلفیق موفق سنت‌های اداری بابلی با نیازهای مدیریتی شاهنشاهی هخامنشی است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی مفهوم عدالت بر مسکوک‌های ساسانی: تحلیل تاریخی سکه‌نوشتة l’st

اسماعیل مطلوب‌کاری

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.394712.473803

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل تاریخی سکه‌نوشتة l’st است که بر مسکوک‌های سده‌های چهارم و پنجم ساسانی ضرب شده است. نگارنده می‌کوشد تا با استناد به مطالعات متنی و تحلیل تاریخی به این پرسش پاسخ دهد که ... بیشتر هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل تاریخی سکه‌نوشتة l’st است که بر مسکوک‌های سده‌های چهارم و پنجم ساسانی ضرب شده است. نگارنده می‌کوشد تا با استناد به مطالعات متنی و تحلیل تاریخی به این پرسش پاسخ دهد که دلیل ضرب این سکه‌نوشته بر مسکوک‌ها در یک دورة مشخص و محدود از تاریخ ساسانی چیست؟ و در ادامه این فرضیه را مطرح می‌کند که سکه‌نوشتة l’st، که حرف‌نوشتة واژة rāst ، به معنی مستقیم و درست است، نه‌تنها با مفهوم عدالت مرتبط است، بلکه می‌تواند اشاره‌ای به راست‌دینی مبتنی بر ثنویت زردشتی از جانب شخص شاهنشاه باشد که مفهومی دینی- اخلاقی است و نقشی مهم در آموزه‌های زردشتی دارد.به نظر می‌رسد که در شرایط بحرانی پایان سدة چهارم و ابتدای سدة پنجم، که قلمرو ساسانی مورد تهاجم اقوام بیابان‌گرد شرقی قرار داشت و ساختارهای حکومتی سستی گرفته بودند، دربار ساسانی نیازمند همراهی و حمایت مستحکم‌ترین نهاد موجود یعنی نهاد دین زردشتی بود. ضرب عنوان rāst بر مسکوک‌های شاهنشاهان این دوره، نشان‌دهندة کوشش دربار ساسانی در جذب مخاطبان زردشتی، به‌ویژه موبدان، و کسب مشروعیت بود. همچنین به‌نظر می‌رسد که واژگان و ترکیباتی که در ساخت آنها واژة rāst بکار رفته است، بیش از آن‌که به اصطلاحات فنی علم حقوق پرداخته باشند، به جنبة دینی- اخلاقی مفهوم عدالت توجه کرده‌اند. شرط برقراری عدالت از شروط مهم مشروعیت‌ حاکمان بود که به مبانی اندیشة سیاسی در سرزمین‌های شرقی خلافت اسلامی منتقل شده است.

مشاهده مقاله

واکاوی علل عدم موفقیت کمپانی انگلیسی مسکوی در ایران عصر صفوی

دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، ، صفحه 23-43

https://doi.org/10.22059/jhss.2023.353538.473619

چکیده

تجارت بین‌المللی در قرن شانزدهم میلادی شاهد تغییرات ژرفی بود که شکل‌گیری کمپانی‌های تجاری و کشف راه‌های دریایی جدید را می‌توان از مصادیق بارز آن دانست. یکی از نخستین کمپانی‌هایی که در این قرن موجودیت ... بیشتر تجارت بین‌المللی در قرن شانزدهم میلادی شاهد تغییرات ژرفی بود که شکل‌گیری کمپانی‌های تجاری و کشف راه‌های دریایی جدید را می‌توان از مصادیق بارز آن دانست. یکی از نخستین کمپانی‌هایی که در این قرن موجودیت یافت و توانست راه دریایی جدیدی را به تجارت بین‌المللی بگنجاند، کمپانی مسکوی بود. این کمپانی همچنین موفق شد نخستین مناسبات تجاری و دیپلماتیک مستقیم میان انگلستان و ایران را از مسیر دریاهای شمالی و روسیه منعقد کند. اما بعد از دو دهه فعالیت کمپانی در ایران عصر صفوی، این مؤسسۀ بازرگانی از ادامۀ فعالیت‌های تجاری در ایران صرف‌نظر کرد و جوامع تجاری انگلستان، ارتباط با ایران را از مسیرهای دیگری پیگیری کردند. این پژوهش به دنبال پاسخ به این مسئله است که چرا کمپانی انگلیسی مسکوی از استمرار تجارت با ایران از طریق دریایی شمال و روسیه صرف‌نظر کرد و چه عواملی در اتخاذ چنین تصمیمی مؤثر بودند. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به دنبال بررسی علل قطع روابط تجاری میان ایران و انگلستان در نیمۀ دوم قرن شانزدهم میلادی برای برهه‌ای از زمان است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مناسبات سیاسی میان دولت‌های صفوی، عثمانی، روسیه و انگلستان با یکدیگر و نتایج ناشی از آن مانند جنگ‌ها، صلح‌ها، رقابت‌ها و تیرگی روابط میان آن دولت‌ها تأثیرات سوئی بر عملکرد کمپانی گذاشت. شرایط جغرافیایی و امنیتی حاکم بر مسیر مورد استفادۀ کمپانی نیز موانع عدیده‌ای را بر سر راه بازرگانان انگلیسی ایجاد می‌کرد. علاوه بر عوامل مذکور، تجار انگلیسی پس از پشت‌سرگذاشتن این مشکلات و سختی‌ها، خود را با رقبای کهنه‌کار و پرتجربه‌ای مانند ترک‌ها، ونیزی‌ها و ارامنه در بازارهای ایران مواجه می‌دیدند. مجموع این موانع مدیران کمپانی مسکوی در لندن را به ترک تجارت با ایران از طریق راه‌های شمالی متقاعد کرد.

خاستگاه سرپوش در نخستین سکه‌های اشکانی (از ارشک یکم تا مهرداد یکم)

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 21-41

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.276734.473087

چکیده

در بررسی سکه‌های نخستین اشکانیان، پژوهشگران بیشتر بر میراث یونانی‌مآبی و پارسی-هخامنشی به‌عنوان عناصر مسلط تأکید می‌کنند و عناصر سکایی عموماً نادیده انگاشته می‌شوند. یکی از نقش‌مایه‌های این سکه‌ها، ... بیشتر در بررسی سکه‌های نخستین اشکانیان، پژوهشگران بیشتر بر میراث یونانی‌مآبی و پارسی-هخامنشی به‌عنوان عناصر مسلط تأکید می‌کنند و عناصر سکایی عموماً نادیده انگاشته می‌شوند. یکی از نقش‌مایه‌های این سکه‌ها، سرپوش قائم نوک‌تیزی است که بر سر شاه قرار دارد. مسئلة اصلی پژوهش، بررسی خاستگاه سرپوش شاهان نخست اشکانی است که عموماً متأثر از سکه‌های شهرب‌های هخامنشی و فرهنگ پارسی انگاشته می‌شود. فرضیة این مقاله، احتمال سکایی‌بودن این سرپوش باتوجه‌به خاستگاه سکایی اشکانیان است. مقالة حاضر بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و مقایسة این سرپوش با نقش‌مایه‌های هخامنشی، سکایی و یونانی و توصیفات‌ متون کلاسیک، به بررسی این خاستگاه بپردازد. مقایسة این سرپوش‌ها با سرپوش شهرب‌ها، موارد نقش‌مایه‌های دورة هخامنشی و هنر یونانی کلاسیک نشان می‌دهد که این سرپوش برخلاف موارد پارسی که نرم و فاقد برجستگی هستند، شباهت چشمگیری با سرپوش‌های بیابان‌گردان سکایی دارد که در هنر هخامنشی و یونانی به‌صورت قائم به تصویر کشیده شده‌اند؛ درنتیجه، می‌توان گفت سرپوش نخستین اشکانیان گونه‌ای از سرپوش ایستاده و نوک‌تیز سکایی است که مختص اپرنی‌ها یا قبایل داهه بوده است. ردِّ پای سرپوش سکا‌ها در متون کلاسیک نیز دیده می‌شود که از آن به نام کورباسیا یاد شده است. بررسی اصطلاحات سرپوش‌ها در این متون نشان می‌دهد واژة کورباسیا که در آغاز تنها مختص سرپوش سکا‌ها بوده است، بعدها با سرپوش بلند و دندانه‌دار پارسی مختص شاه بزرگ هخامنشی خلط شده و این دو، همسان ‌پنداشته شده‌اند. گذشته از ارتفاع سرپوش‌ها، ظاهراً آنچه به این همسان‌انگاری کمک کرده است، وجود محافظ گردن در هر دو سرپوش بوده است.

کنشگری نخبگان محلی در حکمرانی فارس؛ نمونه پژوهی: خاندان مشیرالملک (1177 - 1293 ق)

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 59-78

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.248030.472918

چکیده

نخبگان محلی و دیوانی، همواره از گروه‌های تأثیرگذار سیاسی و اجتماعی در ایالت فارس بودند که ادارة حکمرانی فارس به عملکرد این کنشگران بستگی داشت؛ ازاینرو، تحلیل و واکاوی رویدادهای تاریخی فارس، مستلزم ... بیشتر نخبگان محلی و دیوانی، همواره از گروه‌های تأثیرگذار سیاسی و اجتماعی در ایالت فارس بودند که ادارة حکمرانی فارس به عملکرد این کنشگران بستگی داشت؛ ازاینرو، تحلیل و واکاوی رویدادهای تاریخی فارس، مستلزم شناخت و تبیین روابط این نخبگان با دیگر عناصر مؤثر در این ایالت است. خاندان مشیرالملک با حضور نیمقرنی (1240- 1293ق) در منصب وزارت فارس، ازجملة این نخبگان محلی بودند که ثروت، قدرت و اعتبار فراوانی داشتند. باتوجهبه نفوذ تأثیرگذار این خاندان در حیات اجتماعی سیاسی فارس، در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی، به کنشگری این خاندان در حکمرانی فارس پرداخته میشود. یافتههای این پژوهش نشان می‌دهد که باتوجهبه آرایش نیروهای سیاسی و توزیع و تمرکز قدرت در ایالت فارس، خاندان مشیرالملک با تکیه بر منابع قدرت، برای دستیابی به منافع (طبقاتی، شخصی، عمومی و معنوی ...) خود به تعامل و رقابت با دیگر نخبگان محلی بهویژه خاندان‌های قشقایی و قوامالملک پرداختند. فعالیت‌های اجتماعی- اقتصادی آنها در ورای عملکرد سیاسی نقش مؤثری در ارتقأ جایگاهشان داشت. همچنین نتایج حاصل از پژوهش، اطلاعات دقیقی از چگونگی ورود و عملکرد این خاندان، به‌ویژه مشهورترین فرد آن میرزا ابوالحسنخان مشیرالملک (1226- 1303ق) ارائه می‌دهد.

وضعیت اقتصادی کوشانیان و عوامل تاثیرگذار بر آن

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 137-152

https://doi.org/10.22059/jhss.2018.246097.472908

چکیده

شناسایی وضعیت اقتصادی کوشانیان در مطالعات تاریخی کوشانیان و آسیای مرکزی اهمیّت زیادی دارد؛ برای این منظور، تجارت و بازرگانی، کشاورزی و دامداری، صنایع‌دستی و درآمد معابد بودایی به عنوان اصلیترین ... بیشتر شناسایی وضعیت اقتصادی کوشانیان در مطالعات تاریخی کوشانیان و آسیای مرکزی اهمیّت زیادی دارد؛ برای این منظور، تجارت و بازرگانی، کشاورزی و دامداری، صنایع‌دستی و درآمد معابد بودایی به عنوان اصلیترین مؤلفهها در شناسایی وضعیت اقتصادی کوشانیان انتخاب شدند. بهرغم اینکه هرکدام از این مؤلفه‌ها نقش اساسی در رونق اقتصادی کوشانیان داشتهاند، کمتر موردتوجه پژوهشگران قرار گرفتهاند. بررسی و تحلیل فعالیت‌های اقتصادی کوشانیان، به‌ویژه فعالیت‌های تجاری و عوامل تأثیرگذار بر آن، از اهداف این پژوهش است؛ لذا با طرح این پرسش که علت پیشرفت و رونق اقتصادی کوشانیان چه عواملی بوده و چگونه این رونق اقتصادی صورت گرفته، نقش هریک از مؤلفه‌های مزبور در وضعیت اقتصادی کوشانیان به طور جداگانه بررسی و وواکاوی شده است. نتایج بررسیها نشان داد که از بین تمام مؤلفه‌های تعیین‌شده، تجارت خارجی با کشورهایی همچون چین، هند، ایران و یونان را که عمدتاً در مسیر جاده ابریشم قرارداشتند، باید اصلیترین عامل در شکوفایی و رونق اقتصادی کوشانیان به‌حسابآورد. همچنین مشخص شد که اگرچه قلمرو جغرافیایی کوشانیان امکانات لازم برای شکوفایی اقتصادی را در اختیار آنان قرارداده بود، اما این حاکمان باتدبیر کوشانی بودند که با اتخاذ سیاست‌های درست و تأمین امنیت، زمینة استفاده از امکانات زیست‌محیطی را برای دستیابی به اقتصادی پررونق و شکوفا تأمین کردند.

سیاست اقتصادی صفویه و تأثیر آن بر سقوط دولت

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 97-116

https://doi.org/10.22059/jhss.2019.234188.472821

چکیده

در زمینۀ بررسی سقوط نظام‌های حکومتی تاریخ ایران عهد اسلامی، یکی از دلایل متعددی که از سوی پژوهندگان مطرح شده، علل و عوامل اقتصادی است که در برخی پژوهشهای نویسندگان معاصر با هدف بررسی ریشههای اقتصادی ... بیشتر در زمینۀ بررسی سقوط نظام‌های حکومتی تاریخ ایران عهد اسلامی، یکی از دلایل متعددی که از سوی پژوهندگان مطرح شده، علل و عوامل اقتصادی است که در برخی پژوهشهای نویسندگان معاصر با هدف بررسی ریشههای اقتصادی انحطاط و برافتادن حکومتها دنبال می‌شود. دربارة عوامل زوال و سقوط حکومت صفویه (1135-907ه.ق) نیز تأمل در چگونگی تغییرات زیانبار اقتصادی از میانۀ سدۀ 11 هجری قمری/ 17 میلادی، می‌تواند به روشنشدن علل سقوط این حکومت و نیز باورهای نادرست دربارة توسعة اقتصادی در سرتاسر دورة صفوی کمک کند. این مقاله میکوشد تا به شیوۀ تحقیقات نظری، با استناد به منابع نوشتاری معتبر، از ضعف ساختارهای بنیادین اقتصاد ایران در اواخر عصر صفوی و نقش عوامل متعددی نظیر انحصارگرایی دولتی، کاهش عواید ترانزیت کالا، ناهمگونی توان تجارت خارجی، بیتوجهی به بهینهسازی کشاورزی و... و تأثیر آن بر زوال نظام سیاسی سخن به میان آورد. نتیجۀ بهدستآمده مشخص می‌کند که چگونه عوامل متعدد داخلی همچون انحصارطلبی دولت و ضعف برنامهریزی اقتصادی و نیز مشکلات حاصل از جنگ و بی‌سامانی از یکسو و عوامل خارجی همانند افزایش توان مالی و تجاری رقیبان خارجی و آسیبهای ناشی از تحدید نظارت و تهدید مرزها ، به فروپاشی ساختار اقتصادی ایران و سپس سقوط دولت صفویه منجر شد.

مقاله پژوهشی

The Meaning and Concept of the Legend of "nwky" on the Coins of Yazdgird II

اسماعیل مطلوب‌کاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.393967.473798

چکیده

The fifth century witnessed fundamental changes in the inscriptions on Sasanian coins. From the late fourth century, the relatively uniform list of legitimizing Sasanian titles changed due to social, religious, and political changes. By the late fifth century, all of these titles had been eliminated and were replaced by titles that reflected the changing political ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نقش هرمیاس و ارسطو، مشاور فیلیپ دوم، در روابط شاهنشاهی هخامنشی و مقدونیه(347-336ق.م)

علیرضا کرباسی؛ حمیدرضا پاشازانوس؛ اسماعیل سنگاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.392841.473795

چکیده

در شرح زندگی ارسطو، فیلسوف یونانی، به سفر و اقامت وی در شهر آتارنئوس و آسوس در شمال غرب آسیای صغیر تحت فرمانروایی حاکم محلی به نام هرمیاس پس از مرگ افلاطون اشاره شده است. این فرد به واسطه‌ی ارسطو و برخی ... بیشتر در شرح زندگی ارسطو، فیلسوف یونانی، به سفر و اقامت وی در شهر آتارنئوس و آسوس در شمال غرب آسیای صغیر تحت فرمانروایی حاکم محلی به نام هرمیاس پس از مرگ افلاطون اشاره شده است. این فرد به واسطه‌ی ارسطو و برخی دیگر از شاگردان آکادمی افلاطون، عامل مهمی در آگاهی یافتن فیلیپ فرمانروای مقدونیه از وضعیت داخلی شاهنشاهی هخامنشی تبدیل شد، تا جایی که اتحاد سیاسی او با فیلیپ با واکنش سخت ایرانیان مواجه شد و جان خود را نیز بر سر این پیمان نهاد. گرچه ارسطو در نوشته‌هایش به ستایش هرمیاس و هجو و بدگویی از ایرانیان پرداخته است، با این حال با بررسی دقیق تحولات سیاسی و رفت و آمدهای دیپلماتیک میان فرمانروای آتارنئوس و دربار فیلیپ مقدونی، می‌توان به این نتیجه رسید که شاهنشاهی هخامنشی اطلاعات روشنی از رخدادهای سیاسی دولتشهرهای یونانی و پادشاهی مقدونیه داشته و با حذف هرمیاس، و احتمالاً خود فیلیپ، کمک زیادی به یونانیان در جهت کسب استقلال از دست رفته‌ی خود کرده است. در این پژوهش سعی شده است بر اساس روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، نشان داده شود که شاهنشاهی هخامنشی در جهت تقویت پیمان آنتالکیداس، تلاش‌های خود را برای حفظ استقلال دولتشهرهای یونانی در برابر سلطه‌جویی‌های مقدونی، پیش از ظهور اسکندر با حذف عناصر مقدونی‌گرا انجام داده بود، ولی اختلافات یونانیان و سرعت عمل و خشونت اسکندر در سرکوب مخالفان یونانی‌اش باعث از دست رفتن این فرصت تاریخی شد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیلی بر تداوم جایگاه و نقش‌های چندوجهی خاندان‌های متنفذ محلی؛ نمونه پژوهشی خاندان سادات شریفی حسینی شیرازی در فارس(900-1331ه.ق)

هادی کشاورز

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 تیر 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.378529.473724

چکیده

خاندان‌های متنفذ محلی با توجه به جایگاه و کنش‌های مختلف، همواره از گروه های تاثیر‌گذار، و آگاهی از کنش‌ها، مولفه‌های قدرت ‌و زمینه‌های تداومشان، از ضروریات شناخت و تحلیل رویدادهای تاریخی است. خاندان ... بیشتر خاندان‌های متنفذ محلی با توجه به جایگاه و کنش‌های مختلف، همواره از گروه های تاثیر‌گذار، و آگاهی از کنش‌ها، مولفه‌های قدرت ‌و زمینه‌های تداومشان، از ضروریات شناخت و تحلیل رویدادهای تاریخی است. خاندان سادات شریفی حسینی شیرازی با حضور چند قرنی(777– 1383ه.ق) در مناصب مختلف سیاسی(وزارت، صاحب اختیاری، کلانتری،...)، مذهبی(صدارت، شیخ الاسلامی، تولیت شاهچراغ،....) و اجتماعی(قطب سلسله صوفی ذهبیه) از جمله خاندان‌های متنفذ، دارای نقش‌های چندوجهی بودند. با توجه به نفوذ تاثیرگزار این خاندان در محیط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فارس، در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و منابع تاریخی به کنشگری آنان پرداخته می‌شود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد خاندان سادات شریفی حسینی شیرازی با تکیه بر مولفه‌هایی چون مشروعیت خاندانی، تجربه‌های دیوانی، و در سایه تعامل با قدرت‌های سیاسی حاکم، به تداوم جایگاه خود در سطوح مختلف حکمرانی و جامعه محلی پرداختند. جمع شدن همزمان قطبیت سلسله ذهبیه و تولیت بقعه شاهچراغ در بعضی از اعضای این خاندان چون، میرزا سید عبدالنبی(1151-1231ه.ق)،میرزا ابوالقاسم راز(1212-1286ه.ق)، مجدالاشراف(1243-1331ه.ق) نیز منجر به افزایش بیش از پیش جایگاه و نفوذشان شد. از طرفی نقش‌آفرینی آنان در چهارچوب فعالیت‌های فرهنگی تاثیر مهمی در ارتقاء موقعیت اجتماعی‌شان داشت. نتایج حاصل همچنین اطلاعات دقیقی از چگونگی عملکرد این خاندان، به ویژه مشهورترین اعضای آن بیان می‌کند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مقایسه دیدگاه مورخان و متکلم – مورخان در‌باره قاعده «صحابی بودن» در تاریخ‌نگاری، مطالعه موردی: محمد صلابی، منیر غضبان، طه حسین و ابوالاعلی مودودی

حمید احمدیان؛ اصغر منتظر القایم؛ محمد علی چلونگر

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 تیر 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.391802.473790

چکیده

میزان و چگونگی بهره‌گیری مورخان از قواعد کلامی یکی از مسائل چالش‌برانگیز تاریخ‌نگاری است. مورخان رویکرد کلامی می‌کوشند اسناد و گزارش‌های تاریخی را انکار یا توجیه کنند، در‌حالی‌که گروه دیگر تنها ... بیشتر میزان و چگونگی بهره‌گیری مورخان از قواعد کلامی یکی از مسائل چالش‌برانگیز تاریخ‌نگاری است. مورخان رویکرد کلامی می‌کوشند اسناد و گزارش‌های تاریخی را انکار یا توجیه کنند، در‌حالی‌که گروه دیگر تنها به گزارش‌های تاریخی تن‌در می‌دهند و به هنگام تعارض تاریخ و کلام، تاریخ را در اولویت قرار می‌دهند. یکی از قواعد کلامی که مورخان معاصر اهل سنت - که معمولا سلفی هستند – به خاطر آن گزارش‌های تاریخی را انکار یا توجیه کرده‌اند قاعده «صحابی بودن» است. در این جستار مورخانی که تقریبا فارغ از علم کلام و اعتقادات دست به مطالعه تاریخ زده‌اند مورخ، و مورخانی که رویکرد کلامی به تاریخ دارند متکلم- مورخ نامیده شده‌اند. طه حسین و ابوالاعلی مودودی گروه نخست و علی محمد صلابی و منیر غضبان گروه دوم را نمایندگی می‌کنند. علت انتخاب این مورخان تأثیر دیدگاه آنان بر پژوهشگران و جامعه معاصر است. سؤال اصلی پژوهش این است که مورخان و متکلم ـ مورخان تا چه اندازه از قاعده «صحابی بودن» بهره جسته‌اند و بهره‌گیری از این قاعده چه پیامد‌هایی در پی دارد؟ روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی و مقایسه‌ ایست. از نتایجی که به دست آمد: مورخان در تاریخ‌نگاری خود از این قاعده بهره‌ای نبرده‌اند ولی متکلم ـ مورخان بجای تکیه بر شواهد تاریخی از این قاعده کلامی به عنوان حجت و دلیل قطعی و نه بعنوان شاهد و قرینه بهره برده‌اند لذا نتوانسته‌اند تاریخی عینی، علمی و واقع‌گرایانه ارائه دهند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل و تبیین مهم‌ترین گناهان زنان و کیفر آن‌ها در دوره ساسانی

شهلا رشیدی‌فر؛ فیض‌اله بوشاسب گوشه؛ اسماعیل سنگاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.391157.473788

چکیده

دوره ساسانی، یکی از دوره‌های پرتحول از نظر نظام اداری، فرهنگی و دینی به‌شمار می‌آید. در این دوره، تفسیر مفاهیم گناه، عدالت و مجازات در چارچوب قوانین دینی و عرفی اهمیت ویژه‌ای داشت و تحلیل دقیق گناهان ... بیشتر دوره ساسانی، یکی از دوره‌های پرتحول از نظر نظام اداری، فرهنگی و دینی به‌شمار می‌آید. در این دوره، تفسیر مفاهیم گناه، عدالت و مجازات در چارچوب قوانین دینی و عرفی اهمیت ویژه‌ای داشت و تحلیل دقیق گناهان و کیفر زنان می‌تواند تصویری واقعی از نگرش‌های اجتماعی و حقوقی آن دوران ارائه کند. این پژوهش تلاش دارد تا با استفاده از منابع تاریخی و حقوقی، به بررسی، تحلیل و تبیین مهم‌ترین گناهان زنان و کیفر آن‌ها در ایران عهد ساسانی بپردازد. هدف اصلی این پژوهش روشن کردن این است که در متون حقوقی، مذهبی و تاریخی دوره ساسانی چه رفتارهایی به عنوان «گناه» زنانه شناخته می‌شدند، عوامل تعیین‌کننده مجازات‌ها چه بودند، و پیامدهای اجتماعی و حقوقی این مقررات برای زنان در ساختار اجتماعی ساسانی چگونه بود. روش این تحقیق ترکیبی از تحلیل متنی و تاریخی است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که در جامعه ساسانی، نظام گناه و کیفر زنان ابعادی فراتر از دین و اخلاق داشت و عمیقاً تحت تأثیر نگرش‌های اجتماعی بود. این نظام به عنوان ابزاری نمادین برای حفظ نظم و استحکام ساختار خانواده و دین به کار می‌رفت. گناهان زنان طیف وسیعی را شامل می‌شد؛ از نافرمانی‌های جزئی مانند رعایت نکردن آیین دشتانستان تا جرائم بزرگی چون سقط جنین، روسپی‌گری و جادوگری. مجازات‌ها نیز متناسب با شدت گناه، از تازیانه و جریمه نقدی تا مرگ یا عذاب اخروی متغیر بود. در نهایت، این سیستم بیش از آنکه حقوقی باشد، عرصه‌ای برای کنترل جنسیتی، بازتولید سلسله‌مراتب اجتماعی و حفظ «نظم مقدس» بود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بازشناسیِ اعقاب فرمانروایانِ جلایریِ خوزستان بر پایه‌یِ مسکوکات و اسنادنویافته

محسن رحمتی؛ داود علی جوادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.396918.473814

چکیده

در پی قتل سلطان احمد در سال 813ه.ق، بخشی از شاه‌زادگانِ جلایری با عقب‌نشینی به خوزستان، حکومت جلایری را ادامه دادند. تاریخ این بخش از جلایریان کمتر شناخته شده و هنوز اسامی این فرمانروایان، ترتیب و مدت ... بیشتر در پی قتل سلطان احمد در سال 813ه.ق، بخشی از شاه‌زادگانِ جلایری با عقب‌نشینی به خوزستان، حکومت جلایری را ادامه دادند. تاریخ این بخش از جلایریان کمتر شناخته شده و هنوز اسامی این فرمانروایان، ترتیب و مدت زمان حکومت آنها روشن نیست. در این پژوهش تاریخی با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تدقیق در روایات منابع تاریخی و مسکوکات یافته شده، کوشش می‌شود تا ضمن بررسی تاریخ و ساختار سیاسی حکومت جلایریان خوزستان، پاسخی روشن به این پرسش ارائه گردد که چه مؤلفه‌ها و عواملی در شکل‌گیری و تداوم حکومت جلایریان خوزستان مؤثر بوده بوده است؟ یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که فرزندان شیخ‌علی به عنوان شعبه‌ای دیگر از خاندان جلایری، اندکی بیش از دو دهه (814-835ه.ق) بر خوزستان و جنوب عراق فرمان راندند. این سلسله، با استفاده از عواملی همچون پیشینه حکومتی شیخ‌علی در خوزستان، انزوای سیاسی‌منطقه و سیاست احتیاط‌آمیز تیموریان در قبال توسعه‎طلبی قراقویونلوها، پایه‌ریزی گردید. فرمانروایان سلسله به ترتیب سلطان محمود، تندی‌سلطان، سلطان اویس دوم، سلطان محمد در خوزستان و سلطان حسین دوم در حله و جنوب عراق حکومت کردند. عدم تجانس نژادی با ساکنان قلمرو تحت فرمان، ضعف مشروعیت قدرت، ناکامی فرمانروایانِ این سلسله در انتساب خود به مغولان و چنگیزیان، ناتوانی در بازیابی و احیاء ساختارِ پیشینِ حکومت جلایری ، تغییر سیاست دربار تیموری نسبت به آنها، ناتوانی نسبی در استقرار امنیت اجتماعی در قلمرو تحت فرمان و همچنین، جوانی، کم‌تجربگی، نزاع درون خاندانی و کوتاهی عمر سلاطین این سلسله را می‌توان به عنوان علل و عوامل مؤثر بر ناپایداری این سلسله در نظر گرفت.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بازخوانی سندی از میرزا منصور‌خان بهبهانی

محمد منصور؛ سید مسیح منصور طباطبائی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.397952.473821

چکیده

آنچه که در این مختصر مطرح می‌شود، باز خوانی سندی است مورخ ۱۲۳۳هـ ق، مربوط به میرزا منصور خان بهبهانی. داستان سند از این قرار بوده است که نخست میرزا سلطان محمد خان اول، پدر میرزا منصور ، عمارت حکومتی خویش ... بیشتر آنچه که در این مختصر مطرح می‌شود، باز خوانی سندی است مورخ ۱۲۳۳هـ ق، مربوط به میرزا منصور خان بهبهانی. داستان سند از این قرار بوده است که نخست میرزا سلطان محمد خان اول، پدر میرزا منصور ، عمارت حکومتی خویش را در زمین مجهول المالکی به نام باغ میر شاه میر بنا می‌نهد و پس از وی فرزندش میرزا منصور خان بهبهانی در گوشه‌ای دیگر از همین زمین بنای عمارت حکومتی خویش را مینهد و همزمان به تفحص در باره کشف هویت مالکان زمین میپردازد و معلوم میکند که مالکان زمین دو خانواده از سادات طباطبائی بوده اند و زمین مذکور را از ورثه مزبور خردیداری و صلح میکند. سند حاضر مبایعه‌نامه و صلح‌نامه‌ی این زمین است. میرزا منصور‌خان از سلسلهٔ کلانتران بهبهان و از سیاستمداران فارس در روزگار فتحعلی شاه قاجار است که بخشی از روزگار محمد شاه را درک کرده است. دختر وی گوهر تاج بیگم همسر نجفقلی میرزای والی فرزند حسینعلی میرزای فرمان‌فرما است. از وقایع مهم زندگانی میرزا منصور‌خان اینکه فتحعلی شاه قاجار به سبب برخی ناآرامی‌ها در ایالت فارس خود به سال ۱۲۴۵ به منطقهٔ بهبهان و کهگیلویه روی آورد و راهنمایی موکب شاهی را در این سفر بدو محوّل کردند. فرمانی مورّخ ۱۲۴۵ به مهر فرمان‌فرما این وظیفه را بر عهدهٔ میرزا منصور نهاده. این فرمان جزو آرشیو اسناد سردار امجد منصوری طباطبائی بوده است و اخیرا به کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران اهدا شده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

صنعت کشتی سازی در تمدن اسلامی (قرن اول هجری – حوزه دریای مدیترانه)

سجاد دادفر؛ امید مردوخی؛ مهدی عزتی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.392729.473793

چکیده

این پژوهش که به روش تاریخی و با رویکرد توصیفی تحلیلی انجام گرفته، به بررسی تاریخ صنعت کشتی‌سازی در تمدن اسلامی در قرن اول هجری و در حوزه دریای مدیترانه می‌پردازد. در واقع سئوال اصلی پژوهش حاضر آن است ... بیشتر این پژوهش که به روش تاریخی و با رویکرد توصیفی تحلیلی انجام گرفته، به بررسی تاریخ صنعت کشتی‌سازی در تمدن اسلامی در قرن اول هجری و در حوزه دریای مدیترانه می‌پردازد. در واقع سئوال اصلی پژوهش حاضر آن است که سیر تکوین و تحول صنعت کشتی ‌سازی در تمدن اسلامی در قرن اول هجری و در حوزه دریای مدیترانه چگونه بوده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ایده‌ی گسترش قلمرو اسلامی در کنار حفاظت ازممالک مفتوحه، مسلمانان را در ورود به صنعت کشتی‌سازی و ایجاد ناوگان دریایی علاقه‌مندکرد. در این میان دریای مدیترانه به دلیل اهمیت اقتصادی و راهبردی، در نزد آنان از جایگاه ویژه‌ای برخودار بود. مسلمانان در قرن اول هجری به این دریا پا نهادند. فاتحان مسلمان پس از برخوردهای اولیه با ناوگان قدرتمند بیزانس، تلاش نمودند تا با استخدام صنعتگران بومی و استفاده از دانش آنها، ضمن ایجاد و توسعه صنعت کشتی‌سازی، زمینه های تسلط خود را براین دریا فراهم نمایند. نتیجه این امر تاسیس کارگاه‌های متعدد کشتی ‌سازی در مناطقی مانند شام، مصر و شمال آفریقا بود که مسلمانان آنان را «دارالصناعه» می‌نامیدند، صنعت کشتی‌سازی علاوه بر تسهیل فتوحات دریایی، بعدها نقش مهمی در گسترش مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مسلمانان با سایر نقاط جهان داشت.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

ایستگاه‌های کاروانی شمال چین در متون اسلامی: از «کاشغر» تا «چانگ‌آن»

محمدباقر وثوقی؛ جمال پیره‌مرد شتربان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.398175.473822

چکیده

شهر کاشغر در محل تلاقی راه‌های ارتباطی چین که از بخش‌های شمالی و جنوبی صحرای «تاکلاماکان» می‌گذشت، قرار داشت. راه‌های دسترسی نواحی غربی به پایتخت چین با گذر از این شهر به دو سوی شمال و جنوب صحرای تاکلاماکان ... بیشتر شهر کاشغر در محل تلاقی راه‌های ارتباطی چین که از بخش‌های شمالی و جنوبی صحرای «تاکلاماکان» می‌گذشت، قرار داشت. راه‌های دسترسی نواحی غربی به پایتخت چین با گذر از این شهر به دو سوی شمال و جنوب صحرای تاکلاماکان منشعب شده و از آنجا مستقیماّ به پایتخت باستانی چین در شهر «چانگ‌آن» (Chang’an/长安) یا «شی‌آن» (Xi’an/西安) که در متون اسلامی از آن با نام «خَمْدان» یاد شده، منتهی می‌شدند. راه شمالی به سوی تورفان می‌رفت و راه جنوبی از خُتن می‌گذشت و سپس با قرار گرفتن در یک مسیر به سمت پایتخت چین می‌رفت. اهمیّت مسیرهای دسترسی به شهر کاشغر به عنوان دروازۀ ورود به چین برای مسلمانان موجب شد تا این جادۀ باستانی در متون مختلف جغرافیایی و تاریخی و ادبی جهان اسلام معرفی شود. به‌‌رغم پژوهش‌های متعددی که در مورد شهرهای این مسیر به انجام رسیده، امّا هنوز پژوهشی با تأکید بر ضبط اسامی و تغییرات آوایی آنها بر اساس نسخه‌های خطی متون اسلامی تا کنون به انجام نرسیده است. اهمیّت این موضوع باعث شد تا پژوهش حاضر، مسئله بازنمایی ایستگاه‌های کاروانی شمال چین در متون اسلامی از کاشغر تا چانگ‌آن را به صورت یک مسئله تاریخی، مورد ارزیابی و معرفی قرار دهد. در این پژوهش ضمن توجّه به پیشینۀ مطالعات و تحقیقات در این باره، جای‌نام‌ها بر اساس کهن‌ترین یا معتبرترین نسخه‌های خطی متون اسلامی، معرفی شده‌اند و تصوّر جغرافیایی نویسندگان مسلمان از این مسیر شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفته است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مدال‌ها و نشان‌های فرهنگی و علمی در دوره‌های قاجاریه و پهلوی و قدرت سیاسی

نورالدین نعمتی؛ سید محمد سادات

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.399744.473831

چکیده

مدال‌ها و نشان‌های علمی و فرهنگی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای نمادین در فرآیند مشروعیت‌بخشی به قدرت سیاسی در ایران معاصر بوده‌اند. این نمادها از دوره قاجاریه، به‌ویژه با شکل‌گیری نهادهای جدید آموزشی ... بیشتر مدال‌ها و نشان‌های علمی و فرهنگی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای نمادین در فرآیند مشروعیت‌بخشی به قدرت سیاسی در ایران معاصر بوده‌اند. این نمادها از دوره قاجاریه، به‌ویژه با شکل‌گیری نهادهای جدید آموزشی و فرهنگی، فراتر از نقش تزئینی یا تشویقی عمل کرده و به سازوکارهایی مؤثر در بازنمایی و تثبیت نظم سیاسی تبدیل شدند. ضرورت این پژوهش از آن‌جا ناشی می‌شود که کارکردهای سیاسی و فرهنگی این نشان‌ها کمتر در چارچوب نظری دقیق و تطبیقی مورد توجه قرار گرفته است. پرسش اصلی تحقیق آن است که مدال‌ها و نشان‌های علمی در دوره‌های قاجار و پهلوی چگونه در خدمت ساختار سیاسی عمل کرده و چه نقشی در بازتولید، مشروعیت‌بخشی و تفکیک نخبگان ایفا کرده‌اند؟ بر این اساس، فرضیه پژوهش بیان می‌دارد که این نشان‌ها، در قالب سرمایه نمادین، ابزاری برای شناسایی و تقویت جایگاه نخبگان همسو با نظام سیاسی و حذف یا به حاشیه‌راندن روشنفکران مستقل بوده‌اند. روش پژوهش به صورت تاریخی–تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی اسناد و مطبوعات دوره‌های مورد نظر است. چارچوب نظری مقاله، تلفیقی از نظریه سرمایه نمادین پی‌یر بوردیو و مفهوم قدرت مشروع در اندیشه ماکس وبر است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نشان‌های علمی، علاوه بر کارکرد فرهنگی، نقش فعالی در مدیریت مناسبات قدرت، بازنمایی اقتدار دولت و سازمان‌دهی نخبگان در چارچوب دولت–ملت مدرن ایفا کرده‌اند. این تحلیل، افقی تازه برای فهم مناسبات پیچیده میان فرهنگ، علم و سیاست در تاریخ ایران می‌گشاید.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

ارزیابی گزارش‌های متون جغرافیاییِ قرن سوم تا هشتم هجری درباره مَکُّران

عبدالودود سپاهی؛ عبداله صفرزایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.393236.473796

چکیده

مکران در بازه زمانی قرن سوم تا هشتم هجری قمری پهنه سرزمینی وسیعی در جنوب شرق ایران بود که بخش بزرگی از بلوچستان فعلی را شامل می‌شد. در فاصله قرون یاد شده، نوسانات و تغییرات سیاسی متعددی در شرق و جنوب شرق ... بیشتر مکران در بازه زمانی قرن سوم تا هشتم هجری قمری پهنه سرزمینی وسیعی در جنوب شرق ایران بود که بخش بزرگی از بلوچستان فعلی را شامل می‌شد. در فاصله قرون یاد شده، نوسانات و تغییرات سیاسی متعددی در شرق و جنوب شرق ایران ایجاد شده بود و حکومت‌های متعددی با مرزها و ساختار سیاسی متنوعی بر سر کار آمدند. از طرفی گستردگی ایالات و تعریف ایالات جزئی‌تر و مشخص شدن حدود و ثغور و مرزهای ایالات نیز میان جغرافیدانان محل اختلاف بود. با توجه به گستردگی ایالت مکران در این فاصله زمانی و ساختار و مرزهای سیاسی متغیر حکومت‌ها و عدم بازدید مستقیم جغرافی نگاران از مکران در آن دوره، این سوال پیش می‌آید که راجع به سرزمین مکران در متون جغرافیایی قرن سوم تا هشتم هجری قمری چه اشکالاتی راه یافته است؟ از آنجا که اغلب جغرافی‌نویسان قرن سوم تا هشتم هجری مستقیما به مکران مراجعه نکرده‌اند و بر اساس گزارش‌های غیر مستقیم به توصیف این سرزمین پرداخته‌اند، اطلاعات ارائه شده در این متون نشانگر آن است که منابع مورد استفاده نویسندگان محدود بوده و گزارش‌های مندرج در متون جغرافیایی عمدتاً مشابه، تکراری و در برخی موارد غیردقیق و اشتباه است. هدف از این نوشتار تبیین اشکالات و ایرادات موجود در گزارش‌های جغرافی‌نویسان قرن سوم تا هشتم هجری درباره مکران است. این مقاله به روش تاریخی با توصیف و تحلیل داده‌های گردآوری شده از منابع کتابخانه‌ای و استفاده از قدیمی‌ترین نسخه چاپ شده متون جغرافیایی، نگاشته شده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

واکاوی منابع مکتوب مرتبط با مَدرس-مقبرۀ ابن‌سینا در اصفهان

بهنام پدرام؛ مهدی Panjepoor؛ علی شجاعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.391690.473789

چکیده

بنای مَدرس- مقبرۀ منسوب به ابن سینا، از یادگارهای عصر دیالمه در محله دردشت اصفهان است. این اثر در طول زمان پیوستگی خود را با ساختارهای همجوار از دست داده و به یک فضای گنبدخانه‌ای منفرد تبدیل شده است. بررسی ... بیشتر بنای مَدرس- مقبرۀ منسوب به ابن سینا، از یادگارهای عصر دیالمه در محله دردشت اصفهان است. این اثر در طول زمان پیوستگی خود را با ساختارهای همجوار از دست داده و به یک فضای گنبدخانه‌ای منفرد تبدیل شده است. بررسی منابع مکتوب نگارش شده در قرون مختلف که به محل زندگی، تدریس و مرگ ابوعلی‌سینا پرداخته‌اند کمک قابل قبولی در شناخت این بنا داشته است. در این راستا ارتباط ابن سینا و اصفهان از طریق روش‌های تاریخی و توصیفی-تحلیلی و نیز مطالعات مقایسه‌ای بررسی شد. بر پایۀ این مطالعات مشخص گردید که در منابع قبل از صفویه عمدتاً زندگینامه و آثار ابوعلی‌سینا مطرح شده و کاتبین به مقتضای بحث، به محل فوت، دفن و گاهاً اسامی شهرهای محل خاکسپاری او بیان داشته‌اند. در منابع بعد از صفویه، هرچند تمرکز نویسندگان بر بنای مورد پژوهش، به عنوان مَدرس و مدفن احتمالی ابن‌سینا فزونی یافته، اما این ارائه اطلاعات همچنان محدود به بیان کلیات حوادث به وقوع پیوسته پیرامون شخصیت وی و ارائه مختصر جزئیاتی از ساختار کالبدی و تغییرات حادث شده در بنای مَدرس ایشان است. با توجه به منابع در دسترس، هرچند پذیرش احتمال دفن ابو علی سینا در اصفهان بیش از پیش قوت گرفت، اما رد یا تائید انتساب مدفن ابن‌سینا به هر یک از دو شهر اصفهان یا همدان امری غیرقطعی است. از طرف دیگر بر اساس دلایل و شواهد موجود، می‌توان بیان داشت که کارکرد بنای مذکور به عنوان مَدرس ابو علی سینا در اصفهان، مورد قبول قاطبۀ پژوهشگران این عرصه قرار گرفته است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نقش و جایگاه زنان در عرصه هنر موسیقی دوره اشکانی

مژگان خان مرادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.399734.473836

چکیده

در منابع تاریخی به اختصار به موسیقی و برخی از سازهای مورد استفاده در دوره اشکانی استفاده شده است اما از نوازندگان زن و جایگاه آنان در موسیقی این دوره اطلاع دقیقی در دست نیست. با این حال شواهد باستان‌شناختی ... بیشتر در منابع تاریخی به اختصار به موسیقی و برخی از سازهای مورد استفاده در دوره اشکانی استفاده شده است اما از نوازندگان زن و جایگاه آنان در موسیقی این دوره اطلاع دقیقی در دست نیست. با این حال شواهد باستان‌شناختی زنان را در قالب نوازندگان سازهای موسیقی نشان می‌دهد. نمایش زنان موسیقی‌دان در قالب پیکرک، مجسمه، نقاشی دیواری، نقوش روی اشیاء و نقش برجسته منابع ارزشمندی برای بررسی و مطالعه تاثیر و جایگاه زنان در عرصه هنر موسیقی دوره اشکانی و موقعیت اجتماعی زنان در دوره مورد بحث است. هدف از پژوهش پیش‌رو بررسی متون تاریخی و شواهد باستان‌شناختی به منظور شناخت نقش و جایگاه زنان در عرصه موسیقی و جامعه دوره اشکانی و شناسایی سازهای مورد استفاده توسط آنها است. در همین راستا، مهمترین پرسش‌های این پژوهش عبارتند از: زنان در دوره اشکانی از چه آلات موسیقی استفاده کرده‌اند؟ زنان در چه مراسم-هایی به نوازندگی می‌پرداختند؟ جایگاه و نقش آنها در اجتماع اشکانی چگونه بوده است؟ این پژوهش دارای رویکرد توصیفی- تحلیلی است و داده‌های آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده‌ است. در دوره اشکانی زنان نقش فعالی در فعالیت‌های موسیقیایی ‌داشته‌اند و به تنهایی یا در کنار نوازندگان مرد فعالیت کرده‌اند. یافته-های باستان‌شناختی بیانگر فعالیت گسترده زنان نسبت به دوران پیشین است. زنان در نواختن سازهای زهی (چنگ، تار و عود)، سازهای کوبه‌ای (دف، دایره، طبل، سنج و قاشقک) و سازهای بادی (فلوت و دونی) دارای مهارت بوده‌اند. زنان به عنوان نوازنده، خواننده و رقاص در مراسم مذهبی، بزم و جشن پس از پیروزی فعالیت داشتند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

شورش بزرگ علیه نرام-سین در روایت تاریخی و روایت ادبی

سید شهروز توکلی؛ حسین بادامچی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.399218.473826

چکیده

روایت شورش بزرگ علیه نرام-سین را از طریق رونوشت‌های کتیبه‌ای سلطنتی، و آثار ادبی متعددی می‌شناسیم. اهمیت این واقعه در این است که نخست، نرام-سین در پی سرکوب یک شورش سراسری، خود را به مرتبۀ الوهی ارتقاء ... بیشتر روایت شورش بزرگ علیه نرام-سین را از طریق رونوشت‌های کتیبه‌ای سلطنتی، و آثار ادبی متعددی می‌شناسیم. اهمیت این واقعه در این است که نخست، نرام-سین در پی سرکوب یک شورش سراسری، خود را به مرتبۀ الوهی ارتقاء داده‌است. و دوم، این موضوع، تاثیر شگرفی بر حافظۀ تاریخی مردم بین‌النهرین و به ویژه، آثار ادبی دوران متاخر گذاشته‌است. بنا بر ادعای کتیبه‌های خود نرام-سین، این شورش به قدری شدید بوده که گویی تمام سرزمین‌های تحت فرمان وی، بر شاه اکده شوریده‌اند؛ شورشی که نهایتا با خواست الهه ایشتر-انونیتوم، تماما سرکوب شد و نرام-سین پس از آن، با دعای مردم اکده و رضایت خدایان، به درجۀ خدایی رسید. در این مقاله، می‌کوشیم تا معرفی جامعی از موضوع شورش بزرگ علیه نرام-سین ارائه کنیم. بدین ترتیب، روایت کتیبۀ شورش بزرگ و همچنین، آثار ادبی مربوط به این روایت، بررسی و مقایسه می‌شوند، تاریخی‌بودن شورش در دوران نرام-سین و دامنۀ آن به بحث گذاشته می‌شود و اهداف تدوین این متون ادبی و بستر تاریخی آن‌ها تشریح می‌شود. در این تحقیق بررسی خواهیم کرد که آیا وقایع اصلی شورش بزرگ علیه نرام-سین، بر پایه واقعیت است یا خیر؛ و متون ادبی متاخر، چگونه برای اهداف تبلیغاتی، تبیین رویدادهای عصر خود، یا صرفا به عنوان آثار ادبی، از این موضوع، بهره‌ برده‌اند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی وضعیت مالکیت زن در دین زردشتی (مطالعه موردی سند 22 و bis22تبرستان)

پروین داوری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.399698.473842

چکیده

ازدواج و تشکیل خانواده در دین زردشتی از اهمیت بسزایی برخوردار بود و این امکان را فراهم می‌ساخت تا هر یک از اعضای خانواده در سایه آن، از حقوق و مزایای اجتماعی بهره‌مند شوند. زن نیز به عنوان یکی از اعضای ... بیشتر ازدواج و تشکیل خانواده در دین زردشتی از اهمیت بسزایی برخوردار بود و این امکان را فراهم می‌ساخت تا هر یک از اعضای خانواده در سایه آن، از حقوق و مزایای اجتماعی بهره‌مند شوند. زن نیز به عنوان یکی از اعضای اصلی خانواده می‌توانست از این مزایا برخوردار گردد؛ اما همۀ زنان به طور یکسان نمی‌توانستند از این مزایا بهره یابند، چون در دین زردشتی شرایطی وجود داشت که می‌توانست در وضعیت مالی زن تأثیر بگذارد. این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی بر آن است وضعیت مالکیت زن را با مطالعه موردی دو سند 22 و bis22 تبرستان مورد بررسی قرار دهد. این دو سند درباب شکایت در مورد اموالی است که در دست پادشازنی بوده است و روند بررسی آن از سوی محاکم قضایی مورد مداقه قرار می‌گیرد. بررسی‌ها حاکی از آن است که با مطالعۀ این دو سند و دیگر متون حقوقی همچون مادیان هزاردادستان می‌توان چنین دریافت که مالکیت زن بر این دارایی‌ها، مطلق نبوده بلکه مشروط به جایگاه و تعهدات وی در نهاد خانواده بوده است. ازدواج و تشکیل خانواده در دین زردشتی از اهمیت بسزایی برخوردار بود و این امکان را فراهم می‌ساخت تا هر یک از اعضای خانواده در سایه آن، از حقوق و مزایای اجتماعی بهره‌مند شوند. زن نیز به عنوان یکی از اعضای اصلی خانواده می‌توانست از این مزایا برخوردار گردد؛ اما همۀ زنان به طور یکسان نمی‌توانستند از این مزایا بهره یابند، چون در دین زردشتی شرایطی وجود داشت که می‌توانست در وضعیت مالی زن تأثیر بگذارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی جای‌نام‌های سرق، دورق، فلاحیه و شادگان در جغرافیای تاریخی خوزستان

مرضیه شعرباف

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jhss.2025.387405.473763

چکیده

جای‌نام‌شناسی به‌عنوان یکی از شاخه‌های مهم مطالعات جغرافیای تاریخی، نقش مؤثری در تحلیل تحولات مکانی و فرهنگی جوامع ایفا می‌کند. این پژوهش با تمرکز بر جای‌نام‌های سرق، دورق، فلاحیه و شادگان در جنوب ... بیشتر جای‌نام‌شناسی به‌عنوان یکی از شاخه‌های مهم مطالعات جغرافیای تاریخی، نقش مؤثری در تحلیل تحولات مکانی و فرهنگی جوامع ایفا می‌کند. این پژوهش با تمرکز بر جای‌نام‌های سرق، دورق، فلاحیه و شادگان در جنوب خوزستان، از یک سو نقش این علم را در بازسازی تحولات فضایی-تاریخی برجسته می‌کند و از سوی دیگر، اهمیت آن را در تبیین پیوندهای ناگسستنی میان هویت مکانی، عوامل طبیعی و فرآیندهای اجتماعی- سیاسی نشان می‌دهد. پژوهش پیش‌رو با هدف بازشناسی پیشینه، تحولات مکانی و پیوند مفهومی جای‌نام‌های سرق، دورق، فلاحیه و شادگان در جنوب این پهنه، در پی پاسخ به این پرسش است که آیا این اسامی به مکان‌هایی متفاوت در دوره‌های مختلف اشاره دارند یا به یک بستر جغرافیایی مشترک بازمی‌گردند. روش پژوهش، تحلیل تطبیقی متون جغرافیایی-تاریخی یونانی، عربی، سریانی، سفرنامه‌ها، مختصات جغرافیایی شهرها، نقشه‌های تاریخی و شواهد باستان‌شناسی است. طبق شواهد مختلف، چهار موقعیت اصلی در ارتباط با این جای‌نام‌ها قابل بررسی هستند: تل‌تندی و جانشین، روستای مدینه و فلاحیه. به نظر می‌رسد این مناطق در فرآیندهای تاریخی متعدد، دستخوش جابه‌جایی‌ها و تحولات تدریجی از شرق به غرب و سپس به سمت جنوب غربی در امتداد رودخانة جراحی شده‌اند. این تغییر موقعیت، متأثر از عواملی همچون تغییرات زیست‌محیطی - مانند تکامل مخروط‌ افکنه‌های آبرفتی- و عوامل انسانی بوده‌اند. اگرچه شواهد موجود تا حدی مسیر تحولات را روشن می‌کند، اما به‌دلیل محدود بودن مطالعات گذشته و تخریب بسیاری از محوطه‌ها در دهه‌های اخیر، انجام بررسی‌های میدانی هدفمند و بهره‌گیری از تصاویر ماهواره‌ای و تحلیل‌های میان‌رشته‌ای برای بازبینی یا تأیید این فرضیات ضروری است.

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	15
تعداد شماره‌ها	38
تعداد مقالات	319
تعداد نویسندگان	432
تعداد مشاهده مقاله	604,574
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	324,151
نسبت مشاهده بر مقاله	1895.22
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1016.15
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,373
تعداد مقالات رد شده	892
درصد عدم پذیرش	65
تعداد مقالات پذیرفته شده	243
درصد پذیرش	18
زمان پذیرش (روز)	222
تعداد پایگاه های نمایه شده	18
تعداد داوران	509

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان